Βρίσκεται σε μία απότομη και δυσπρόσιτη χαράδρα του επιβλητικού όρους Αρακύνθου (Ζυγού) που βλέπει προς τη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού, βορειοανατολικά του Κεφαλόβρυσου με την περιοχή του Αρακύνθου να είναι προστατευόμενη, με βάση τις συνθήκες Natura 2000 και Ramsar.
 |
| Το εσωτερικό του σπηλαίου, διακρίνεται το τέμπλο πηγή |
Το σπουδαίο αυτό σπήλαιο, του Αγίου Νικολάου του Κρεμαστού, ανακαλύφθηκε εντελώς τυχαία, περίπου κατά το 1900, από έναν κάτοικο του Αιτωλικού ονόματι Βογιατζή και αποτελεί σήμερα ένα από τα σημαντικότερα Βυζαντινά Μνημεία στα Βαλκάνια, σημαντικό ασκητικό και μοναστικό κέντρο καθώς και το μεγαλύτερο σπήλαιο των Βαλκανίων.
 |
| Άποψη του σπηλαίου πηγή |
Σύμφωνα με μεταγενέστερη μαρτυρία από τον Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Άρτας, Ιωάννη Απόκαυκο, που επισκέφτηκε το σπήλαιο, η προσωνυμία «Κρεμαστός» δόθηκε από τον ιδρυτή της Μονής, Νίκανδρο, επειδή πρόκειται για απόκρημνα και επικίνδυνα βράχια.
Ο Ιωάννης Απόκαυκος γράφει: «… ή κατά την επίσκεψιν Αχελώου Μονή του εν Αγίοις πατρός ημών Νικολάου, ήτι νικλήσιν εξ εαυτού ο πρώτος ταύτην δομησάμενος εχαρίσατο, έρωτι τω θείω γενόμενος εκκρεμής και ακολούθως τω τρόπω εν αποκρήμνω τη πέτρα επικρεμάσας το δόμημα και παρονομάσας ούτω του Κρεμαστού».
 |
| Άποψη της εισόδου του σπηλαίου πηγή |
Μετά το θάνατο του, ο Μητροπολίτης Ιωάννης Απόκαυκος τοποθέτησε Ηγούμενο τον ιερομόναχο Τιμόθεο για να φροντίσει την μεγάλη περιουσία της μονής, πολλά βοσκοτόπια και αμπελώνες
Η Μονή στην ακμή της διέθετε εργαστήριο αντιγραφής κωδικών (scriptorium) και πλούσια βιβλιοθήκη που χειρόγραφά της σώζονται σήμερα σε βιβλιοθήκες της Δυτικής Ευρώπης (ένας από τους κώδικες βρίσκεται σε μουσείο του Λονδίνου).
 |
| Άποψη των τοιχογραφιών του Σπηλαίου |
 |
| Άποψη των τοιχογραφιών του Σπηλαίου |
 |
| Άποψη των τοιχογραφιών του Σπηλαίου |
 |
| Άποψη της εισόδου του σπηλαίου πηγή |
Οι βραχογραφίες στα τοιχώματα έχουν χαρακτηριστικά την ισορροπία, την αρμονία στην απεικόνιση των μορφών και τις απαλές χρωματικές διαβαθμίσεις, πιθανόν δέ να φιλοτεχνήθηκαν από Καππαδόκες αγιογράφους, που επισκέπτονταν την περιοχή κατά τις μετακινήσεις τους από την ανατολή προς την δύση, έτσι φανερώνεται η σύνδεση της Αιτωλίας και Ακαρνανίας με τη Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη.
 |
| Άποψη των τοιχογραφιών του σπηλαίου πηγή |
Όλες οι σκηνές στο μεγάλο και στο μικρό σπήλαιο, χωρίζονται μεταξύ τους με παχιές γραμμές και γεωμετρικές διακοσμήσεις, το μοτίβο που επαναλαμβάνεται είναι καστανόχρωμοι σταυροί σε λευκό έδαφος, που τοποθετούνται σε σειρές οριζόντιες, κάθετες και ομόκεντροι κύκλοι, που επαναλαμβάνονται σε οριζόντιες σειρές.
 |
| Άποψη των τοιχογραφιών του Σπηλαίου |
 |
| Άποψη των τοιχογραφιών του Σπηλαίου |
 |
| Άποψη των τοιχογραφιών του Σπηλαίου |
 |
| Άποψη των τοιχογραφιών του Σπηλαίου |
 |
| Άποψη του σπηλαίου πηγή |
Στις ημέρες μας, το σπήλαιο το φροντίζουν κάτοικοι της περιοχής και η Εθελοντική Ομάδα Αιτωλικού του Αγίου Νικολάου Κρεμαστού.
Ο προσκυνητής ξεκινώντας από το Κεφαλόβρυσο Αιτωλικού και ύστερα από μια κοπιαστική πορεία μιας ώρας περίπου, μπορεί να φτάσει στο σπήλαιο του Αγίου Νικολάου ενώ μια άλλη, εναλλακτική, διαδρομή και περίπου ίδια είναι από το χωριό Κάτω Αμπέλια των Ελληνικών.
Τα τελευταία χρόνια τοποθετήθηκε στο άνοιγμα του σπηλαίου μία ξύλινη εξέδρα από τους εθελοντές, για να διευκολύνονται οι προσκυνητές, παρά τις εργασίες που έχουν γίνει στα επικίνδυνα σημεία του μονοπατιού, η πρόσβαση στο σπήλαιο δεν είναι εύκολη, αξίζει όμως να το επισκεφθείτε .
Ο Άγιος Νικόλαος ο Κρεμαστός, γιορτάζεται δύο φορές το χρόνο, η μία στις 6 Δεκεμβρίου και η άλλη στις 20 Μαΐου με πλήθος προσκυνητών να ανεβαίνουν από το δύσβατο μονοπάτι προκειμένου να φθάσουν στο σπήλαιο για να προσκυνήσουν και να ανάψουν ένα κεράκι στον Άγιο, να παρακολουθήσουν με μεγάλη κατάνυξη την πανηγυρική Θεία Λειτουργία, αλλά και την αγρυπνία που γίνεται την παραμονή της εορτής.
