Η ΤΙΜΙΑ ΚΑΡΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΚΑΛΟΓΕΡΑ.

πηγή

Φυλάσσεται στην Πατμιάδα Εκκλησιαστική Σχολή της οποίας είναι ιδρυτής, το αρχαιότερο σε λειτουργία και ιστορικότερο σχολείο της Ελλάδας.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στην Ορθόδοξη Εκκλησία αποδίδουμε στα Αγία λείψανα τιμή και ευλαβική προσκύνηση, η όποια όμως δεν αποτελεί λατρευτική προσκύνηση η λατρεία. Τούτο γιατί κανείς ποτέ ορθόδοξος χριστιανός δεν ταύτισε στη σκέψη του τα τίμια λείψανα με «θεούς». Μακαριστός π. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΣ (ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ ΑΙΡΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ).

Φορητή εικόνα του Αγίου Μακαρίου Καλογερά

Ο Αγιος Μακάριος ο Καλογεράς, ο Εθνοδιδάσκαλος γεννήθηκε στην Πάτμο, πιθανότατα το 1688 και ήταν γόνος εύπορης οικογένειας.

Από μικρός έδειξε ιδιαίτερη σπουδή για τον μοναχισμό και πήγε στην Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, στην Πάτμο. 

Αργότερα πήγε στην Κωνσταντινούπολη για σπουδές στην Μεγάλη του Γένους Σχολή και ήρθε σε επαφή με σημαντικές οικογένειες και κληρικούς της Βασιλεύουσας ενώ μετά το τέλος των πολυετών σπουδών του υπηρέτησε ως απλός Διάκονος πλάι στο Μητροπολίτη Νικομήδειας Παρθένιο παρά τις πιέσεις να γίνει ο διάδοχός του. 

Σημαντικό ρόλο στην πνευματική του ζωή έπαιξε ο περίφημος Ιεροκήρυκας, Ιερομόναχος Αγάπιος Βουλισμάς, που με τα ιεραποστολικά του ταξίδια σε όλη την υπόδουλη Χώρα, εξομολογούσε και δίδασκε το Γένος. 

Ο Μακάριος έτρεφε απέραντο σεβασμό στον πνευματικό του, αυτός του εμφύσησε την υπέρμετρη αγάπη, για την Ορθοδοξία και το Γένος. 

Καθώς ο Μακάριος ενδιαφερόταν πολύ για τη διδασκαλία και τη διαπαιδαγώγηση των υπόδουλων Ελλήνων, επέστρεψε στην Πάτμο το 1713 και ίδρυσε αργότερα την Πατμιάδα Σχολή γύρω από το Σπήλαιο της Αποκαλύψεως. 

Η Τιμία Κάρα του Αγίου Μακαρίου Καλογερά

Σύμβουλοι και συμπαραστάτες του ήταν διάφοροι λόγιοι του Γένους και ο Μανουήλ Υψηλάντης, που βοήθησε και υλικά το έργο ενώ τα μαθήματα στη σχολή παρέχονταν δωρεάν σε όλους τους μαθητές και αρχικά ο Μακάριος δίδασκε μόνος του ενώ μετά από μερικά χρόνια, οι καλύτεροι των μαθητών επιλέχθηκαν ως διδάσκαλοι της σχολής. 

Οι μαθητές αυτοί κατάγονταν από την Πάτμο και από άλλα μέρη, όπως την Κωνσταντινούπολη, τη Ρωσία, τη Μικρά Ασία και αλλού ενώ οι κύριοι συνεργάτες του ήταν ο μοναχός Κοσμάς από τη Λήμνο και ο μοναχός Όσιος Γεράσιμος ο Βυζάντιος. 

Ο αριθμός των μαθητών αυξήθηκε πολύ, για αυτό και θεωρήθηκε απαραίτητη η δημιουργία νέων κτηρίων, τα οποία δημιουργήθηκαν με τη βοήθεια εύπορων δωρητών από την Κωνσταντινούπολη ενώ η Πατμιάδα μετεξελίχθηκε σε μια από τις σημαντικότερες σχολές του Ελληνισμού.

Η Πατμιάδα Εκκλησιαστική Σχολή σήμερα.

Για τις ανάγκες των διδασκόντων και των διδασκομένων, δημιούργησε βιβλιοθήκη με τα  βιβλία του και με άλλα τα οποία του έστειλαν γνωστοί του, κυρίως από τη Πόλη, από την Χίο και από άλλα μέρη, μάλιστα, μια μεγάλη δωρεά βιβλίων με Πατερικά κείμενα, που δεν διέθετε η Σχολή, έκανε ο Πάτμιος Ιωάννης Γερμανός ή Πατινιώτης, ο οποίος ήταν έμπορος στην Ισπανία. 

Απλοί Μοναχοί, αλλά και Πατριάρχες, συγκαταλέγονται μεταξύ των αποφοίτων της Πατμιάδας και πολλοί από αυτούς ίδρυσαν και λειτούργησαν σε διάφορες περιοχές, Σχολές, τύπου Πατμιάδος όπως η Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης, η Σχολή της Λέρου, η Αθωνιάδα, η Σχολή στο  Διδυμότειχο, στη Μυτιλήνη, στο Χαλέπι και στην Τρίπολη της Συρίας, του Τιμίου Σταυρού στα Ιεροσόλυμα, στην Καισάρεια και αλλού.

Μακάριος Καλογεράς, έκθεση Κανόνων Ρητορικών, τυπωμένο 

στην Βενετία, από τον Antonio Tzatta, το 1755. Η Έκθεση 

προοριζόταν για την εκπαίδευση των δασκάλων ιερέων.

πηγή

Ο Μακάριος, ο οποίος είχε εξασθενημένο οργανισμό, και απεβίωσε στην Πάτμο το 1737 αλλά η έντονη δράση και το έργο του διέσωσαν το όνομά του. 

Η Ιεροσύνη του δεν ανήλθε ποτέ πέραν του βαθμού του Διακόνου, επειδή αρεσκόταν περισσότερο, όπως ο ίδιος έλεγε να διακονεί παρά να διακονείται.

Όταν το 1737 πέθανε ο Μακάριος, το έργο του συνέχισε ο φίλος και συνεργάτης του Γεράσιμος ο Βυζάντιος, από το 1902 η Πατμιάδα αρχίζει να λειτουργεί σαν ιερατική σχολή και το 1907 αναγκάζεται να μετατεθεί στη Σάμο λόγω οικονομικών προβλημάτων όπου θα λειτουργήσει λίγα χρόνια και αργότερα θα κλείσει.

Η δράση της θα συνεχιστεί μετά την απελευθέρωση του νησιού το 1947 και τότε ανοικοδομήθηκε ξανά, λίγα μόλις μέτρα από την παλιά της θέση. 

Ο Μακάριος αγιοκατατάχθηκε το 1994, κατόπιν εισηγήσεως του τότε Καθηγουμένου και Πατριαρχικού Εξάρχου Πάτμου αειμνήστου Επισκόπου Τράλλεων κυρού Ισιδώρου και της Ιεράς Αδελφότητας της Μονής της Πάτμου, «επειδή ο Μακάριος υπήρξε πιστόν μέλος της Εκκλησίας, σοφός εν διδασκάλοις του Γένους, διανύσας τον βίον αυτού όλον εν πάση αρετή καί λόγω, ιδρύσας και διευθύνας επί πολλά έτη την περίπυστον Πατμιάδα Σχολήν, πολλά δείγματα οσιότητος παρασχών, βιώσας εις ύψιστον βαθμόν το θείον θέλημα, σεβασμόν υποδειγματικόν αναπτύξας, προς τας ακαταλύτου κύρους ηθικάς αρχάς και την συναίσθησιν του καθήκοντος του ανθρώπου, συντελέσας τα μάλιστα επί τη αναδείξει πολλών εκκλησιαστικών ανδρών, δι΄όλου του βίου αυτού  μαρτυρήσας Χριστόν Εσταυρωμένον» ... «εθέσπισε Συνοδικώς», «όπως από του νυν και εις το εξής, εις αιώνα τον άπαντα, ο αοίδιμος Ιεροδιάκονος Μακάριος ο Καλογεράς ο Πάτμιος, συναριθμήται τοις Οσίοις της Εκκλησίας, τιμώμενος παρά των πιστών και ύμνοις και εγκωμίοις γεραιρόμενος τη ημέρα, εν η προς τας αιωνίους μετέστη μονάς».

Η μνήμη του τιμάται στις 19 Ιανουαρίου.

Η ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑΣ, ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ.

Φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Παντοκράτορος στο Άγιον Όρος.

H Mονή Παντοκράτορος στο Άγιο Όρος
πηγή

H εικόνα αυτή είναι δωρεά του Αυτοκράτορα Αλεξίου Κομνηνού του Α’ και είναι πιστό αντίγραφο της περίφημης ψηφιδωτής εικόνας της Παναγίας της Γοργοεπηκόου της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος, της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα αυτή η Παναγία αναπαριστάτε όρθια σε στάση δέησης, χωρίς τον Χριστό και με μεγάλη γλυκύτητα αλλά και ωραιότητα στα χαρακτηριστικά της. 

Η εικόνα θεωρείται θαυματουργή ενώ και το όνομα της «Γερόντισσα» οφείλετε σε ένα θαύμα: Κάποτε ένας ευσεβής γέροντας της Ιεράς Μονής ήταν βαριά άρρωστος και η ώρα της κοιμήσεως του πλησίαζε. Ο ίδιος προετοιμαζόταν με προσευχή για την ώρα αυτή και ο Κύριος μας του αποκάλυψε την ακριβή ώρα του θανάτου. Τότε αυτός κάλεσε τον ιερέα της Μονής να τον κοινωνήσει, αφού η ώρα του είχε πλησιάσει. 

Ο Αλέξιος Α' Κομνηνός.
Μικρογραφία από χειρόγραφο του 12ου αιώνα,
σήμερα, βρίσκεται στο Βατικανό.
πηγή

Όμως ο ιερέας αργούσε και ο άρρωστος γέροντας θα πέθαινε χωρίς να κοινωνήσει, παρά την θαυματουργή αποκάλυψη. Τότε από την εικόνα της Παναγίας ακούστηκε μια βροντερή φωνή να ρωτά τον ιερέα γιατί δεν κάνει υπακοή στον μελλοθάνατο γέροντα. 

Ο ιερέας ακούγοντας την φωνή της Παναγιάς έντρομος έσπευσε να κοινωνήσει τον γέροντα, ο οποίος μετά από λίγο εκοιμήθει και έκτοτε καλούν την εικόνα αυτή «Γερόντισσα» αφού μεσολάβησε για την εκπλήρωση της τελευταίας επιθυμίας του ευσεβούς γέροντα!

Η παράδοση αναφέρει και άλλα θαυματουργά γεγονότα που συνέβησαν:

Η Ι. Μ. Παντοκράτορος είχε σχεδιαστεί να γίνει σε διαφορετικό σημείο από αυτό που βρίσκεται σήμερα. Όμως κατά την διάρκεια της κατασκευής της τα εργαλεία των οικοδόμων εξαφανίζονταν μυστηριωδώς και εμφανίζονταν σε άλλο σημείο μαζί με την εικόνα της Παναγίας! Τότε όλοι κατάλαβαν πως το θέλημα της Παναγίας ήταν να χτιστεί το μοναστήρι στο σημείο αυτό, όπως και έγινε!

Σε μια επιδρομή αλλόθρησκων Σαρακηνών στην μονή, ο αρχηγός τους πήρε την εικόνα της Παναγίας της Γερόντισσας και προσπάθησε να την κόψει σε μικρά κομμάτια για την κάνει προσανάμματα για την πίπα του. Τότε όμως έχασε αμέσως την όραση του και οι έντρομοι σύντροφοί του έριξαν την ιερή εικόνα σε ένα πηγάδι. Μετά από πολλά χρόνια άπιστος Σαρακηνός την ώρα του θανάτου υπέφερε τόσο, που παρήγγειλε στους οικείους του να πάνε στο Άγιο Όρος και να βγάλουν την εικόνα από το πηγάδι πράγμα το οποίο και έγινε!

Το πιθάρι, λεπτομέρεια της εικόνας

Η εικόνα, σήμερα είναι καλυμμένη με αργυρό «πουκάμισο» στο οποίο απεικονίζεται κάτω αριστερά και ένα πιθάρι, σε ανάμνηση ενός ακόμη θαύματος που έγινε τον 17ο αιώνα.

Ήταν μια δύσκολη χρονιά για την Μονή με πολλές ελλείψεις σε αγαθά, αλλά κυρίως σε λάδι και πολλοί μοναχοί, μην αντέχοντας την πείνα, εγκατέλειπαν την μονή, έτσι ο ηγούμενος, προσευχήθηκε στην Παναγία, ζητώντας της βοήθεια.

Μετά τις προσευχές του ηγουμένου, ένα πρωί είδαν από την πόρτα της αποθήκης όπου φυλάσσονταν άδεια πιθάρια να ρέει λάδι, άνοιξαν την πόρτα και είδαν από ένα πιθάρι να ξεχειλίζει το λάδι με το οποίο γέμισαν όλα τα πιθάρια και κατάφεραν να αντιμετωπίσουν τον λιμό, με αυτό το πιθάρι να σώζετε ως κειμήλιο μέχρι και σήμερα.

Η Μονή Παντοκράτορος ιδρύθηκε από τον μέγα στρατοπεδάρχη Αλέξιο και τον αδερφό του Ιωάννη τον μεγάλο Πριμικήριο με την ίδρυσή της να επιβεβαιώνει και ένα έγγραφο υπογεγραμμένο από τον Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης Κάλλιστο Α', το 1357 ενώ σήμερα η Μοναστική δύναμη της Μονής, σύνολο μοναχών και εξαρτηματικών, κυμαίνεται στα 70 - 80 άτομα και εορτάζει στις 6 Αυγούστου, την Μεταμόρφωση της Σωτήρος.

Η βιβλιοθήκη της Μονής, περιλαμβάνει 3.500 έντυπα έργα, 2 ειλητάρια, 317 χειρόγραφα από τα οποία 68 είναι κώδικες περγαμηνοί 11ου και 14ου αιώνα και σχεδόν 350 κώδικες ενώ στο σκευοφυλάκιο βρίσκονται κομμάτια της ασπίδας του Αγίου Μερκούριου, θαυματουργές εικόνες, κομμάτια Τίμιου Ξύλου, χρυσοκέντητα πέπλα, ιερά λείψανα όπως το δεξί πόδι του Αγίου Ανδρέα, λείψανα των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού κ.α.

ΤΑ ΛΕΙΨΑΝΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΟΣΜΑ ΤΟΥ ΑΙΤΩΛΟΥ.

Φυλάσσονται σε μία απλή, ξύλινη λειψανοθήκη, στην Αρχιεπισκοπή της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας, στα Τίρανα.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στην Ορθόδοξη Εκκλησία αποδίδουμε στα Αγία λείψανα τιμή και ευλαβική προσκύνηση, η όποια όμως δεν αποτελεί λατρευτική προσκύνηση η λατρεία. Τούτο γιατί κανείς ποτέ ορθόδοξος χριστιανός δεν ταύτισε στη σκέψη του τα τίμια λείψανα με «θεούς».Μακαριστός π. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΣ (ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ ΑΙΡΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ).

Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, με σκηνές του βίου του.
Φορητή εικόνα Ι. Κ. Αγίας Άννης - Καρυών (19ος αιώνας).
Από το βιβλίο "Οι Άγιοι του Αγίου Όρους" του Μοναχού
Μωυσέως Αγιορείτου (εκδ. Μυγδονία).
πηγή

Το κατά κόσμον όνομα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού ήτανε Κώνστας, ενώ τα σχετικά με το επώνυμό του αλλά και την τοποθεσία γέννησής του δεν είναι με ακρίβεια γνωστά.

Για τον τόπο γεννήσεώς του υπάρχει διχογνωμία, μεταξύ των χωριών Μέγα Δένδρο και Ταξιάρχης, τα οποία βρίσκονται κοντά στο Θέρμο στην περιοχή της Αιτωλίας. 

Από τις μαρτυρίες αυτές πιο αξιόπιστη θεωρείτε η πρώτη, αφού ο Νικόδημος ο Αγιορείτης είναι και αυτήκοος μάρτυρας κατά δήλωσή του, ενώ ως πιθανότερη ημερομηνία γέννησης είναι το 1714, από έμμεση μαρτυρία του Αγίου Νικοδήμου, αφού αναφέρει πως κοιμήθηκε σε ηλικία 65 ετών, χωρίς να απορρίπτονται και απόψεις, που αναφέρουν ως πιθανά έτη το 1700 ή το 1707. 

Στοιχειώδη μόρφωση άρχισε να λαμβάνει μόλις από την ηλικία των 8 ετών, όταν στάλθηκε δίπλα στον ιεροδιάκονο Γεράσιμο Λούτσικα στη Σιγδίτσα της Παρνασσίδος και αργότερα στη μονή της Αγίας Παρασκευής στα Βραγγιανά των Αγράφων, ενώ σε ηλικία 20 ετών άρχισε να διδάσκεται τα "γραμματικά" από τον ιεροδιάκονο Ανανία και εργαζόταν παράλληλα, και ως υποδιδάσκαλος στην Λομποτινά Ναυπακτίας καθώς και σε άλλα χωριά.

Τα θεμέλια του πατρικού σπιτιού του Αγίου Κοσμά,
στο χωριό Μεγάλο Δένδρο στο Θέρμο
της Αιτωλοακαρνανίας

Το 1749 πήγε στην Αθωνιάδα Σχολή του Αγίου Όρους, την εποχή της μεγάλης άνθισης της σχολής υπό τη διεύθυνση του Ευγενίου Βούλγαρη όπου έκανε σπουδές ανωτέρου επιπέδου στη θεολογία και τη φιλοσοφία. 

Στην συνεχεία παραμένει στο Άγιο Όρος, για 17 χρόνια, ενώ σίγουρα την δεκαετία 1750 - 1760 παρέμεινε στη Μονή Φιλοθέου όπου άλλαξε το ονομά του σε Κοσμάς και σύμφωνα με δική του μαρτυρία, εκεί, έκλαιε 17 έτη για τις αμαρτίες του.

Για τα επτά χρόνια καμία ασφαλής πληροφορία δεν υπάρχει, παρά την αναφορά του Απόστολου Βακαλόπουλου, ότι ο Άγιος βρισκόταν από το 1767 στο Άγιο Όρος στο οποίο όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο Άγιος Κοσμάς, έλαβε μεγάλο μέρος της μόρφωσής του αφού εκεί διδάχθηκε: «πολλών λογιών γράμματα, εβραϊκά, τουρκικά, φραγκικά και από όλα τα έθνη» και για τη γενικότερη μόρφωσή του αναφέρει πως: «έφθειρα την ζωήν μου εις την σπουδήν σαράντα - πενήντα χρόνους, εγώ εδιάβασα και περί ιερέων και περί ασεβών και περί αθέων και περί αιρετικών, τα βάθη της σοφίας ερεύνησα». 

Εικόνα του Αγίου Κοσμά που τεχνουργήθηκε εν Ζωή.
Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Ζίτσας, 1767.
πηγή

Η μόρφωση που απέκτησε ήταν πολυποίκιλη, αφού μέσα από το έργο του διακρίνονται ακόμα και φιλοσοφικές επιρροές, παρμένες από το Σωκράτη και τον Όμηρο, καθώς και επιστημονικές απόψεις των προσωκρατικών φιλοσόφων, η βάση όμως της μορφώσεως του αναμφιβόλως υπήρξε η εξαιρετική γνώση τόσο της Παλαιάς, όσο και της Καινής Διαθήκης. 

Ο Κοσμάς ο Αιτωλός άφησε το Άγιο Όρος στα τέλη της δεκαετίας του 1760 και πήγε στην Κωνσταντινούπολη για να πάρει ευλογία από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, Σεραφείμ Β΄, ώστε να ξεκινήσει το ιεραποστολικό του έργο και ο λόγος που τον οδήγησε σε αυτή την απόφαση ήταν κατά δική του ομολογία ο ιεραποστολικός ζήλος διότι όπως έλεγε: «Σιμά εις τα άλλα ηύρηκα και τούτον τον λόγον όπου λέγει ο Χριστός μας, πως δεν πρέπει κανένας χριστιανός, άνδρας ή γυναίκα, να φροντίζει δια του λόγου του και μόνον πως να σωθή».

H υπογραφή του Αγίου Κοσμά λίγες ημέρες

πριν το μαρτύριό του.

πηγή

Η πρώτη περιοδεία του πατρο - Κοσμά διενεργήθηκε στην κεντρική Ελλάδα φτάνοντας ως και το Μεσολόγγι, το Αγρίνιο και τη Ναύπακτο. 

Το 1774 ξαναπήγε στην Κωνσταντινούπολη ώστε να ξαναπάρει άδεια να κηρύξει στα νησιά του Αιγαίου και μετά από ένα χρόνο επέστρεψε στο Άγιο Όρος όπου μελέτησε για λίγο χρονικό διάστημα και άρχισε την τελευταία του περιοδεία, στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά του Ιονίου. 

Σε αυτό το σημείο εγείρονται και κάποιες διαφωνίες όσον αφορά για τον αριθμό των περιοδειών του, οι Σ. Παπακυριακού και Μ. Γκιόλιας υποστηρίζουν πως ο αριθμός τους είναι τρεις σε αντίθεση όμως με τον Απόστολο Βακαλόπουλο που υποστηρίζει πως είναι τέσσερις.

Φορητή εικόνα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού

πηγή

Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Σάθα, οι περιοδείες του επεκτάθηκαν και στη βόρεια Πελοπόννησο, κυρίως όμως περιόδευσε σε στην ηπειρωτική Ελλάδα και στις περιοχές της Ηπείρου, γιατί έκρινε πως εκεί οι Ρωμιοί διέτρεχαν τον μεγαλύτερο κίνδυνο από τους Φράγκους, και από τους Μουσουλμάνους. 

Περνούσε από χωριό σε χωριό και σταματούσε σε κάθε μέρος από δύο ημέρες, έκανε ένα πρώτο κήρυγμα το βράδυ της άφιξής του, ένα δεύτερο το επόμενο πρωί και ένα τρίτο την ίδια ημέρα το βράδυ, όμως οι περιοδείες αυτές δεν γίνεται να εντοπιστούν με χρονική ακρίβεια αφού δεν είχε κάποιο σταθερό πρόγραμμα, ούτε σε ότι αφορά την παραμονή σε κάποιο μέρος, ούτε σε ότι αφορά την κίνηση σε διάφορες πόλεις. 

Σύμφωνα με χειρόγραφες μαρτυρίες, το 1774 ο Άγιος Κοσμάς κήρυξε στην Καλαμπάκα, το 1777 στον Περίβλεπτο Ιωαννίνων, όπως και το 1779, με τις περισσότερες πάντως διδαχές του αναμφισβήτητα να έγιναν στην Ήπειρο. 

Το κήρυγμα του Πατροκοσμά είχε τεράστια απήχηση στον λαό, σε κάθε τόπο, που επισκεπτόταν, προκαλούσε σεισμό στις συνειδήσεις, συνοδευόμενο από μετάνοια, εχθροί συμφιλιώνονταν, κλέπτες επέστρεφαν τα κλοπιμαία, ληστές μεταβάλλονταν, πλούσιες γυναίκες πρόσφεραν τα χρυσάφια τους για έργα φιλανθρωπίας κ.λπ.

Χειρόγραφη επιστολή του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού
στους κατοίκους της Πρέβεζας, Απρίλιος του 1779.
πηγή

Ο Νικόδημος Αγιορείτης, αναφέρει ότι ο ΠατροΚοσμάς μοίρασε «υπέρ τα πεντακόσιας χιλιάδας σταυρούδια» και τις ομιλίες του παρακολουθούσαν χιλιάδες, τουλάχιστον 6.000 ήταν οι ακροατές του στο χωριό Μαύρο Μανδήλι στην Πρέβεζα και το 1775, στην Μονή Γηρομερίου στην Θεσπρωτία, πήγαν να τον ακούσουν 11.000 άνθρωποι, η μεγαλύτερη συγκέντρωση που είχε γίνει μέχρι τότε. 

Ο Πατροκοσμάς είχε και το χάρισμα της θαυματουργίας ενώ δείγματα της αγιότητας του ήταν και οι προφητείες του, πολλές από τις οποίες βρήκαν την πραγμάτωση τους.

Έλεγε π.χ. «το ποθούμενο θα γίνη στην τρίτη γενεά. Θα τδ δουν τα εγγόνια σας» και πράγματι, η γενιά του 1821 ήταν η τρίτη από την εποχή του Κοσμά, «Πότε θαρθή το ποθούμενο;» - τον ρώτησαν στα Τσαραπλανά της Ηπείρου, «Όταν ενωθούν αυτά», απάντησε, δείχνοντας δύο μικρά δένδρα, τα οποία πράγματι μεγάλωσαν και ενώθηκαν το 1912.

Η πέτρα στο χωριό Γέρμα της Καστοριάς, στην οποία
πάτησε και κήρυξε ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.

πηγή

Ο λαός τον τιμούσε για αυτό ως άγιο ήδη πριν από το μαρτύριο του, μετά του οποίου του αποδίδονταν τιμές μάρτυρα της πίστεως. 

Παρακινούσε με θέρμη τους Ορθοδόξους Χριστιανούς να ιδρύσουν σχολεία που θα διδάσκουν την ορθοδοξία, το σχολείο αντιμετωπίζεται από τον Κοσμά σαν απαραίτητη προϋπόθεση για την προώθηση της ορθοδοξίας και η εκπαίδευση σαν ένα εργαλείο κατήχησης στην ορθοδοξία. 

Στις Διδαχές του παρότρυνε τους γονείς να σπουδάζουν τα παιδιά τους Ελληνικά, τα οποία είναι η «γλώσσα της Εκκλησίας»: «Να σπουδάζετε και εσείς, αδελφοί μου, να μανθάνετε γράμματα όσον ημπορείτε και αν δεν εμάθετε οι πατέρες, να σπουδάζετε τα παιδιά σας, να μανθάνουν τα ελληνικά, διότι και η Εκκλησία μας είνε εις την ελληνικήν. Και αν δεν σπουδάσεις τα ελληνικά, αδελφέ μου, δεν ημπορείς να καταλάβης εκείνα οπού ομολογεί η Εκκλησία μας».

Υποκάμισο του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού.
Φυλάσσεται στον ομώνυμο ναό του στην Πρέβεζα.

Σε μια επιστολή του προς τον  αδελφό του Χρύσανθο που εκείνη την εποχή, ήτανε Σχολάρχης της Νάξου, μαθαίνουμε ότι ο ΠατροΚοσμάς, ταξίδεψε σε 30 επαρχίες, ίδρυσε 10 ελληνικά σχολεία που διδάσκονταν τα αρχαία ελληνικά αλλά και 200 δημοτικά. 

Στο τέλος της επιστολής του αυτής, γράφει: «Δέκα χιλιάδες Χριστιανοί με αγαπώσι και ένας με μισεί. Χίλιοι Τούρκοι με αγαπώσι και ένας όχι τόσο. Χιλιάδες εβραίοι θέλουσι τον θάνατό μου και ένας όχι. Αψοθ’ Μαρτίου β΄. Ο σός αδελφός Κοσμάς Ιερομόναχος».

Σύμφωνα με την βιογραφία του που τυπώθηκε πρώτη φορά στη Βενετία το 1814 αναφέρεται ότι «Ο αποστολικός ούτος διδάσκαλος ποτέ δεν άνοιξε το στόμα να ειπή λόγον εναντίον των Εβραίων, ούτε εις την Θεσσαλονίκην, ούτε εις την Καστορίαν, ούτε εις τα Ιωάννινα, ούτε εις κανένα άλλο μέρος οπού ήσαν Εβραίοι». 

Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.
Εικόνα στο χωριό Κολικόντασι της Β. Ηπείρου
(19ος αιώνας), όπου ο άγιος μαρτύρησε.
Από το βιβλίο "Οι Άγιοι του Αγίου Όρους" του
Μοναχού Μωυσέως Αγιορείτου (εκδ. Μυγδονία).
πηγή

Οι Εβραίοι όμως των Ιωαννίνων, από καθαρό θρησκευτικό φανατισμό εναντίον των χριστιανών, «μη υποφέροντας να κηρύττεται η πίστις και το Ευαγγέλιον του Ιησού Χριστού», συκοφάντησαν τον άγιο στον τοπικό πασά, ότι δήθεν είναι «απεσταλμένος από τους Μοσχόβους» (Ρώσους), για να παρασύρει τους ραγιάδες και να πηγαίνουν στη Ρωσία. 

Όταν ο άγιος πήγε στα Ιωάννινα «εκατέπεισε τους χριστιανούς να μεταβάλουν το κοινόν παζάρι από την Κυριακήν εις το Σάββατον, το οποίον τους επροξένησε μεγίστην φθοράν» (στους Εβραίους), «τους εκήρυξε διά φανερούς εχθρούς, και ότι είνε έτοιμοι κάθε καιρόν να κάμουν κάθε κακόν εις τους χριστιανούς» και ακόμη, «θέλοντας να βγάλη από τας κεφαλάς των χριστιανών τας μακριάς φούντας και τα τοιαύτα, τα οποία ηγόραζον από τους Εβραίους, τους εδίδασκε πως είνε ακάθαρτα, ότι επί ταυτού διά τους χριστιανούς οι θεοκτόνοι τα μολύνουσι, και να μη τα αγοράζωσιν ολότελα».

Οι Εβραίοι της περιοχής, έξαλλοι, δωροδόκησαν τον Κούρτ Πασά για να τον βγάλει από τη μέση και έτσι ο άγιος συνελήφθη και απαγχονίστηκε, ημέρα Σάββατο, στις 24 Αυγούστου του 1779, στο  χωριό Mujalli (Μούγιαλι), δίπλα στον ποταμό Αψώ (Seman) στη νότια ακτή του, και στη θέση του μαρτυρίου του Αγίου Κοσμά υπάρχει σήμερα, και πάλι ένα δέντρο όπως εκείνο της αγχόνης του.. 

Ο άγιος Κοσμάς δεν αντιστάθηκε και το σώμα του ρίχτηκε στο ποτάμι Άψος, με μια πέτρα δεμένη στο λαιμό όμως τρεις ημέρες μετά έπλεε όρθιο, σαν να ήταν ζωντανός, το κορμί του το πήρε π. Μάρκος και το ενταφίασε στον νάρθηκα της εκκλησίας των Εισοδίων της Θεοτόκου που ήτανε εφημέριος, στο Κολικόντασι της Βορείου Ηπείρου, «αρχιερατεύοντος εν Βελεγράδοις Ίωάσαφ, ος και αυτός ην παρών εις τον ενταφιασμόν του Αγίου».

Χαλκογραφία του 1829 με 8 αναπαραστάσεις από την ζωή
του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Ως  δημιουργός υπογράφει ο
Καλλίνικος Μυτιληναίος (Καλλίνικος Μυτιληναίος εχάραξε)
και που τυπώθηκε στην Σύρο το 1829.

Στο μέρος όπου ανασύρθηκε το λείψανό του, χτίστηκε ένα μικρό εκκλησάκι και αργότερα ο Αλή πασάς, που τον σεβόταν αλλά και τον θαύμαζε ιδιαίτερα, χρηματοδότησε την ανέγερση μιας μονής στη μνήμη του. 

Δεν υπήρξε καμία επίσημη κατηγορία εναντίον του, ούτε δικάστηκε πριν το θάνατό του ενώ για την καχυποψία των Ενετών απέναντί του σώζονται μέχρι σήμερα αναφορές ενός κατασκόπου τους στα ενετικά αρχεία. 

Είναι βέβαιο όμως ότι με το κήρυγμά του κατόρθωσε να μεταφερθεί η διενέργεια του παζαριού από την Κυριακή στο Σάββατο, γεγονός που έφερε τεράστιες οικονομικές ζημίες στους Εβραίους. 

Ο Άγιος συχνά αναφερόταν στα κηρύγματά του αρνητικά για τους Εβραίους, πάντως σε κήρυγμά του είχε πει ρητά: «Όσοι αδικήσατε χριστιανούς ή Εβραίους ή Τούρκους, να δώσετε το άδικον οπίσω». 

Εναντίον του στρέφονταν οι Ενετοί, οι Εβραίοι, οι διάφοροι κοτσαμπάσηδες, οι πλούσιοι αλλά και άλλοι ισχυροί, οι οποίοι θεωρούσαν ότι θίγονται, αντίθετα όμως ο Άγιος Κοσμάς είχε τη μεγάλη λαϊκή στήριξη από τους Χριστιανούς, ακόμα όμως και από τους Τούρκους. 

Η κάτω γνάθος μεθ' ενός οδόντος, του Αγίου Κοσμά
του Αιτωλού, που φυλάσσεται στην Ιερά Μονή
Αγίου Νικολάου στην Άνδρο.

Για το πώς σώθηκε η Μονή του Αγίου Κοσμά και ο τάφος του από την καταστρεπτική μανία του αθεϊστικού καθεστώτος του Εμβέρ Χότζα, ο Χρήστος Μητρός από την πόλη Φίερι της Αλβανίας απεκάλυψε τα εξής: «Όταν το 1968 με Νόμο του Αλβανικού Κράτους απαγορεύθηκε κάθε θρησκευτική εκδήλωση, ήρθε διαταγή από τα Τίρανα να γκρεμισθούν οι Εκκλησίες και να εξαφα­νισθούν οι σταυροί από τους χριστιανικούς τάφους. 

Ο αστυνομικός διοικητής του Φίερι πήρε μαζί του το αρμόδιο συνεργείο και πήγαν στο Μοναστήρι, προκειμένου να το εξαφανίσουν ενώ γνωρίζοντας την ευλάβεια των Ελλήνων στον άγιο Κοσμά έδωσε εντολή να ξεκινήσει το έργο της κατεδαφίσεως από τον τάφο του αγίου.

Όταν οι εργάτες έδωσαν το πρώτο χτύπημα στο Ιερό μνημείο, τότε μια δυνατή βοή έσπασε την ησυχία του χώρου και μια δυνατή φωτιά ξεπήδησε μέσα από τον τάφο του αγίου και έντρομοι οι παριστάμενοι ετράπησαν σε φυγή και δεν επανήλθαν παρά τις απειλές των Τιράνων και παρά την καθησυχαστική δήλωση του καθεστώτος ότι δήθεν, εξερράγη ξεχασμένη από τον Β' Παγκό­σμιο πόλεμο βόμβα» (Άρχιμ. Τιμοθέου Ηλιάκη, Παρακλη­τικός Κανών... Κοσμά του Αιτωλού, Νέα Φιλαδέλφεια 1997, σ. 61). 

Χάρτης της 4ης και τελευταίας περιοδείας του
Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. 
πηγή

Μία μέρα του 1778 όταν βρέθηκε έξω από το Τεπελένι, η σύναξή του στην οποία θα μιλούσε, διαλύθηκε από εξοργισμένους Οθωμανούς που πίστευαν ότι ήταν πράκτορας των Ρώσων και ότι προσπαθούσε να εξεγείρει τον κόσμο εναντίον τους. 

Ο Πατροκοσμάς κυνηγημένος, ζήτησε άσυλο από Χριστιανούς όμως τελικά, βρήκε καταφύγιο στο σπίτι της Χάμκως, της μητέρας του Αλή Πασά που τον υποδέχτηκε και του έδειξε μεγάλο σεβασμό. 

Εκείνη την ώρα ο Αλή, δεν ήταν στο σπίτι και όταν επέστρεψε το βράδυ κατά τη διάρκεια του δείπνου, ο Πατροκοσμάς του είπε: «Εσύ Αλή θα γίνεις σπουδαίος άνθρωπος. Θα κυριέψεις όλη την αρβανιτιά. Θα υποτάξεις τα Γιάννενα, την Πρέβεζα, την Πάργα, το Σούλι, το Δελβίνο, το Γαρδίκι και αυτό ακόμη το τάχτι του Κουρτ Πασά. Θα αφήσεις μεγάλο όνομα στην Οικουμένη».

Ο Αλή Πασάς, που τότε ήταν ένας απλός αρχηγός ομάδας ληστοσυμμοριτών, ενθουσιάστηκε και τον ρώτησε αν θα έφτανε και στην Κωνσταντινούπολη, με τον εθναπόστολο να του απαντά: «Και στην πόλη θα πας, μα με κόκκινα γένια. Αυτή είναι η θέληση της Θείας Πρόνοιας...», έτσι ο Αλή Πασάς του έδειξε μεγάλη εμπιστοσύνη. 

Το Καθολικό της Ιερά Μονής του Αγίου Κοσμά.
Βρίσκεται βόρεια της Απολλωνίας, στην ανατολική
όχθη του Αψου ποταμού, κοντά στο χωριό
Κολικόντασι της Μεγάλης Μουζακιάς.
πηγή

Πίστευε στις διδαχές του και δεν σταμάτησε να πιστεύει σε αυτόν και να σκέφτεται τα λόγια που του είχε πει, ακόμη και αφού είχε μαρτυρήσει ο Αγιος Κοσμάς, άλλωστε, μέρα με τη μέρα έβλεπε να γίνονται πραγματικότητα. 

Σύμφωνα με θρύλους έλεγε «Τούτο το κα­λό­γερο, ωρέ, ήταν αληθινός προφήτης. Ήρθε σπίτι μου, στο Τεπελένι, και με ευκή­θηκε, ωρέ, και μου είπε όλα όσα έκαμα, σαν να τα είχε γραμ­μέ­να στο κι­τάπι!». 

Όταν ο Αλή Πασάς  περιέλαβε στο πασαλίκι του το Μπεράτι και την περιοχή του, κάλεσε τον Μητροπολίτη Βελεγράδων Ιωάσαφ Β' και τον πρόσταξε να κάνει την ανακομιδή του αγίου και να κτιστεί ένα μοναστήρι αφιερωμένο στον Άγιο Κοσμά, στην περιοχή του Κολοκόντασι, με το μοναστήρι να ολοκληρώνετε το 1814 ενώ ακόμη και σήμερα έξω από την μονή του Αιτωλού σώζεται η μαρμάρινη επιγραφή που αναφέρει: «Ανεγέρθη εκ βάθρων ο θείος και ιερός τούτος ναός δια προσταγής, συνδρομής και προτροπής του υψηλοτάτου Βεζύρ Αλή Πασά από το Τεπελένι».

Η μαρμάρινη αφιερωτική επιγραφή στην Μονή του Αγίου
Κοσμά του Αιτωλού, στο Κολικόντασι της Αλβανίας.
πηγή

Ο Αλή Πασάς χρηματοδότησε επίσης και την πρώτη έκδοση της: «Ακολουθίας Νεομάρτυρος Κοσμά του Αιτωλού» ενώ ακόμη όρισε προς τιμήν του και μία τριήμερη γιορτή στο χωριό Κολικόντασι, από τις 23 μέχρι τις 25 Αυγούστου. 

Όποιος τον κορόιδευε για τις ιδιαίτερες και μεγάλες τιμές που απέδιδε στον Πατροκοσμά, ο Αλή Πασάς απαντούσε: «Φέρετέ μου ένα μου­σουλμάνο, σαν κι αυτόν τον χριστιανό και να του φιλήσω τα πόδια». 

Παρήγγειλε ακόμη, από τους διάσημους χρυσοχόους των Καλαρρυτών Ιωαννίνων μία ασημένια θήκη για να μπουν τα οστά του ενώ η Τιμία Κάρα του Πατροκοσμά μεταφέρθηκε στον Αλή Πασά στα Ιωάννινα και σύμφωνα με έναν θρύλο την πήρε με σεβασμό στα χέρια του και είπε «Γιατί να μην έχω κοντά μου αυτόν τον Άγιο άνθρωπο να τον ρωτώ για οτιδήποτε με απασχολεί;».

Ο Τάφος του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού.

Το 1819 ο Αλή Πασάς διοργάνωσε λιτανεία για τον Άγιο Κοσμά Αιτωλό στα Ιωάννινα με πλήθος κόσμου να ακολουθεί τα ιερά λείψανα και όπως διηγήθηκε ο Γάλλος περιηγητής Charles Louis Tupigny οι άνθρωποι έβγαιναν στις πόρτες τους και προσεύχονταν. 

Τους καλόγερους ακολουθούσαν οι σωματοφύλακες του Αλή πασά πάνω σε άλογα και μόλις έφτασαν στο σεράι, ο Αλή άρχισε να περπατά προς τα λείψανα μαζί με μια γυναίκα, την Ελληνίδα Βασιλική Κονταξή, την τελευταία σύζυγο του Αλή.

Οι καλόγεροι σήκωσαν ψηλά τα λείψανα του Πατροκοσμά και άρχισαν να ανεβαίνουν την πέτρινη σκάλα και αμέσως όλοι γονάτισαν και μαζί τους ο Αλή Πασάς και όταν ο παπάς φώναξε «από λιμού, λοιμού και πολέμου», ο Αλή Πασάς και η κυρά Βασιλική σηκώθηκαν και φίλησαν την ασημένια λειψανοθήκη, όπου φυλάγονταν τα λείψανα.

Το θαυματουργό αγίασμα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού,
στον περίβολο της Μονής Μεταμόρφωσης του Σωτήρος
στο Δρυόβουνο της Κοζάνης.

Στις 20 Απριλίου του 1961 ανακηρύχθηκε άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το οποίο υπογράμμισε, ότι: «άπασαν την πατρώαν γήν διέδραμε, κηρύττων ιεραποστολικώς τον λόγον του θεού, σχολεία πολλαχοϋ ιδρύων, ασθενούντας θεραπεύων, την άγίαν αυτού έκκλησίαν κρατύνων, τύπον δ' εαυτόν ταπεινώσεως, αύταπαρνήσεως, αρετής και εγκράτειας άναδείξας, έως ου και τον μαρτυρικόν ύπέμεινε θάνατον».

Ο άγιος Κοσμάς ονομάστηκε «Ο μεγαλύτερος μετά την άλωση Έλληνας»  και πατέρας του νεοελληνικού Έθνους και ίσως θα πρέπει να προστεθεί ότι υπήρξε πρότυπο νεοελληνικού ήθους και αναστηλωτής του αυθεντικού ελληνορθόδοξου ιδεώδους.

Το 1984 βρέθηκαν από τους συγγραφείς, κυρίους Π. Β. Πάσχο και Παναγιώτη Φ. Χριστόπουλο, μετά από ειδική άδεια του καθεστώτος της Αλβανίας, τα λείψανα του αγίου Κοσμά, στο κατεστραμμένο εκείνη την εποχή, μοναστήρι του στην Αλβανία και τα οποία, για λόγους ασφάλειας μεταφέρθηκαν από τότε στην Αρχιεπισκοπή της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας, στα Τίρανα, όπου και φυλάσσονται μέχρι σήμερα.

Η Ιερά Μονή του Αγίου Κοσμά βρίσκεται βόρεια της
Απολλωνίας, στην ανατολική όχθη του Αψου ποταμού,
κοντά στο χωριό Κολικόντασι της Μεγάλης Μουζακιάς.

Από το σκελετό των λειψάνων του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού σήμερα, λείπουν η Τιμία κάρα του, η κάτω γνάθος του που βρίσκεται στην ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου στην Άνδρο και η κερκίς της δεξιάς χειρός πού βρί­σκεται στον Ιερό Ναό του αγίου Κοσμά στην Κόνιτσα των Ιωαννίνων. 

Επίσης μικρά τεμάχια από τα δάκτυλα χειρών και ποδιών του αγίου Κοσμά, βρίσκονται σε διάφορα μέρη, όπως στα Γιάννινα, το Καρπενήσι, τα Τρίκαλα, την Ιερά Μονή Δουσίκου, στη Ιερά Μονή του αγίου Κοσμά στην Αιτωλοα­καρνανία και αλλού ενώ τεμάχιο λειψάνου του αγίου Κοσμά δώρισε πρόσφατα ο Αρχιεπίσκοπος Αλβα­νίας Αναστάσιος στην Εκκλησία της Ελλάδος, που φυλάσσεται σήμερα, στον Μητροπολιτικό Ναό των Αθηνών. 

Η Τιμία Κάρα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, βρισκόταν στα Ιωάννινα, στην προσωπική συλλογή του Αλή Πασά και φυλάσσονταν σε χρυσή θήκη όμως χάθηκε μυστηριωδώς μετά την δολοφονία του, στις 24 Ιανουαρίου του 1822 και έκτοτε αγνοείται.

Διάφοροι μελετητές αναφέρονται στην εκδοχή η Κάρα να έχει κλαπεί από κάποιους Αυστρο - Ουγγαρούς και πιθανό να βρίσκεται σήμερα σε κάποιο μουσείο της Αυστρίας, ιστορικά πάντως είναι γνωστό, ότι η περιουσία του μαζί με τα όποια κειμήλια που είχε στην κατοχή του ο Αλή Πασάς, μετά την δολοφονία του, κατασχέθηκαν και μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη.

Η μνήμη του εορτάζεται από την Εκκλησία μας, στις 24 Αυγούστου ενώ το 2016 ανακηρύχθηκε Προστάτης της Δασικής Υπηρεσίας της Ελλάδας και των υπαλλήλων της.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

ΤΗΝ ΚΑΤΩ ΣΙΑΓΟΝΑ
ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΟΣΜΑ ΤΟΥ ΑΙΤΩΛΟΥ (ΚΛΙΚ ΕΔΩ)