Παλαιά Μονή Στροφάδων, νησί Σταμφάνη Ιόνιο πέλαγος

πηγή

Βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο του μεγαλύτερου από τα δύο νησάκια των Στροφάδων το Σταμφάνη, σαράντα περίπου ναυτικά μίλια νότια της Ζακύνθου. 

  

Στην ελληνική μυθολογία οι Άρπυιες ήταν θηλυκά 

τέρατα, κόρες του Θαύμαντα και της θαλάσσιας 

Νύμφης Ηλέκτρας και αδελφές της αγγελιοφόρου

των θεών, Ίριδας.

Σύμφωνα με τον σπουδαίο αρχαίο συγγραφέα Απολλώνιο της Ρόδου, τα νησάκια των Στροφάδων αποκαλούνταν Πλωτοί Νήσοι εξαιτίας της επίπεδης μορφολογίας τους.

Ο επίσης σπουδαίος αρχαίος Ρωμαίος ποιητής, Βιργίλιος μας εξηγεί ότι οι νήσοι ονομάστηκαν Στροφάδες εξαιτίας ενός μύθου.

Σύμφωνα με τον μύθο αυτό ο Ζήτης και ο Κάλαϊς που ήτανε γιοι του Βορέα και της Ωρειθυίας κυνηγούσαν τις Άρπυιες, τα μυθολογικά αυτά τέρατα, οι οποίες ζούσαν σε αυτά τα νησιά. 

Όταν όμως οι δυο άντρες έφτασαν κοντά στα νησάκια, ξαφνικά γύρισαν πίσω, έκαναν στροφή και έτσι τα νησιά, οι Στροφάδες, ονομάστηκαν έτσι από αυτό το γεγονός, την στροφή τους.

Άποψη της Μονής από τη θάλασσα
πηγή

Άποψη της Μονής από τη θάλασσα
πηγή

Τα νησιά είναι και περιοχή ωοτοκίας της θαλάσσιας
χελώνας καρέτα – καρέτα

Οι Στροφάδες ή Στροφάδια, είναι τμήμα του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου της Ζακύνθου, σημαντικός χώρος ωοτοκίας για πάνω από 1.200 είδη αποδημητικών πουλιών, περιοχή ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας καρέτα – καρέτα καθώς και μία πλούσια, θαλάσσια περιοχή, των δελφινιών. 

Εκτός από την πλούσια άγρια χλωρίδα που καλύπτει τα νησιά υπάρχουν ακόμη οπωροφόρα δένδρα όπως πορτοκαλιές, λεμονιές, συκιές και πάνω από 250 είδη φυτών και λουλουδιών καθώς και πεύκα που δημιουργούν ένα μεγάλο δάσος.

Λόγο αυτών των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών τους, χαρακτηρίστηκαν ως «Καταφυγίο της άγριας ζωής», ως «Περιοχής Προστασίας της φύσης στο πλαίσιο του Ε.Θ.Π.Ζ» καθώς και περιοχής, Natura 2000. 

Και τα δύο νησάκια, έχουν έκταση, συνολικά μόλις 2.6 τετραγωνικά χιλιόμετρα, το μεγαλύτερο και το νοτιότερο από τα δύο, ονομάζεται Σταμφάνη, είναι μία νησίδα βραχώδης μήκους περίπου ενός χιλιομέτρου και το μικρότερο, ονομάζεται Άρπυιες ενώ γεωλογικά είναι πεδινά και δεν ξεπερνούν τα 20 μέτρα σε ύψος από την στάθμη της θάλασσας. 

Χάρτης των Στροφάδων, του 1842
πηγή

Η μονή των Στροφάδων ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα από τον Αυτοκράτορα της Νίκαιας Θεόδωρο Α' Λάσκαρη και είναι αφιερωμένη στο Σωτήρα Χριστό. 

Σύμφωνα με άλλες πηγές είναι αφιερωμένη στην Παναγία την “Πάντων Χαρά” λόγω της θαυματουργής εικόνας που υπήρχε στη μονή ενώ σύμφωνα με άλλες, το έχτισε η Ειρήνη Λασκαρίνα Παλαιολογίνα που περνώντας ως αυτοκράτειρα από τη Ζάκυνθο, σταμάτησε στα Στροφάδια και προσευχήθηκε στην Παναγία να θεραπεύσει την αδελφή της. 

 

Η Παναγία έκανε το θαύμα της και η Αυτοκράτειρα ως ανταπόδοση σε αυτήν, έκτισε το μοναστήρι με φρουριακή μορφή για να προστατεύει τους μοναχούς από τις επιδρομές των πειρατών, έτσι το μοναστήρι ονομάστηκε "Η Πάντων Χαρά". 

 

Ο Πύργος της Μονής στα Στροφάδια,
τον Απρίλιο του 2021.

Στη μονή υπάρχουν κάποια    τμήματα  της υστεροβυζαντινής εποχής, άλλα επί Ενετοκρατίας καθώς και βιβλιογραφική μαρτυρία επιγραφής στην είσοδο της, παλαιότερης των Λασκάρεων, πάντως ήταν ήδη χτισμένη κατά την υστεροβυζαντινή εποχή.

Εχει μορφή καστρόπυργου και στη σημερινή του μορφή αποτελείται από δύο κτιριακούς όγκους, τον πύργο στην νότια πλευρά και τα κτίσματα σε σχήμα Π βόρεια του πύργου και περιβάλλουν τον κεντρικό χώρο της αυλής από ανατολή, δύση και βορρά. 

Ο πύργος είναι ογκώδης, συμπαγής με ύψος 25 μέτρα με διαστάσεις 33.05 Χ 12.40 μέτρα και αποτελείται από δύο τμήματα τα οποία συνδέονται μεταξύ τους υπό μικρή γωνία, ενώ στο ανατολικό του τμήμα φέρει επιγραφή με την χρονολογία της ανοικοδομησής του:  «ΕΙΣ ΔΟΞΑΝ ΘŎ ΟΙΚΟΔΟΜΗΘΗ Ο ΝΑΟC ŎΤΟΣ ΕΝ ... Α · Χ · ΘLAN ΝΟ MDCVIIII NK.....»,  με τα τελευταία γράμματα της επιγραφής λόγω απόστασης και φθοράς, να είναι δυσανάγνωστα.

Η είσοδος του καστρόπυργου.
Φωτογραφία πιθανόν στις αρχές του 20ου αιώνα.
πηγή

Η είσοδος στον πύργο γίνεται από δυτικά μέσω κεκλιμένου επιπέδου (ραμπόσκαλας) η οποία καταλήγει σε μικρή είσοδο στον όροφο του πύργου ενώ η είσοδός του βρίσκεται σε στάθμη 7.05 μέτρων ψηλότερα από αυτή του δαπέδου της αυλής.

Η χρονολογία 1805, χαραγμένη στα στηθαία της κλίμακας που διαθέτουν και λίθινο γλυπτό διάκοσμο, φανερώνει ότι πιθανόν την εποχή αυτή να έγινε κάποια αλλαγή στο σύστημα εισόδου στον πύργο.

Το θύρωμα εισόδου είναι της εποχής της Αγγλοκρατίας, η θύρα είναι ξύλινη και επενδυμένη με σιδερένια ελάσματα ενώ εσωτερικά του θυρώματος, υπάρχει η οπή της παλιότερης καταχύστρας που προστάτευε από εφόδους ενώ εκτός από την ενισχυμένη θύρα υπήρχε εσωτερικά και σιδερένιο, ανασυρόμενο κιγκλίδωμα.

Η είσοδος της Μονής

Η είσοδος της Μονής, φωτογραφία Απρίλιος του 2021

Το Καθολικό της Μονής.
Φωτογραφία Απρίλιος του 2021.

Το καθολικό  που είναι του τύπου μονόχωρου επτανησιακού, βρίσκεται στον 1ο όροφο ανατολικά εντός του πύργου πράγμα μοναδικό τουλάχιστον σε Ορθόδοξο μοναστήρι ενώ στο κτιριακό συγκρότημα, απέναντι από τον πύργο υπάρχει και ο Ναϊσκος του Αγίου Γεωργίου. 

Το ιερό, είναι υπερυψωμένο κατά τρεις βαθμίδες, στο δάπεδο φέρει εφυαλωμένα πλακίδια και δύο λίθινα ομφάλια με τον δικέφαλο αετό, ένα στο κέντρο του ναού και ένα στον άξονα των δυτικών παραθύρων, μπροστά από την κεντρική θύρα εισόδου ενώ φέρει και τρία μεγάλα αψιδωτά παράθυρα σε κάθε πλάγιο τοίχο.

Το τέμπλο είναι λίθινο, η Αγία Τράπεζα είναι τοποθετημένη κάτω από το καθιερωμένο στους επτανησιακούς ναούς ξυλόγλυπτο κιβώριο και εκατέρωθεν του Ιερού υπάρχουν δύο πλάγιοι θολωτοί χώροι που σήμερα χρησιμεύουν ως σκευοφυλάκια. 

Για την ζωή στη μονή, η μαρτυρία του περιηγητή Buondelmonti που την επισκέφθηκε το 1420, μας δίνει σημαντικές πληροφορίες, αναφέρει ότι οι πρώτοι μοναχοί αιχμαλωτίσθηκαν από βαρβάρους και πουλήθηκαν ως δούλοι ενώ οι επόμενοι μοναχοί έχτισαν πύργο για να ζουν με ασφάλεια και αποτελούσαν μοναστική αδελφότητα με πενήντα περίπου μοναχούς.

Μοναχοί των Στροφάδων όπως τους απαθανάτισε

ο Salvator την αυγή του 20ου αιώνα.

πηγή

Οι μοναχοί αυτοί προέρχονταν από την τάξη των «κανονικών» και ακολουθούσαν αυστηρή δίαιτα χωρίς να τρώνε κρέας.

Η είδηση ότι ανήκαν στην τάξη των κανονικών – όρος με τον οποίο οι Δυτικοί ονόμαζαν τους «εν κοινοβίω διαβιούντας» - καθώς και η χρησιμοποίηση στο λατινικό κείμενο του περιηγητή των ονομάτων του ηγούμενου και των καλόγερων και των ελληνικών όρων (Guminus – Caloieri) αποτελούν αποδείξεις ότι κατά το 1420 αλλά και αρκετό χρόνο πριν στη μονή κατοικούσαν Έλληνες ορθόδοξοι μοναχοί ενώ ο περιηγητής Louis de Rochechouart το 1421 βεβαιώνει την ύπαρξη ενός οχυρού για την αντιμετώπιση των επιθέσεων των Τούρκων και των Σαρακηνών ερχόμενων από τη Βόρεια Αφρική.

Καλόγερος στα Στροφάδια, φωτογραφία του 1912.

Εικόνα της ζωής της μονής την εποχή αυτή σχηματίζει κανείς από τη λειτουργία ενός κωδικογραφικού εργαστηρίου καθώς από μία ακόμη από τους Γερμανούς περιηγητές,  τον δούκα Alexander Pflatzgraffen και τον κόμη Johann Ludwig που ταξίδευσαν προς τους Αγίους Τόπους, τα έτη 1495 – 1496.

Οι ειδήσεις που μας μεταφέρουν δεν προέρχονται από επίσκεψή τους αλλά από πληροφορίες που συγκέντρωσαν στη διέλευσή τους από τα νησιά, σύμφωνα με αυτές έφτασαν κοντά σε κάποιο νησί στο οποίο βρισκόταν ένα μοναστήρι αφιερωμένο στη Θεοτόκο, ονομαζόμενο Astarnalle, ότι το νησί αυτό ανήκε στη Βενετία όμως κατοικούνταν από Έλληνες ερημίτες μοναχούς.

Το μοναστήρι του Σωτήρος στις Στροφάδες,
χαλκογραφία του Andre Grasset Saint-Sauver
από το βιβλίο "Voyage historique",
Παρίσι 18ος αιώνας.
πηγή

Το 1440 η μονή ανακαινίσθηκε από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Η Παλαιολόγο σύμφωνα με χρονικό του ΙΘ’ αιώνα που αναφέρει και δύο άλλα γεγονότα, την καταστροφή του 1537 και τη λεηλασία του 1717. 

Το τμήμα του χρονικού για την ανακαίνιση της μονής αναφέρει:  «Ανακαινίσθη το μοναστήριον των Στροφάδων από τον μακαρίτην Ιωάννη Παλαιολόγον Αυτοκράτορα Κωνστ/πόλεως, ο οποίος ήτον βασιλεύς εις τους 1440 υιός του Μανουήλ του Παλαιολόγου. Και εστάθηκε το άνωθεν Μοναστήριον εις την κατάστασίν του έως του 1537 Ιουλίου 29. Εις τον οποίον καιρόν πέρασε η αρμάδα του Τούρκου από την Ζάκυνθον, και δεν έκαμε βλάψιμον. Και γυρίζοντας έπειτα εις τα Στροφάδια η αυτή αρμάδα τα έκαψε και τα ερήμωσεν. Έπειτα υπήγαν Πατέρες και εκατοίκησαν εις το μοναστήρι, και εκόσμησαν αυτό. Και ήτο πολλά ευπρεπισμένον με όμορφαις και θαυμασταίς οικοδομαίς, με ιερά σκεύη χρυσά και αργυρά, με άρματα καλά, με βάρκες μεγάλαις, και μικραίς, και κάθε άλλον στολισμόν όπου ήτον ένας επίγειος Παράδεισος».

Η ασημένια λάρνακα
με το σκήνωμα του Αγίου Διονυσίου,
σήμερα βρίσκεται στην Ζάκυνθο.
πηγή

Το 1416 η Βενετική κυβέρνηση ενισχύει τους μοναχούς για την κατασκευή και οχύρωση τους προκειμένου να προστατευθούν από πειρατικές επιδρομές και αυτό γιατί ήταν αναγκαίο να διατηρούν φιλικές σχέσεις με τους μοναχούς και να χρησιμοποιούν τη μονή ως κατάλυμα αφού τα εμπορικά βενετικά πλοία είχαν μεγαλύτερη ασφάλεια να πλέουν δια μέσου Στροφάδων και οι μοναχοί τους παρείχαν πληροφορίες για τα εχθρικά και πειρατικά πλοία.

Εκτός από φυσικές καταστροφές, όπως σεισμοί, η μονή δοκιμάστηκε από πειρατείες και επιδρομές, κυρίως στα τέλη του 15ου ως τα μέσα του 16ου αιώνα, οι οποίες καταγράφονται στους αρχειακούς κώδικες. 

 

Ο 17ος αιώνας αποτελεί περίοδο ακμής και αίγλης της μονής, που τότε είχε το μεγαλύτερο αριθμό μοναχών και πολλά μετόχια όμως η μεγαλύτερη καταστροφή έγινε το 1717, από την επιδρομή του Τούρκου πειρατή Μουστή.

Το τέλος του 16ου και οι αρχές του 17ου αιώνα σφραγίζονται από την παρουσία του Ζακυνθινού Κόμη Δραγανίνου Σιγούρου του Μωκίου, μετέπειτα Ιεράρχου Διονυσίου Σιγούρου, που στην Μονή αυτή εκάρη μοναχός με το όνομα Δανιήλ, διετέλεσε ηγούμενος της το 1570 αλλά και μετά την κοίμησή του, στις 17 Δεκεμβρίου του 1622, παρέμεινε προστάτης της με την θαυματουργό παρουσία του λειψάνου του.

 

Το σκήνωμα του Αγίου Διονυσίου,
σήμερα βρίσκεται στην Ζάκυνθο.
πηγή

Η ταφή του ιερού του Λειψάνου έγινε μετά από δική του επιθυμία, πιθανόν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στην παλαιά Μονή των Στροφάδων αλλά σίγουρα στην Μονή Στροφάδων και όχι στη Ζάκυνθο, όπου κοιμήθηκε ενώ μετά την εκταφή το σκήνωμά του βρέθηκε άφθαρτο και τοποθετήθηκε όρθιο στον επισκοπικό θρόνο του Καθολικού της Μονής και στη συνέχεια στη Λιτή. 

 

Η πειρατική επιδρομή τον Αύγουστο του 1717 υπήρξε η αιτία της επαναφοράς του ιερού σκηνώματος στο νησί της Ζακύνθου, οι πειρατές μετά την αιχμαλωσία των μοναχών και τη λεηλασία της μονής «..έκοψαν και τα χέρια του Αγίου και τα επήραν και το επίλοιπον άγιον λείψανον το έβαλαν απάνου ενός βαρελιού μπαρούτι και έκαμε θαύμα ο άγιος και δεν έπιασε φωτιά...».

 
Το λείψανο του Αγίου μένει στα Στροφάδια μέχρι την 22η Αυγούστου του 1717, οπότε και μεταφέρθηκε από δύο μοναχούς μόνο που σώθηκαν, στη Ζάκυνθο ενώ μεταξύ των ετών 1758 - 1763 ανακηρύχτηκε επίσημα από τη Βενετική Γερουσία προστάτης και πολιούχος της Ζακύνθου, αντί της Παναγίας της Σκοπιώτισσας και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που ήταν πολιούχοι ως τότε.

 

Μαζί όμως με το λείψανο του Αγίου μεταφέρθηκε και η έδρα της Μονής των Στροφάδων στην πόλη της Ζακύνθου, περίπου το 1860, όπου και παραμένει μέχρι σήμερα, έκτοτε, η Μονή έλαβε την ονομασία Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου, ενώ ο ηγούμενος και η σύναξη των πατέρων διαβιούν στο μοναστηριακό συγκρότημα που γειτνιάζει άμεσα με το ναό του Αγίου Διονυσίου στην πόλη της Ζακύνθου.

Το σπήλαιο που ασκήτευσε ο Άγιος Διονύσιος στα Στροφάδια

Το σπήλαιο που ασκήτευσε ο Άγιος Διονύσιος στα Στροφάδια

Το σπήλαιο που ασκήτευσε ο Άγιος Διονύσιος στα Στροφάδια

Το άφθορο Σκήνωμα του Αγίου Διονυσίου.
πηγή

Το 1703, με συνοδική έκθεση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γαβριήλ, ο Ιεράρχης Διονύσιος Σιγούρος ανακηρύσσετε Άγιος της ορθόδοξης εκκλησίας μας,  ως Αγιος Διονύσιος. 

Το σεπτό και άφθαρτο σκήνωμα του Αγίου Διονυσίου εκ Ζακύνθου φυλάσσεται σήμερα σε ασημένια λάρνακα στον ομώνυμο ναό στην Ζάκυνθο. 

Η λεηλασία του μοναστηριού το 1717 και η διάσωση του ιερού λειψάνου του Αγίου Διονυσίου αναφέρονται σε χρονικό ενός ανώνυμου μοναχού της εποχής, που έφερε στο φως ο Αρχιεπίσκοπος Νικόλαος Κατραμής: «1717 Αυγούστου 19, ημέρα Δευτέρα, ηχμαλώτισαν το μοναστήρι μας τα Στροφάδια δέκα γαλιώταις και επήραν όλα τα ιερά σκεύη, τα αρμαμέντα και την Παναγίαν και όλα μας τα μπαστιμέντα και έκοψαν και τα χέρια του Αγίου και τα επήραν και το επίλοιπον άγιον λείψανον το έβαλαν απάνου ενός βαρελιού μπαρούτι και έκαμε το θαύμα ο άγιος και δεν έπιασε φωτιά και εφυλάκτη και το έχομεν εσήμερον εις την Ζάκυνθον».

Άποψη της Μονής, Απρίλιος 2021

Στην Μονή Στροφάδων εκάρει μοναχός και ο εκ Δημητσάνης Γεώργιος Αγγελόπουλος, μετέπειτα Εθνομάρτυρας Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε', επίσης εδώ μόνασαν Οικουμενικοί Πατριάρχες, ανάμεσα στους οποίους ο Μεθόδιος Γ ́ο Μορώνης.

Την μεγάλη ακμή της μονής κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας ακολουθεί δυστυχώς, η παρακμή της.

Εξετάζοντας το παραγόμενο έργο και τα πρόσωπα που έδρασαν ή επισκέφτηκαν τη μονή κατά τον 16ο και τον 17ο αιώνα, διαπιστώνουμε την ύπαρξη ενός έντονου ενδιαφέροντος αλλά και μίας πνευματικής δημιουργίας, στοιχεία τα οποία δε συναντά κανείς δυστυχώς κατά τους μεταγενέστερους χρόνους.

Το παρεκκλήσιο
του Αγίου Νικολάου στα Στροφάδια.

Αυτό δεν εξηγείτε μόνο από τις μεγάλες καταστροφές της Μονής αλλά αποδίδεται ακόμη σε ιδεολογικούς, πολιτικούς ακόμη και σε οικονομικούς παράγοντες. 

 

Με τον πρώτο όρο εννοούμε τη βαθμιαία πολιτιστική αλλαγή που σημειώθηκε στη Ζάκυνθο και το ιδεώδες της εποχής που δεν αναζητούνταν στα μοναστήρια αλλά στα Πανεπιστήμια και στις σχολές της Ιταλίας, επίσης οι μεγάλες ανάγκες των συχνών ανακαινίσεων από τους συχνούς σεισμούς και τις λεηλασίες δεν ήταν δυνατό να καλυφθούν από τα έσοδα της μονής. 

 

Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί βέβαια και η κακή διαχείριση καθώς η κακή διοίκηση της μονής εξαιτίας της ανεπάρκειας προσώπων, από το αρχειακό υλικό της μονής είναι γνωστό ότι το 1829 στο μοναστήρι ζούσαν 55 μοναχοί και 38 το 1895, η μονή ουσιαστικά εγκαταλείφθηκε μετά το σεισμό του 1952 οπότε και έπαθε σημαντικές ζημιές.

Ο Κοιμητηριακός Ναός του Αγίου Ιωάννη
του Προδρόμου στη Μονή Στροφάδων.

Το παλαιό μοναστήρι, των Στροφάδων, ένα σημαντικό μοναστικό και πνευματικό κέντρο της Ορθοδοξίας, φύλασσε στους κόλπους του σημαντικό καλλιτεχνικό και ιστορικό πλούτο.

 

Τον πλούτο αυτό δημιούργησε η ευλάβεια και δεξιότητα των καλλιτεχνών ή απέθεσε η ευσέβεια αοιδίμων ηγεμόνων, διαπρεπών πατριαρχών, λογίων αλλά και ταπεινών προσκυνητών. 

Πολλά από τα ανεκτίμητης ιστορικής και πνευματικής αξίας κειμήλια της Μονής καθώς και μεγάλο μέρος της περίφημης βιβλιοθήκης της, αποτέλεσαν λεία των επιδρομέων, των πειρατών καθώς και των αρχαιοκαπήλων και μερικοί από τους κώδικες της παλαιάς Μονής βρίσκονται σήμερα στη Μαρκιανή βιβλιοθήκη της Βενετίας αλλά και στη Μονή του Αγίου Διονυσίου, στη Ζάκυνθο.

Άποψη της Μονής, Απρίλιος 2021

Το κτιριακό συγκρότημα της παλαιάς Μονής των Στροφάδων είναι ένα σημαντικό και περίτεχνο οχυρωματικό έργο, ένας πύργος - μοναστήρι ή καστρομονάστηρο όπως συνηθίζεται να λέγεται από τον λαό μας και όπου η επί αιώνες αδιάκοπη αλλά και ακμαία μοναχική και θεολογική παράδοσή μας διαφύλαξε σημαντικούς και πολύτιμους θησαυρούς, έργα της πίστης μας, αλλά και έργα ιδιαίτερης τόσο καλλιτεχνικής όσο και πνευματικής δημιουργίας.

Μετά το μεγάλο σεισμό της 18ης Νοεμβρίου 1997, που επέφερε σοβαρές βλάβες στα κτίρια του μοναστηριού, όλες οι εικόνες και τα κειμήλια μεταφέρθηκαν στο μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου στη Ζάκυνθο και στο Νέο εκκλησιαστικό Μουσείο Σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου στο υπερυψωμένο ισόγειο της νέας πτέρυγας, που εγκαινιάστηκε τον Νοέμβριο του 2000. 

 

Το Νέο εκκλησιαστικό Μουσείο  - Σκευοφυλάκιο.

Το Μουσείο, χώρος πολιτισμού και ιστορικής μνήμης, συγκροτείται από εικόνες και άλλα κειμήλια της χριστιανικής τέχνης, που προέρχονται κυρίως από τη Μονή Στροφάδων. 

Ο πυρήνας της σημερινής έκθεσης υπήρχε σε ένα μικρό, και μάλλον ακατάλληλο ως προς τις συνθήκες φύλαξης, εκθεσιακό χώρο στη παλιά πτέρυγα του μοναστηριού, ενώ κάποια άλλα έργα ήταν αποθηκευμένα. 

 

Η σημερινή έκθεση των θησαυρών, των ιερών κειμηλίων, των χειρογράφων των παλαιτύπων, των λειτουργικών σκευών, των εικόνων, δεν είναι μόνο ένα εικαστικό γεγονός, είναι μία ένδειξη της πνευματικότητας της Μονής Στροφάδων. 

 

Εκθέματα του Νέου Μουσείου - Σκευοφυλάκιου

Εκθέματα του Νέου Μουσείου - Σκευοφυλάκιου

Εκθέματα του Νέου Μουσείου - Σκευοφυλάκιου

Τα εκθέματα, έργα λατρείας και αναθήματα ευσεβείας, εκτός από το θεολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον τους, διακρίνονται για την καλλιτεχνική τους ποιότητα και αποτελούν αδιαμφισβήτητα έργα τέχνης. 

Ο μεγαλύτερος αριθμός των εικόνων του Μουσείου ανήκει σε κρητικούς ζωγράφους, που εργάστηκαν στην Κρήτη ή τη Ζάκυνθο μετά την άλωση των μεγάλων κρητικών πόλεων από τους Τούρκους (Ρέθυμνο 1644, Χάνδακας 1669). 

 

Σημαντικός αριθμός έργων ανήκει σε ζωγράφους τοπικών εργαστηρίων της Ζακύνθου, ενώ αντιπροσωπεύονται με χαρακτηριστικά έργα τους οι δύο λαμπροί ζακυνθινοί ζωγράφοι, οι σημαντικότεροι της επτανησιακής σχολής ο Νικόλαος Κουτούζης (1741-1813) και ο Νικόλαος Καντούνης (1767-1834).

Η “Θαλασσομαχούσα”.

Η Παναγία Θαλασσομαχούσα.
πηγή

Η παλαιότερη εικόνα από τη Μονή Στροφάδων αλλά και η δεύτερη σε σειρά αρχαιότητας από τις σωζόμενες εικόνες στη Ζάκυνθο, είναι η εικόνα της Παναγίας Θαλασσομαχούσας.

Αποτελεί ένα εντυπωσιακό αριστούργημα των αρχών του 13ου αιώνα, που αποδίδεται σε ζωγράφο από την Κωνσταντινούπολη.

Σύμφωνα με την παράδοση του μοναστηριού η εικόνα της Παναγίας είχε ριχτεί στη θάλασσα από τον κάτοχό της κατά την δύσκολη περίοδο της εικονομαχίας για να την σώσει και αυτή ως εκ θαύματος έφθασε όρθια στα κύματα μάλιστα, από την Κωνσταντινούπολη, στα νησάκια των Στροφάδων. 

Ο ηγούμενος και οι Πατέρες την παρέλαβαν με δεήσεις και παρακλήσεις και την τοποθέτησαν στο Καθολικό της Μονής.

Παναγία Θαλασσομαχούσα την αποκάλεσαν ακόμα, επειδή οι μοναχοί όταν επρόκειτο να ταξιδέψουν, έριχναν λίγο λάδι από το καντήλι της έτσι ώστε να γαληνέψει η τρικυμισμένη θάλασσα ενώ η εικόνα βρίσκεται σήμερα στην εκκλησία του Αγίου Διονυσίου, στην Ζάκυνθο.

Η Παναγία την “Πάντων Χαρά”.

Η Παναγία την “Πάντων Χαρά”,
15ος αιώνας

Η λαμπρή τέχνη των κρητικών ζωγράφων του 15ου αιώνα ανιχνεύεται στα ενδύματα, το χρυσό βάθος καθώς και στα χρώματα της εφέστιας εικόνας της Μονής Στροφάδων, στην Παναγία την “Πάντων Χαρά”. 

Το πρόσωπο και τα χέρια της Παναγίας Θεοτόκου αλλά και του Χριστού είναι επιζωγραφισμένα και η εικόνα έφερε επίσης, μία μεταγενέστερη αργυρή επένδυση (1824) που εκτίθεται σήμερα στο Μουσείο. 

Η παράσταση αποτελεί κάποια παραλλαγή του εικονογραφικού τύπου της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας, που οδηγεί στην Παναγία του Πάθους. 

Η εικόνα των Στροφάδων απεικονίζεται σε αντίγραφο του ζωγράφου Σταυριανού Χίου σε μία τοιχογραφία του 1722 στον Άγιο Βασίλειο της Πάτμου. 

Φαίνεται ότι το αντίγραφο αυτό φιλοτεχνήθηκε κατά την παραμονή της εικόνας στην Πάτμο, όταν μετά την αρπαγή της από τις Στροφάδες το 1717, οι Τούρκοι την πούλησαν την ίδια εποχή στη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. 

Ο μακαριστός ιερομόναχος Γρηγόριος Κλάδης
πηγή

Πιθανολογείται επίσης ότι την ίδια χρονιά μάλλον, η εικόνα της Παναγίας Πάντων Χατρά, επιστράφηκε στην Μονή Στροφάδων.

Στην εγκαταλελειμμένη πλέον Μονή των Στροφάδων υπήρχε για δεκαετίες ένας και μόνο μοναχός, ξεχασμένος, ένας πιστός φύλακας των αναμνήσεων.

Ήτανε ο μακαριστός Ιερομόναχος Γρηγόριος Κλάδης που συντηρούσε μεταξύ άλλων ακόμη και κάποια πρόβατα.

Άρμεγε και έπηζε τυρί για τις ανάγκες της νέας Μονής στην Ζάκυνθο, σε ένα περιβάλλον με μεγάλη λιτότητα που παραπέμπει σε άλλες, παλιές εποχές.

Στον τόπο όπου θάφτηκε και βρέθηκε το σκήνωμα του Αγίου Διονυσίου, περιπολούσε ο Παπα - Γρηγόρης σε ολόκληρο το νησί, τραβούσε νερό από το ίδιο πηγάδι του πύργου των Παλαιολόγων, που έπιναν νερό οι μοναχοί επί Βυζαντίου και παράλληλα κάθε ξημέρωμα έκανε προσευχές για την εξιλέωση των δικών μας ψυχών! 

Στον επιβλητικό τελευταίο σωζόμενο ανά τον κόσμο πύργο των Παλαιολόγων, η καθημερινότητα μοιάζει να έχει σταματήσει σε εκείνα, τα ένδοξα, βυζαντινά χρόνια.

H παλιά Παγωνιέρα του παπα - Γρηγόρη, στην Μονή δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα.

Τα πρόβατα του παπα - Γρηγόρη

Το τυρί που έφτιαχνε ο παπα - Γρηγόρης

Ο μακαριστός ιερομόναχος Γρηγόριος Κλάδης

«Η ζωή εδώ είναι άκρως μοναχική. Θα έλεγε κανείς ασκητική. Το μόνο που ακούγεται είναι το κύμα και τα χιλιάδες πουλιά που βρίσκουν καταφύγιο.

Ήρθα εδώ πριν από πολλά χρόνια, όχι με σκοπό να καθίσω μόνιμα, αλλά για να βοηθήσω μήπως και αναστηλωθεί ο πύργος. Είναι υποχρέωσή μας ως Έλληνες να τον κρατάμε όρθιο. Είναι ουσιαστικά προπύργιο της ορθοδοξίας μας. Το καλοκαίρι η ζωή είναι πιο υποφερτή, γιατί έρχονται και κάποιοι ταξιδιώτες με ταχύπλοα για να με δουν. 

Τον χειμώνα, όμως, υπάρχει περίοδος που περνάνε μήνες για να αντικρίσω κάποιον άνθρωπο. Σε αυτά, τους περασμένους αιώνες, είχαν φιλοξενηθεί δεκάδες μοναχοί, οι οποίοι προστάτευαν τον τάφο του αγίου Διονυσίου από τους πειρατές και τους ιερόσυλους. 

Το μοναστήρι με την ιστορία που έχει, θα έπρεπε να προστατεύεται από το ελληνικό κράτος, όπως η Ακρόπολη. Το έχει όμως εγκαταλείψει, παρ' όλο που οφείλει να το προστατέψει», ήτανε τα λόγια του  παπα Γρηγόρη και σημείωνε:

«Ξυπνούσα κάθε μέρα κι έβλεπα τον ορίζοντα. Έζησα μόνος μου αλλά ελεύθερος»...

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/spanies-fotografies-apo-to-egkataleleimmeno-vyzantino-monastiri-ton-strofadon-opoy-quot-ezise-quot-epidromes-kai-sfages-ekei-monase-o-ag-dionysios-neo-vivlio-me-ton-teleytaio-monacho/

«Ξυπνούσα κάθε μέρα κι έβλεπα τον ορίζοντα. Έζησα μόνος μου αλλά ελεύθερος»...

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/spanies-fotografies-apo-to-egkataleleimmeno-vyzantino-monastiri-ton-strofadon-opoy-quot-ezise-quot-epidromes-kai-sfages-ekei-monase-o-ag-dionysios-neo-vivlio-me-ton-teleytaio-monacho/

 « Ξυπνούσα κάθε μέρα και  έβλεπα τον ορίζοντα. Εζησα μόνος μου αλλά ελεύθερος».

Ο μακαριστός ιερομόναχος Γρηγόριος Κλάδης

Κατά διαστήματα ο πατήρ Γρηγόριος μετέβαινε στη Ζάκυνθο για να κάνει μερικές λειτουργίες και επέστρεφε στο νησί του. 

 

Στη Ζάκυνθο ήταν και στον μεγάλο σεισμό των 6.6 ρίχτερ το 1997 με επίκεντρο τους Στροφάδες και έσπευσε στη Σταμφάνη, το μοναστήρι είχε υποστεί μεγάλες καταστροφές και προσπάθησε μόνος του να αποκαταστήσει ότι μπορούσε.... 

  

Καταγόταν από το χωριό Αγαλά της Ζακύνθου και εν ειρήνη κοιμήθηκε στις 30 Ιουλίου του 2017 σε ηλικία 80 ετών, από καρδιακά προβλήματα που αντιμετώπιζε.

λόγω των καρδιακών προβλημάτων...

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/spanies-fotografies-apo-to-egkataleleimmeno-vyzantino-monastiri-ton-strofadon-opoy-quot-ezise-quot-epidromes-kai-sfages-ekei-monase-o-ag-dionysios-neo-vivlio-me-ton-teleytaio-monacho/

λόγω των καρδιακών προβλημάτων...

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/spanies-fotografies-apo-to-egkataleleimmeno-vyzantino-monastiri-ton-strofadon-opoy-quot-ezise-quot-epidromes-kai-sfages-ekei-monase-o-ag-dionysios-neo-vivlio-me-ton-teleytaio-monacho/

Γεννήθηκε στην Ζάκυνθο στις 13 Σεπτεμβρίου του 1937, χειροτονήθηκε διάκονος το 1965 και πρεσβύτερος το 1967 ενώ διακόνησε το Παλιομονάστηρο του 13ου αιώνα των Παλαιολόγων στο νησί Σταμφάνη για 30 χρόνια, τα περισσότερα μόνος του με μόνη παρέα τον σκύλο του Πάρη και τα πρόβατά του, από το 1974 ως το 2014, που λόγο προβλημάτων με την υγεία του

αναγκάστηκε να μετακομίσει μόνιμα στη Ζάκυνθο...

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/spanies-fotografies-apo-to-egkataleleimmeno-vyzantino-monastiri-ton-strofadon-opoy-quot-ezise-quot-epidromes-kai-sfages-ekei-monase-o-ag-dionysios-neo-vivlio-me-ton-teleytaio-monacho/

αναγκάστηκε να μετακομίσει στη Ζάκυνθο. 

 

Ο παλιός Φάρος στην Μονή

Όταν το επέτρεπαν οι καιρικές συνθήκες, ο βαρκάρης Λάμπης Καλόφωνος επισκεπτόταν το νησί για να αφήσει προμήθειες στον μοναχό, η πρόσβαση είναι δύσκολη, καθώς δεν υπάρχουν σύγχρονες λιμενικές εγκαταστάσεις. 

 

Μέχρι το 1985 υπήρχε στο νησί και ένας φαροφύλακας, ο Δημήτρης Στήθος που διηγήθηκε τις δυσκολίες της ζωής σε ένα ακατοίκητο νησί: «Η ζωή του φαροφύλακα, στα χρόνια μου τουλάχιστον, δεν ήταν εύκολη. Ήσουν απομονωμένος, απάνου σε κάβους, μακριά από τη στεριά, σε ακατοίκητα νησιά όπου οι μεταφορές γίνονταν με κάτι καΐκια μικρά, πολύ δύσκολα… Το ξέρετε το “παγκάκι της απελπισίας”; Έτσι το έλεγαν οι φαροφύλακες, διότι κοίταζαν από εκεί τη θάλασσα προς τη Ζάκυνθο, αν ερχόταν κάποιος να τους αλλάξει. Κι επειδή πολλές φορές δεν ερχόταν κανείς, το ονόμασαν το παγκάκι της απελπισίας».... 

 

Τον Οκτώβριο του 2020,  υπογράφηκε η διακήρυξη ανοιχτής διαδικασίας για τη σύναψη ηλεκτρονικών συμβάσεων για τη «Συντήρηση και αποκατάσταση του οικοδομικού συγκροτήματος της Ιεράς Μονής Στροφάδων» από την Υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, έτσι, το ερημικό καστρομονάστηρο των Στροφάδων, όπου μόνασε και ο Άγιος Διονύσιος της Ζακύνθου, ελπίζουμε ότι σύντομα θα αποκατασταθεί.

 

Το έργο είναι εκτιμώμενης αξίας 11.209.677,42 ευρώ και χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων «Σχέδιο αντιμετώπισης των επιπτώσεων στις δημόσιες υποδομές από τον σεισμό της 26ης Οκτωβρίου 2018 στη Ζάκυνθο και το σύμπλεγμα των Στροφάδων Νήσων» και από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων του ΥΠΠΟΑ με τίτλο «Στερέωση και Αποκατάσταση του Πύργου, και τοπικές ανακτήσεις, στο συγκρότημα της Ιεράς Μονής Στροφάδων».

 
Στο νησάκι Σταμφάνη και στην παλαιά μονή Στροφάδων μπορείτε να φτάσετε μόνο μέσω θαλάσσης με ιδιωτικό σκάφος ή εκδρομικό πλοίο από το Κατάκολο αφού το λιμανάκι στο μεγάλο νησί δεν εξυπηρετεί σε καμία περίπτωση μεγάλα πλοία.