Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονος, Τήλος Δωδεκάνησα

πηγή

Βρίσκεται σε ρεματιά στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού, απομονωμένο σε μια καταπράσινη πλαγιά στο ύψωμα Kρύαλλος και σε υψόμετρο 450 μέτρων, ανάμεσα σε αιωνόβια πλατάνια και καστανιές ενώ απέχει 15 χιλιόμετρα από τα Λιβάδια ή 6,5 χιλιόμετρα από το Μεγάλο Χωριό. 

  

Άποψη της Μονής
πηγή

Στο κτίσμα διακρίνονται αρχαιοελληνικές κολώνες και κιονόκρανα, από τον αρχαίο ναό του Ποσειδώνα, που βρισκόταν στο ίδιο σημείο. 

Το μοναστηριακό συγκρότημα αποτελείται από ένα πετρόκτιστο περίβολο, έναν ορθογώνιο επιβλητικό πύργο, βοτσαλωτή αυλή, κελλιά, φωτάναμμα, απoθήκες καθώς και τράπεζα αλλά και φούρνο. 

Ο πύργος που υψώνεται στα νότια της κεντρικής εισόδου του μοναστηριού πιθανόν να ανήκει στη βυζαντινή περίοδο. 

Το καθολικό ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο, ανάγεται τουλάχιστον στα τέλη του 15ου αιώνα, σύμφωνα με εξαιρετικές τοιχογραφίες που αποκαλύφθηκαν στο νάρθηκα του ναού ενώ Παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα σώζονται στους εσωτερικούς κίονες. 

Το εντυπωσιακό βοτσαλοτό δάπεδο της αυλής
πηγή

Άποψη της Μονής
πηγή

Ο ιερομόναχος Ιωνάς κρατά ομοίωμα της Μονής.
πηγή

Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που αποκαλύφθηκε πρόσφατα στο υπέρθυρο και εσωτερικά της εισόδου στο νάρθηκα του Καθολικού, ως κτήτορας αναφέρεται ο ιερομόναχος Ιωνάς ο Α΄, ο οποίος κρατάει και το ομοίωμα του ναού, στην τοιχογραφία όπως συνηθίζεται άλλωστε με τους κτήτορες. 

Η επιγραφή είναι δυσανάγνωστη όμως ξεχωρίζουν τα εξής: "O ΩCΙΟΤΑ [ΤΟC] ΕΝ ΙΕΡΩΜΟ [ΝΑΧΟΙΣ] Κ (ΑΙ) ΑΓΙΩΤ [ΑΤΟC ΙΩΝΑΣ] ΚΤ [ΗΤΩΡ ΤΟΥ ΑΓΙ] ΟΥ [ΤΟΥΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ (;)]"

Ο Ιερομόναχος Ιωνάς ο Α' καταγόταν από την Κρήτη και κατά την διάρκεια ενός προσκυνηματικού ταξιδιού του προς στους Αγίους Τόπους, ναυάγησε με το πλοίο που τον μετέφερε, στο νησί της Τήλου, εκεί, θεμελίωσε την Μοναή, μετά από ένα όραμα, που του εμφανίστηκε ο Άγιος Παντελεήμων και του εξέφρασε την επιθυμία του αυτή με την ίδρυση της Μονής κατά την επικρατέστερη άποψη πάντως, να ανάγεται ίσως κατά τον 14ο αιώνα.

Άποψη των τοιχογραφιών
πηγή

Η κτητορική επιγραφή
πηγή

Ο Παντοκράτορας στον τρούλο
πηγή

Άποψη του Καθολικού
πηγή

Τα χρόνια που ακολούθησαν, το Μοναστήρι ερειπώθηκε αλλά επανιδρύθηκε λαμπρότερο το έτος 1480, μετά την μεγάλη νίκη των Χριστιανών κατά των Τούρκων, που πολιορκούσαν την Ρόδο και συντελέστηκε την ημέρα της μνήμης του Αγίου (27 Ιουλίου). 

Οι Τηλιακοί που συμμετείχαν στην μάχη, είχαν την απόλυτη βεβαιότητα και πίστη, ότι η νίκη ήταν του Αγίου και ως εκ τούτου επιστρέφοντας στο νησί τους, ανοικοδόμησαν την Μονή του μεγάλου τους Προστάτη. 

Από τον 16ο αιώνα αρχίζει στο Μοναστήρι μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα, κτίζεται ο πανύψηλος αμυντικός πύργος του και το 1703 επί ηγουμενίας του ιερομόναχου Λαυρεντίου, ανακατασκευάζεται το σημερινό Καθολικό, σε ρυθμό Βυζαντινό σταυροειδή εγγεγραμμένο μετά τρούλου

πηγή

Το τρεχούμενο Αγίασμα του Αγίου Παντελεήμονα στην Μονή
πηγή

Η θαυματουργή εικόνα του Αγίου Παντελεήμονα

πηγή

Λίγα χρόνια αργότερα η Μονή εμπλουτίζεται με ένα ιδιαίτερο ξυλόγλυπτο τέμπλο, που χρονολογείται περίπου το 1714. 

Το 1776 ο Γρηγόριος ο Συμαίος αγιογραφεί το Καθολικό, με την χαρακτηριστική εντυπωσιακή τεχνοτροπία της Συμαικής αγιογραφικής παράδοσης. 

Παλαιότατη είναι επίσης και η θαυματουργή Εικόνα του Αγίου Παντελεήμονα, πιθανόν να χρονολογείται από τον 15ο αιώνα.

Η εικόνα επαργυρώθηκε το 1839 επί ηγουμενίας του ιερομονάχου Μακαρίου Συκάλη και δια χειρός του αργυροχόου, Νικόλαου Λούρου από την Ρόδο, σύμφωνα πάντα με την επιγραφή της: "1839 / ΗΡΓΙΡΟΘΙ Υ ΠΑΡΟΥCΑ ΥΚΟΝ ΔΙΑ ΣΙΔΡΟ/ΜΙC ΠΑΤΟ. ΤΟΝ ΧΡΙCΤΙΑΝΟΝ ΥΓΟΥΜΕΝΕ/ΒΟΤΟC ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΧΕΙΡ Ν<Ι>Κ<Ο>Λ<Α>ΟΥ Ρ<Ο>ΔΟΥ". 

Το 1824 ανακαινίστηκε η βορεινή πτέρυγα των κελιών του μοναστηριού και το 1843 έγινε η επίστρωση της αυλής με ένα αριστουργηματικό και εντυπωσιακό, ροδίτικου ύφους βοτσαλωτό δάπεδο.

Η αφιερωματική επιγραφή επένδυσης της Θαυματουργής εικόνας του Αγίου Παντελεήμονα στην Τήλο.
πηγή

Η εικόνα του Αγίου Παντελεήμονα μετά από την συντήρησή της και χωρίς την επένδυση.
πηγή

Άποψη του εσωτερικού του Καθολικού
πηγή

Η Μονή, παρά τα μαύρα χρόνια της Οθωμανικής σκλαβιάς, γνώρισε μεγάλη οικονομική δύναμη και ευμάρεια, που της επέτρεπαν την άσκηση πλούσιου Εκκλησιαστικού, κοινωνικού αλλά και εθνικού έργου.

Πρωτίστως διέσωσε την εθνική ταυτότητα των κατοίκων και λειτούργησε ως χώρος πνευματικού και εθνικού αναβαπτισμού τους. 

Τα δύσκολα εκείνα χρόνια μεριμνά εμπράκτως για την παιδεία αναλαμβάνοντας την δαπάνη λειτουργίας Σχολείου, ιδρύει Δημοτικό φαρμακείο, καταβάλλει τους μισθούς μονίμου Ιατρού, κατασκευάζει δημόσια κοινωφελή έργα, ενισχύει απόρους, οργανώνει συσσίτιο ορφανών παιδιών, απασχολεί έμμισθους εργάτες, βοσκούς κ.α ενώ στα τέλη του 19ου αιώνα, λειτούργησε ακόμη και ως Τράπεζα, εκδίδοντας χαρτονομίσματα των 5, 10, 20 και 40 παράδων.

Άποψη της Μονής
πηγή

Το Μοναστήρι πανηγυρίζει κάθε χρόνο την 27η Ιουλίου, ημέρα κατά την οποία – εκτός των λατρευτικών λειτουργικών τελετών – λαμβάνει χώρα και το παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι, κάτω από τα αιωνόβια πλατάνια της Μονής, δίπλα από το τρεχούμενο αγίασμα του θαυματουργού Αγίου. 

Τούς θερινούς μήνες είναι καθημερινά επισκέψιμο και ο προσκυνητής φτάνει εκεί, είτε με αυτοκίνητο, είτε με το Δημοτικό Λεωφορείο. 

Στο προαύλιο δεσπόζει το θρυλικό κυπαρίσσι που φύτεψε ο ηγούμενος της μονής Ιερεμίας το 1800, ενώ τη βαθιά σκιά τους στη γύρω έκταση ρίχνουν κι άλλα μεγαλόπρεπα δέντρα, πλατάνια και καρυδιές.

Σήμερα στο μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα που είναι Πολιούχος και Προστάτης της Τήλου εγκαταβιεί από χρόνια ο εφημέριος της Μονής Εμμανουήλ Πόκκια και ο Επιστάτης της Μονής είναι ο Αρχιερατικός επίτροπος της Μητρόπολης Σύμης και Τήλου, αρχιμανδρίτης Αθανάσιος Φραγκόπουλος.

Τηλέφωνο (+30) 22420 31676, 22413 65200.