Ναίδριο Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, Θεσσαλονίκη

πηγή

Βρίσκεται νοτιοδυτικά της Καμάρας, παράπλευρα στην Εγνατία οδό και στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Παλαιών Πατρών Γερμανού, ανάμεσα στον ναό της Παναγίας Γοργοεπηκόου και στον ναό της Υπαπαντής. 

Άποψη του Ναού
πηγή

Οι μικρές διαστάσεις του ναϊδρίου, 5.5 Χ 6.0 μέτρα, η γύρω από αυτό πολεοδομική διαμόρφωση σήμερα και το γεγονός ότι η στάθμη της μικρής αυλής του είναι υποβιβασμένη σε σχέση με τον περιβάλλοντα χώρο, συντελούν στο να μη γίνεται σχεδόν αντιληπτή η παρουσία του. 

Ο ναός ανήκει σε έναν σπάνιο αρχιτεκτονικό τύπο, αυτόν του εγγεγραμμένου τετράκογχου. 

Εντός του τετράγωνου σε κάτοψη κτηρίου εγγράφονται τέσσερις ημικυκλικές κόγχες, μία εκ των οποίων είναι η αψίδα του Ιερού Βήματος, η οποία εξωτερικά είναι ημιεξαγωνική. Στη δυτική πλευρά του οικοδομήματος είναι προσκολλημένος νάρθηκας, ο οποίος όμως αποτελεί νεότερη προσθήκη αφού κατασκευάστηκε το 1936. 

Άποψη του καθολικού του ναού 

Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών

πηγή

Ο κυρίως ναός καλύπτεται από μεγάλο και υψηλό οκτάπλευρο τρούλο, ο οποίος κοσμείται από επάλληλα τόξα και από πλίνθινους ημικίονες. Η λασπόκτιστη τοιχοποιία του μνημείου συνίσταται από αργούς (ακατέργαστους δηλαδή) λίθους στη βάση και από πλίνθους στο ανώτερο τμήμα.

Η ανέγερση του ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, βάσει ενός νομίσματος που βρέθηκε τοποθετημένο στον τρούλο, πραγματοποιήθηκε γύρω στο 1350, της εποχής των Παλαιολόγων. 

Υπάρχει γραπτή μαρτυρία που αναφέρει πως σώζεται μέχρι και σήμερα στη Μονή Βατοπεδίου χρυσόβουλο που εκδόθηκε το 1364 και αναφέρει πως ο Ιωάννης ο 5ος Παλαιολόγος παραχώρησε τον ναό στον θείο του μοναχό και πρωτοστράτορα.

Άποψη του τρούλου του ναού  
πηγή

Αξιοσημείωτο είναι ότι στο εσωτερικό της εκκλησίας, κάτω από το δάπεδο της βόρειας και της νότιας κόγχης, καθώς όμως στον νάρθηκα, αλλά και στον περιβάλλοντα του κτηρίου χώρο, εντοπίστηκαν τάφοι, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αρχικά ήτανε κάποιο ταφικό μνημείο. 

Επιπλέον, αποκαλύφθηκε και μία μικρή μολύβδινη λειψανοθήκη, η οποία αποτελούσε το εγκαίνιο του ναού και από δύο εγχάρακτες επιγραφές επάνω σε αυτήν, προέκυψε ότι ο ναός κτίστηκε προς τιμή της Παναγίας. 

Πολλά στοιχεία επίσης συνηγορούν στο ότι ο μικρός αυτός ναός αποτελούσε, μαζί και με άλλους δύο ναούς που βρέθηκαν στην περιοχή, τμήμα της ιστορικής μονής του "κυρ Ιωήλ", η οποία υπήρχε έως και τον 16ο αιώνα, οπότε και διαλύθηκε και καταπατήθηκε προφανώς ο χώρος αλλά και η ιδιοκτησία της. 

Γενική άποψη του νάρθηκα του ναού 

πηγή

Για κάποιο διάστημα το ναϊδριο της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα υπήρξε εξάρτημα του παρακείμενου ναού της Παναγούδας, που βρίσκεται δυτικά και σε μικρή απόσταση απο αυτόν. 

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας είναι σίγουρο ότι το μνημείο δεν μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος, προφανώς εξαιτίας των περιορισμένων του διαστάσεων ή επειδή βρισκόταν στη χριστιανική συνοικία της Παναγούδας και στο προαύλιο μιάς ιδιωτικής οικίας.

Στο εσωτερικό του ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και στην περιοχή του σπουδαίου τρούλου, διατηρούνται ορισμένες τοιχογραφικές παραστάσεις, οι οποίες ανάγονται μεταξύ των ετών 1350 και 1370. 

Ο ναός κατά την Τουρκοκρατία
πηγή

πηγή

Άποψη του εσωτερικού του ναού 
πηγή

Στην κορυφή του θόλου του ναού παριστάνεται η Ανάληψη του Ιησού Χριστού και ακολουθεί στην επόμενη ζώνη η Θεοτόκος με τους Αποστόλους που συνοδεύονται από τις απεικονίσεις του ήλιου, της σελήνης και των προσωποποιημένων ανέμων. 

Ανάμεσα στα παράθυρα του τρούλου απεικονίζονται οκτώ προφήτες, ενώ στη βάση του τρούλου υπάρχει η παράσταση της Θείας Λειτουργίας πλαισιωμένη με διαφόρους ιεράρχες, διακόνους, ψάλτες αλλά και με πλήθος πιστών.

Ο παλιός αυτός βυζαντινός ναός είναι ένας από τους 15 της Θεσσαλονίκης που έχουν χαρακτηριστεί ως μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. 

Το Παρεκκλήσιο της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, το 1910.
Η είσοδος της αυλής του ναού, επί της καταργημένης οδού 
Γαλερίου, στα δυτικά, ακριβώς στη σημερινή γωνία 
Π.Π.Γερμανού με την Εγνατία.
πηγή

Δυστυχώς ο ναός είχε υποστεί κάποιες σοβαρές στατικές βλάβες από το καταστροφικό σεισμό που έγινε στην Θεσσαλονίκη, το 1978.

Ο τρούλος του που είχε από παλιά μετατεθεί από την κατακόρυφο, υπέστη και αυτός αρκετές και σοβαρές ζημιές και χρειάσθηκε να γίνουν κάποιες ριζικές αναστηλωτικές εργασίες από την αρμόδια Εφορεία των βυζαντινών αρχαιοτήτων. 

Κατά τη διάρκεια όμως των εργασιών αυτών αποκαλύφθηκαν στον τρούλο ορισμένα ίχνη κάποιων εξαιρετικής σημαντικής αξίας, τοιχογραφιών, σύγχρονων χρονολογικά με το μνημείο. 

Σήμερα ο ναός λειτουργεί σε μικρή συχνότητα και είναι ανοιχτός για το κοινό κάθε απόγευμα από τις 4.30 μέχρι τις 8.00, ενώ κάθε Πέμπτη πρωί πραγματοποιείται και θεία λειτουργία.

Κατά την περίοδο της Σαρακοστής, έτσι ώστε να διευκολυνθούν οι εργαζόμενοι, πραγματοποιείται θεία λειτουργία και κάθε Παρασκευή βράδυ, στις 9. 

Υπεύθυνος του παρεκκλησίου είναι σήμερα ο αρχιμανδρίτης Γεννάδιος Μπαγιαρτάκης.

Ο Ναός πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου.

Ναός Αγίων Ταξιαρχών, Καλύβια Θορικού, Αττική.

πηγή

Το παρεκκλήσι των Ταξιαρχών είναι κτίσμα του 9ου αιώνα και βρίσκεται στην ομώνυμη οδό, 1 χιλιόμετρο νοτίως του οικισμού των Καλυβίων και παραπλεύρως της λεωφόρου Καλυβίων – Αναβύσσου. 

Άποψη του Ναού.
πηγή

Ο ναός των Αγίων Ταξιαρχών βρίσκεται σε μια πολύ όμορφη υπαίθρια περιοχή, μέσα σε ένα ευρύχωρο περίβολο με περιτοίχιση.

 

Στο σημείο υπάρχουν και κάποια άλλα βοηθητικά κτίσματα, που παλαιότερα ήταν κελιά κάποιας μοναχικής διαβίωσης, αφού σε παλαιότερα το πιθανότερο είναι να λειτούργησε ως μοναστήρι αφιερωμένο στους Ταξιάρχες. 

Σε αυτά τα βοηθητικά κτίσματα - κελιά έμεινε κάποτε και ο λόρδος Βύρων το 1820 κατά τη διαδρομή του προς το Σούνιο. 

Σήμερα στο χώρο αυτό και στα βοηθητικά κτίσματα γίνεται η προετοιμασία του φαγητού για το παραδοσιακό «κορμπάνι», κατά την πανήγυρη του ναού.

Άποψη του Ναού.
πηγή

Άποψη του Ναού.
πηγή

Άποψη του Ναού.
πηγή

Άποψη του Ναού.
πηγή

Στη σημερινή της αρχιτεκτονική μορφή είναι μονόχωρη, ξυλόστεγη βασιλική, διαστάσεων 17.60 Χ 7.70 μέτρων, με έξι ενισχυτικές αντηρίδες στο εσωτερικό, πάνω στις οποίες στηρίζονται ισάριθμα εγκάρσια οξυκόρυφα τόξα. Xτίστηκε πάνω στα θεμέλια παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5ου - 6ου αιώνα, η οποία με τη σειρά της είχε κτιστεί πάνω σε αρχαίο ιερό, όπως άλλωστε φαίνεται και από τις τοξοστοιχίες της, που είναι ακόμα ορατές στις εξωτερικές μακρές πλευρές του ναού. Ακόμα, το γεγονός αυτό φαίνεται και από τα λείψανα της μεγάλης ημικυκλικής αψίδας γύρω από τη σημερινή κόγχη, τα υπολείμματα τοιχοποιίας από το νότιο και βόρειο κλίτος της βασιλικής καθώς και το άφθονο παλαιότερο του βυζαντινού ναού υλικό, το οποίο και έχει εντοιχιστεί στην τοιχοδομία του μνημείου. Η βασιλική εγκαταλείφθηκε εξαιτίας των καταστροφών που επέφεραν οι διάφορες επιδρομές και λεηλασίες που σημειώθηκαν τα πρώτα χριστιανικά χρόνια στην περιοχή. Ωστόσο, η λατρεία φαίνεται να αναβιώνει στα βυζαντινά χρόνια.

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού.
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού.
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού.
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού.
πηγή

Ο ναός, στη δεύτερη αυτή φάση της ζωής του, περιορίζεται στο μεσαίο κλίτος της αρχικής τρίκλιτης βασιλικής. 

Ο περιορισμός αυτός μετατοπίζει την αψίδα λίγο δυτικότερα, ενώ παράλληλα εντοιχίζει τις αψίδες, που, με τον τρόπο αυτό γίνονται οι μακρές πλευρές του ναού. Ο αείμνηστος καθηγητής Αναστάσιος Ορλάνδος, ο οποίος μελέτησε το μνημείο, αποκάλυψε και τον πρώτο από ανατολικά αρράβδωτο κίονα της νότιας κιονοστοιχίας της παλαιάς βασιλικής.

Ωστόσο, η ιδιαιτερότητα του ναού αυτού δε σχετίζεται μόνο με τις φάσεις από την παλαιοχριστιανική και βυζαντινή εποχή ή με τον τρόπο που αυτές εντάσσονται στο κτίσμα, αντανακλώντας έτσι τον χαρακτήρα και την ιστορική φυσιογνωμία της περιοχής κατά τους αιώνες που κτίστηκε. Ιδιαίτερο επίσης είναι και το κτιστό τέμπλο του με τα εντοιχισμένα παλαιοχριστιανικά γλυπτά, καθώς και το δίδυμο προσκυνητάρι μπροστά στο βόρειο τμήμα του, το οποίο αποτελείται από δύο μονόλιθους, ραβδωτούς κορμούς κιόνων με διακοσμημένα κιονόκρανα, με φύλλα καλάμου και άκανθας. Το τέμπλο αυτό, έχει χρονολογηθεί από τον Ορλάνδο στους βυζαντινούς χρόνους.

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού.
πηγή

Ο κατάγραφος, άλλοτε, ναός, διασώζει σήμερα σε ορισμένα σημεία μέχρι και τρία στρώματα τοιχογραφιών. 

 

Το τελευταίο και ορατό στρώμα ανήκει στους ύστερους μεταβυζαντινούς χρόνους και περιλαμβάνει απεικονίσεις ολόσωμων μορφών και σκηνών όπως ο Ευαγγελισμός ή η Άκρα Ταπείνωση. Χαρακτηριστική είναι η απεικόνιση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ- σε υπερφυσικό μέγεθος - στο νότιο τοίχο πλάι στο τέμπλο. 

Οι τοιχογραφίες αυτές θα πρέπει να συνδέονται με έργα των μαθητών του αργείου ζωγράφου του 18ου αιώνα Γεωργίου Μάρκου, οι καλλιτεχνικές επιδόσεις των οποίων αναγνωρίζονται σ’ ένα αρκετά μεγάλο αριθμό ναών της περιοχής των Μεσογείων.

πηγή

Το πανηγύρι των Ταξιαρχών είναι ιδιαίτερα δημοφιλές για τους κατοίκους των Καλυβίων και παρατηρείται μεγάλη προσέλευση. 

Οι Ταξιάρχες είναι ο σημαντικότερος χώρος που πραγματοποιείται το έθιμο του «κορμπανιού», που το συναντάμε και στη Ζωοδόχο Πηγή του Πανείου Όρους, όπως και σε άλλες περιοχές της ΝΑ Αττικής αλλά και όλης της Ελλάδας. 

Πρόκειται για αναβίωση ενός αρχαίου εθίμου, που επιβίωσε κατά τόπους μέσα στην Χριστιανική λατρεία, αλλάζοντας συχνά μορφή, αφού συναντάμε το έθιμο σε ακραίες μορφές, π.χ. από το τελείως παραδοσιακό πλαίσιο στα Σπάτα και το Μανταμάδο Λέσβου - με την τελετουργική θυσία του ταύρου ή των ταύρων - έως τη διοργάνωση του κοινού συμποσίου στη γιορτή της Υπαπαντής του Κουβαρά από εταιρεία οργάνωσης δεξιώσεων. 

Σε πρώτο στάδιο το έθιμο ήταν μια θυσία, μια προσφορά σε κάποιο Άγιο ή άλλο ιερό πρόσωπο, κάτι που διατηρείται σήμερα στα Σπάτα, όπως και στο Μανταμάδο. 

πηγή

Επίσης η θυσία αυτή γινόταν αρχικά στη μνήμη Αγίων ή ιερών προσώπων και μορφών, που συνδέονταν με κάποιο τρόπο με τις ψυχές και τους νεκρούς ή νεκροταφειακούς ναούς, π.χ. Αρχάγγελου Μιχαήλ (Ταξιάρχη), Παναγίας (Κοίμηση της Θεοτόκου), Αγίου Γεωργίου, Αγίου Θεοδώρου, κλπ.

Ήταν δηλαδή η θυσία ταυτόχρονα και μια προσφορά προς τους νεκρούς, περισσότερο του αίματος στους νεκρούς και του κρέατος στους ζωντανούς.

Σε επόμενο στάδιο η θυσία αποσυνδέεται από την προσφορά προς τους ψυχοπομπούς αγίους ή τους νεκρούς και παρουσιάζεται μόνο ως ένα έθιμο, το οποίο απλώς προϋποθέτει το σφάξιμο ζώων.

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού.
πηγή

Περαιτέρω εγκατάλειψη πλέον και του σφαξίματος, όπως συμβαίνει πλέον στις περισσότερες περιοχές, και προσφορά μόνο του φαγητού, αποσυνδέει οριστικά τη γιορτή από οποιαδήποτε μορφή θυσίας ή απλής σφαγής ζώου.

Άλλωστε η ουσιαστική αλλοίωση του εθίμου, καταγράφεται σε κάποιες περιοχές και σε αλλαγή της λέξης, π.χ. στην περιοχή του τέως Δήμου Λαυρίου, χρησιμοποιείται η παραπλήσια λέξη «κορμπάς» που σημαίνει «ιερό φαγητό».

Στα πλαίσια του εθίμου, υπάρχουν και διαφοροποιήσεις σε κάθε περιοχή και στον τρόπο συμμετοχής στα έξοδα. Στα Σπάτα και τα Καλύβια, επί παραδείγματι, οι προσφορές σε ζώα ή χρήματα γίνονται από τον κόσμο ενώ στην περιοχή της Κερατέας από τη Δημοτική αρχή.

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού.
πηγή

Ειδικά στο ναό των Ταξιαρχών τα έξοδα για το κορμπάνι (αγορά κρέατος και άλλα απαραίτητα) επωμίζεται αποκλειστικά η εκκλησία. 

Οι πιστοί πληρώνουν κάποια κουπόνια, η προσφορά όμως των χρημάτων είναι προαιρετική και γίνεται απλώς για ενίσχυση της εκκλησίας. 

Ο μάγειρος με εντολή της επιτροπής επιλέγει δύο - τρεις βοηθούς, τους οποίους πληρώνει η εκκλησία. 

Ως προς αυτό είναι σαφές ότι το έθιμο σε όλες τις περιπτώσεις, αλλά και στα Σπάτα παρά την τεράστια ποσότητα φαγητού που ετοιμάζεται, κρατάει ακόμα τον κοινοτικό του χαρακτήρα.

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού.
πηγή

Όλες οι δραστηριότητες που αφορούν στην παρασκευή του φαγητού, στο κόψιμο του κρέατος και των κρεμμυδιών, στο προσάναμμα της φωτιάς κλπ., αναλαμβάνουν εθελοντές υπό την επίβλεψη ενός μεγαλυτέρου, ο οποίος έχει πείρα και αναλαμβάνει όλο το οργανωτικό μέρος. 

Συνήθως πρόκειται για τον πρόεδρο της οργανωτικής επιτροπής. 

Συμμετέχουν κυρίως άνδρες, γύρω στους διακόσιους, για την ετοιμασία (σφάξιμο, τεμάχισμα, τακτοποίηση καζανιών, καυσόξυλων κλπ.), εκτός από το καθάρισμα των κρεμμυδιών που γίνεται κυρίως από γυναίκες. Μάλιστα θεωρούν θαύμα ότι δεν δακρύζουν τα μάτια τους από τα κρεμμύδια. 

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού.
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού.
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού.
πηγή

Η πληρωμή συνήθως είναι συμβολική, δηλαδή μια μερίδα φαγητού ή μια αρμαθιά σκόρδα.

Οι ποσότητες του φαγητού που ετοιμάζεται είναι ανάλογη με τη σημασία του πανηγυριού, ως προς την προσέλευση του κόσμου. Π.χ. στο πανηγύρι τον Ταξιάρχη ετοιμάζονται δέκα καζάνια ή επτακόσια κιλά κρέας μοσχάρι.

Το φαγητό (στιφάδο) μαγειρεύεται από τα ξημερώματα, ώστε να είναι έτοιμο μέχρι το τέλος της λειτουργίας της επόμενης ημέρας, οπότε και διανέμεται κανονικά στους πιστούς, οι οποίοι έρχονται με τα πλαστικά ή άλλα δοχεία τους (μπολ κλπ). Παλιότερα υπήρχαν μεγάλα τραπέζια και κάθονταν όλοι έτρωγαν, έπιναν και χόρευαν μαζί. Αυτό όμως πλέον ελάχιστα συμβαίνει, λόγω του ατομισμού που έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια, όπου οι πιστοί όλοι παίρνουν το φαγητό, που διανέμεται με απόλυτη τάξη, και πηγαίνουν στα σπίτια τους.

Ο Ναός ανήκει στον Ενοριακό Ναό Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Καλυβίων Θορικού και λειτουργεί την 8η Νοεμβρίου, τιμώντας τη μνήμη των Παμμεγίστων Ταξιαρχών όπου συρρέουν πλήθη κόσμου από την ευρύτερη περιοχή.

Τηλέφωνο: (+30) 22990 48485

Ναός Αγίου Παντελεήμονα, Θεσσαλονίκη

πηγή

Στη συμβολή των οδών Αρριανού και Ιασονίδου, σε μικρή απόσταση από την αψίδα του Γαλερίου και τη Ροτόντα, βρίσκεται ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα.

Άποψη του εσωτερικού του ναού
πηγή

Πρόκειται ίσως για τον ομορφότερο Βυζαντινό ναό στην Θεσσαλονίκη, σήμερα. 

Η εκκλησία, η επωνυμία της οποίας είναι πολύ νεώτερη, ταυτίζεται με το καθολικό της βυζαντινής μονής της Θεοτόκου Περιβλέπτου, γνωστής και ως μονής του κυρ Ισαάκ από τον ιδρυτή της το μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ιάκωβο (1295 - 1314), μετέπειτα μοναχό Ισαάκ. 

Η μονή λοιπόν της Περιβλέπτου, αποτέλεσε σπουδαίο πνευματικό κέντρο του 14ου αιώνα και συνδέθηκε με την μεγάλη συγγραφική και διδακτική δραστηριότητα των κορυφαίων ελληνιστών Θωμά Μάγιστρου και Ματθαίου Βλάσταρη.

πηγή φωτογραφίας: www.seleo.gr

πηγή φωτογραφίας: www.seleo.gr

Άποψη του ναού
πηγή

Ο Ναός του Αγίου Παντελεήμονα ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλλο αλλά και με περίστωο.

Ένας δεύτερος τρούλλος επιστέφει το νάρθηκα του ναού, καθώς ακόμη και δύο παρεκκλήσια σχηματίζονται στο ανατολικό πέρας των πλαγίων στοών του.

Ο τύπος αυτός του Ναού συνιστά ένα σπουδαίο και φυσικά χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής της φημισμένης εποχής της Παλαιολόγειας αναγέννησης στη Θεσσαλονίκη, στους ναούς της οποίας οι περισσότεροι του ενός τρούλλοι αλλά και η στοά με τα παρεκκλήσια καθιερώνονται εφεξής. 

πηγή φωτογραφίας: www.hellenic-college.gr

πηγή φωτογραφίας: www.hellenic-college.gr

Άποψη των τοιχογραφιών του ναού

Από την αρχική φάση του ζωγραφικού διακόσμου του Ναού του Αγίου Παντελεήμονα σώζονται στην πρόθεση, το διακονικό και στα παρεκκλήσια η Θεοτόκος Βλαχερνήτισσα, διάφοροι άγιοι αλλά και ιεράρχες.

Ενδιαφέρον για την ιστορία του ναού παρουσιάζει η απεικόνιση του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου, συνώνυμου αγίου με το μητροπολίτη και ιδρυτή του ναού, σε προέχουσα θέση στο διακονικό μαζί με σεβάζοντες Ιεράρχες.

Οι τοιχογραφίες του Ναού εντάσσονται στα τέλη του 13ου - αρχές του 14ου αιώνα και συνδυάζουν τη μνημειακή αντικλασική αντίληψη με τις νέες τάσεις της παλαιολόγειας αναγέννησης.

Άποψη των τοιχογραφιών του ναού

Μετά τα μέσα του 16ου αιώνα, περίπου το 1568 με 1571, ο ναός μετατρέπεται σε τζαμί με την επωνυμία ''Ισαακιέ Τζαμί'' που σημαίνει το τζαμί του Ισαάκ. 

Οι τοιχογραφίες του ναού αλλά και η εξωτερική τοιχοποιία του ασβεστώνονται, υψώνεται ένας μιναρές, του οποίου σώζεται η βάση, και κατασκευάζεται μαρμάρινο σιντριβάνι στον περίβολο. 

Στις αρχές του 20ου αιώνα το κτίσμα επισκευάζεται από τους Οθωμανούς με καθαίρεση της στοάς αλλά και την διατήρηση των παρεκκλησίων, με τον ζωγραφικό του διάκοσμο που συναντάμε στον νάρθηκα, να ανήκει σε αυτή ακριβώς την φάση όπου εκτός του νάρθηκα διασώζεται ο κεντρικός σταυρικός πυρήνας και τα δύο παρεκκλήσια.

Άποψη των τοιχογραφιών του ναού

Οι τοιχογραφίες, που εντάσσονται στα τέλη του 13ου – αρχές 14ου αιώνα, είναι σημαντικές και ενδεικτικές της παλαιολόγειας ζωγραφικής και βρίσκονται κυρίως στον χώρο της πρόθεσης και στο διακονικό, όπως η Θεοτόκος η Βλαχερνήτισσα, άγιοι και ιεράρχες. 

Σε εξέχουσα θέση στο διακονικό βρίσκεται η απεικόνιση του αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου, συνώνυμου αγίου με τον μητροπολίτη και ιδρυτή του ναού. Οι τοιχογραφίες που βλέπουμε σήμερα στο νάρθηκα και στον κυρίως ναό ανήκουν στα χρόνια της τουρκοκρατίας, ενώ από τον αρχικό βυζαντινό διάκοσμο διατηρήθηκαν τοιχογραφίες στο χώρο της πρόθεσης και του διακονικού, των οποίων η χρονολόγηση στα όρια του 13ου και 14ου αιώνα συμφωνεί με την εποχή που ο Ιάκωβος ήταν μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, ενισχύοντας την άποψη που θέλει το ναό να έχει κτιστεί στα τέλη του 13ου αιώνα.

Μετά τους σεισμούς του 1978 ακολούθησαν εργασίες αποκατάστασης του ναού το 1992 και τελικά το 1994 ο ναός επαναλειτούργησε. Η ομορφιά και η ιστορική σημασία του ναού δεν πέρασε απαρατήρητη από την Unesco, η οποία τον βράβευσε το 2000.

τηλέφωνο: (+30) 2310 204150

Παναγία η Μερέντα, Μαρκόπουλο Αττικής

πηγή

Βρίσκεται στις υπώρειες του όρους Μερέντα στα νοτιοανατολικά της κατοικημένης περιοχής του Μαρκοπούλου και κοντά στο πηγάδι που βρίσκεται στον πίσω δρόμο Μαρκοπούλου – Κουβαρά εκεί που στην αρχαιότητα υπήρχε ο ο Αθηναικός δήμος Μυρρινούντος και που ο χαρακτηρισμός Παναγία Μερέντα φαίνεται να είναι παραφθορά της αρχαίας ονομασίας αυτής.

.

Άποψη του Ναού
 πηγή

Είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου και εορτάζει στις 21 Νοεμβρίου, μάλιστα επειδή η γιορτή αυτή συμπίπτει με την εποχή της σποράς των σιτηρών, ονομάζεται και «Μεσοσπορίτισσα».

Ο ναός ακολουθεί τον τύπο της μονόκλιτης βασιλικής με δίρριχτη στέγη, αλλά έχει υποστεί τόσες καταστροφές και επεμβάσεις στο πέρασμα των αιώνων, με αποτέλεσμα να μην είμαστε σίγουροι για το αρχικό σχέδιο. 

Το βέβαιον είναι με βάση τις τοιχογραφίες ότι η πρώτη της οικοδομική φάση χρονολογείται στα τέλη του 13ου και η τελευταία στα τέλη του 18ου αιώνα, με δύο ενδιάμεσες φάσεις στον 15ο και 17ο αιώνα, χωρίς να είμαστε σίγουροι ότι συνέπεσαν με αντίστοιχες οικοδομικές εργασίες.

Άποψη του Ναού
πηγή

Άποψη του Ναού
πηγή

Άποψη του Ναού
πηγή

Δεν υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες για το ναό, ενώ η άποψη ότι πιθανόν να ταυτίζεται με τη Μονή Μυρρινίου που αναφέρεται από τον Μιχαήλ Χωνιάτη στις Επιστολές του, είναι μάλλον αβάσιμη. Κοιτάζοντας τον ναό εξωτερικά αντιλαμβανόμαστε αμέσως ότι δεν υπάρχει συμμετρία μεταξύ των μερών του. 

Αυτό δείχνει ότι οι ανακατασκευές έγιναν πρόχειρα, γεγονός που αποδεικνύεται και από την ποιότητα της τοιχοποιίας, για την οποία δεν έχει ληφθεί καμία ιδιαίτερη φροντίδα. Όπως και σε άλλους αντίστοιχους ναούς της περιοχής, έτσι και εδώ έχει χρησιμοποιηθεί οικοδομικό υλικό από αρχαία κτίρια. Μάλιστα βρέθηκαν εντοιχισμένα τμήματα ενεπίγραφων μαρμάρινων μελών, με χαρακτηριστικότερο δείγμα τη βάση του επιτύμβιου αγάλματος της Φρασίκλειας, το οποίο βρέθηκε στο γειτονικό αρχαϊκό νεκροταφείο.

Αρχαία μαρμάρινα μέλη στον περίβολο του Ναού

Παράλληλα εξωτερικά του ναού διακρίνονται με σαφήνεια τα ίχνη δύο παρεκκλησίων προσκολλημένων στις μακρές πλευρές του και ενός νάρθηκα μπροστά από την είσοδο. 

Επομένως κάποτε η εκκλησία πήρε τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής. 

Τα στοιχεία αυτά αποτελούν μεταγενέστερη επέκταση του αρχικού ναού, τα οποία για κάποιο λόγο υπέστησαν καταστροφή και καταργήθηκαν. Έτσι χτίστηκαν τα ανοίγματα στους τοίχους, μέσω των οποίων επικοινωνούσε ο κυρίως ναός με τα παρεκκλήσια, με αποτέλεσμα να πάρει τη μορφή που έχει σήμερα. Στη θέση των παρεκκλησίων υπάρχουν σήμερα παλαιοί τάφοι, ίσως κτητορικοί. Επίσης υπάρχει η άποψη ότι ολόκληρο το οικοδόμημα είναι κτισμένο πάνω σε αρχαίο ναό. Κάτι τέτοιο όμως μόνο η συστηματική ανασκαφική έρευνα μπορεί να αποδείξει.

Σε ότι αφορά την αψίδα του ιερού, αυτή είναι πεντάπλευρη και χωρίς καμία συμμετρία. 

Το ιερό χωρίζεται από τον κυρίως ναό με τέμπλο, αποτελούμενο από δύο μαρμάρινα θωράκια, που φέρουν ανάγλυφους σταυρούς και είναι παρμένα από άλλον παλαιοχριστιανικό ναό και δημιουργείται μία Ωραία Πύλη από τεμάχια αρχαίων κιονίσκων σε δεύτερη χρήση. 

Άποψη του μαρμάρινου τέμπλου του Ναού
πηγή

Η Αγία Τράπεζα είναι εντοιχισμένη στην αψίδα και η άνω επιφάνειά της αποτελείται από αρχαία μαρμάρινη πλάκα. Η είσοδος του ναού φαίνεται ότι είναι μικρότερη από το αρχικό της σχέδιο, καθώς είναι ευκρινές στην τοιχοδομία του δυτικού τοίχου το περίγραμμα της πρώτης, η οποία είχε μεγαλύτερο άνοιγμα και τοξωτό το άνω μέρος της. 

Σε αντίθεση με την προχειρότητα της κατασκευής και της τοιχοδομίας, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες του ναού, οι οποίες παρατίθενται ανά τρεις ζώνες σε κάθε μακρά πλευρά, ενώ στην οροφή υπάρχουν σχέδια επάλληλων κύκλων και σταυρών και εκείνες που χρονολογούνται στον 13ο αιώνα περιβάλλονται από λευκές και κόκκινες ταινίες. 

Πρόκειται για τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, τη Γέννηση του Χριστού, την Υπαπαντή, τη Βάπτιση, τους Τεσσαράκοντα Μάρτυρες, τους Αγίους Θεόδωρο τον Τήρωνα και Γεώργιο τον Διασορίτη, ο οποίος μάλιστα φέρει φράγκικη τριγωνική ασπίδα, στον νότιο τοίχο, τη Μεταμόρφωση, τη Βαϊοφόρο, τον Επιτάφιο θρήνο στον βόρειο τοίχο, τη Σταύρωση πάνω από την είσοδο του ναού, και άλλες. Στη συνέχεια διακρίνονται ίχνη τοιχογραφιών του 15ου και του 17ου αιώνα σε διάφορα σημεία του ναού, κυρίως σε γωνίες, αλλά και στο θριαμβευτικό τόξο, οι οποίες όμως έχουν επικαλυφθεί από νεώτερες.

Πλάκες στην είσοδο με ακιδογραφήματα
πηγή

Στην τελευταία φάση αγιογράφησης, που τοποθετείται χρονικά στον 18ο αιώνα, αναγνωρίζεται το χέρι του Γεωργίου Μάρκου, ο οποίος πάντοτε ζωγραφίζει τον Άγιο Πέτρο αρχιεπίσκοπο Άργους, που τον θεωρεί προστάτη του και αποτελεί το σήμα κατατεθέν της τέχνης του. 

Του ιδίου έργα μεταξύ άλλων είναι η Πλατυτέρα στην κόγχη του ιερού, τα Εισόδια της Θεοτόκου στον νότιο τοίχο, η Κοίμηση της Θεοτόκου στον βόρειο τοίχο. Ομοιότητες θεματικές και τεχνοτροπικές είναι δυνατόν να παρατηρηθούν και σε άλλα εξωκλήσια της ευρύτερης περιοχής της Μεσογαίας, γεγονός που πιστοποιεί την ακτίνα δράσης του συγκεκριμένου ζωγράφου και των μαθητών του. Το 1963 τέσσερις τοιχογραφίες αποτοιχίσθηκαν από τον μικρό ναό της Παναγίας στη Μερέντα Αττικής και μεταφέρθηκαν στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών.

Η Κόρη Φρασίκλεια
πηγή

Ο καθηγητής Μπούρας αναφέρει ότι πρόκειται για ένα ιδιαίτερα διδακτικό μνημείο, τόσο όσον αφορά την ανοικοδόμηση και την επαναφορά σε χρήση ενός αρχαίου ερειπίου (συγκεκριμένα του μεσαίου κλίτους μιας βασιλικής αβέβαιης χρονολόγησης) όσο και τη χρήση παντοειδών αρχαίων μελών. 

Μεταξύ των μελών που είχαν εντοιχισθεί στο ναό ήταν και η πλίνθος του αρχαϊκού αγάλματος της Κόρης με το όνομα Φρασίκλεια που βρέθηκε στον αύλειο χώρο του ναού και που σήμερα εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. 

Ο Γάλλος Μισέλ Φουρμόν που περιηγήθηκε την Ελλάδα στα έτη 1729/30 αναφέρει μια επίγραφη μαρμάρινη βάση που ήταν εντοιχισμένη στην εκκλησία της Παναγίας στη Μερέντα. Η επιφάνεια της βάσης είχε φθαρεί από την λάξευση προκειμένου το μάρμαρο να γίνει οικοδομικό υλικό, αλλά ο Φουρμόν μπόρεσε να διαβάσει και να καταγράψει το κείμενο της επιγραφής, το οποίο και δημοσίευσε. 

Το 1968 η βάση αποσπάστηκε από τον τοίχο της εκκλησίας και μεταφέρθηκε στο Επιγραφικό μουσείο ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα και διακόσια μέτρα πιο κάτω, στην νεκρόπολη της Μυρινούντος, ανακαλύφθηκαν από τον αρχαιολόγο Μαστροκώστα δύο αγάλματα, ένας Κούρος (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. 4890) και μια Κόρη.

Η βάση του αγάλματος της Φρασίκλειας.
πηγή

Η είσοδος στο ναό με αρχαία μέλη και το τραπεζάκι - βάθρο με την επιγραφή.
πηγή

Η Φρασίκλεια και ο Κούρος όπως βρέθηκαν σε σκάμμα στη 

νεκρόπολη του Μυρρινούντος.

πηγή

Το μολύβδινο υλικό με το οποίο το άγαλμα της κόρης ήταν συνδεδεμένο με την βάση ταίριαξε απόλυτα στην οπή που έφερε η μαρμάρινη βάση, αποδεικνύοντας ότι η βάση ανήκε στην κόρη, και η επιγραφή κατονομάζει την πατρότητα του αγάλματος. 

Η κόρη είναι από Μάρμαρο Πάρου, έργο του Παριανού γλύπτη Αριστίωνα (540 π.Χ.), έχει συνολικό ύψος 2.115 μαζί με την βάση και την πλίνθο, ενώ είναι τοποθετημένη επάνω σε θεμέλιο ύψους 26 εκατοστών. 

Το ανάστημα της κόρης χωρίς τη βάση είναι 1.79 μέτρα που αντιστοιχεί με αυτό γυναίκας μέτριας έως ψηλής κορμοστασιάς. Σύμφωνα νε την επιγραφή, επειδή η Φρασίκλεια απεβίωσε σε νεαρή ηλικία ως ανύπαντρη υπηρέτρια του θεού, θεωρείται ως κορασίδα εις άπαντες τους αιώνες. 

Φοράει ποδήρη χιτώνα που είναι διακοσμημένος με ρόδακες, αστέρες και σβάστικες, και με μια κατακόρυφη ταινία με μαιάνδρους στο κέντρο και μπορντούρα με έγχρωμα φύλλα στο κάτω άκρο. Στη μέση φοράει ζώνη, επίσης διακοσμημένη. 

Λεπτομέρεια της Φρασίκλειας

Στα πόδια φοράει σανδάλια. 

Με το δεξί χέρι πιάνει τον χιτώνα στο ύψος του μηρού, ενώ στο αριστερό χέρι κρατάει μπροστά στο στήθος ένα κλειστό μπουμπούκι λωτού. 

Η κόμη είναι στεφανωμένη με υψηλό στέμμα από λουλούδια και λωτούς. Στο λαιμό φοράει περιδέραιο, στα αυτιά σκουλαρίκια και στους καρπούς αμφότερων των χεριών από ένα βραχιόλι. Η μακρυά και περιποιημένη κόμη είναι χτενισμένη και καταλήγει με πολλούς κυματιστούς βοστρύχους στους ώμους, στο στήθος και στη πλάτη. Από τα χρωστικά υπολείμματα που σώζονται στην επιφάνεια του μαρμάρου υποθέτουμε την άλλοτε πολύχρωμη εμφάνιση, η οποία στις ημέρες μας επανειλημμένα γίνεται διεθνώς αντικείμενο έρευνας και μελέτης, καθώς και θέμα αρχαιολογικών εκθέσεων. Σήμερα η κόρη εκτίθεται στην αίθουσα 11 του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου με αριθμό καταλόγου 4889. 

Ο Ναός της Παναγίας Μερέντας έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο με την απόφαση ΒΔ9-7-1923,ΦΕΚ 194/Α/17-7-1923 και εορτάζει στις 23 Αυγούστου αλλά και στις 21 Νοεμβρίου.