Μονή Αγίου Ιωάννη Θεολόγου Βελίκας Λάρισα

Βρίσκεται απέναντι από το κάστρο της Βελίκας, σε ένα πλάτωμα των υπωρειών της Όσσας επάνω απο τον οικισμό πριν την οργανωμένη παραλία «Σπιτάκι» και σε ευθεία γραμμή δεν απέχει πάνω από 200 μέτρα από τη θάλασσα.

 

Άποψη του Καθολικού

Η τοποθεσία συνδυάζει εκπληκτική θέα, πλούσιες πηγές νερού απαραίτητο για τους μοναχούς που παλιά έμεναν στο μοναστήρι, βλάστηση αρκετά πλούσια και καλλιεργήσιμες εκτάσεις πολύ κοντά στην Μονή.

Στη μονή Βελίκας οδηγείται κανείς από τον παραλιακό δρόμο της Βελίκας, ακολουθώντας το δρόμο που οδηγεί στην ενδοχώρα, στο ύψος του θεάτρου της "Πλατανιάς".

Από το μοναστηριακό συγκρότημα σήμερα σώζεται το καθολικό σε αρκετά καλή κατάσταση μετά και την παρέμβαση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, είναι Σταυροειδής εγγεγραμμένος, φέρει στα Δυτικά νάρθηκα και απολήγει στα ανατολικά σε τρεις ημικυκλικές εσωτερικά και πολυγωνικές εξωτερικά αψίδες.

Άποψη των τοιχογραφιών

πηγή

Άποψη του Καθολικού
πηγή

Στα πλάγια διαμερίσματα του κυρίως ναού και του νάρθηκα φέρει ρηχούς θόλους - ασπίδες ενώ η Πρόθεση και το Διακονικό καλύπτονται με τρουλίσκους. 

Στο εξωτερικό το μνημείο αλλάζει μορφή, γιατί οι στέγες δεν παρακολουθούν την εσωτερική διάρθρωση της ανωδομής, αλλά η κάλυψη γίνεται με αμφικλινείς και διασταυρούμενες στέγες, επάνω από τις οποίες υψώνονται οι τρεις τρούλοι. 

Η εκκλησία που σώζεται σήμερα έχει αξιολογότατες τοιχογραφίες, όμως πολλές εικόνες της έχουν κλαπεί πριν μερικά χρόνια και όσες έχουν απομείνει φυλάσσονται σήμερα στην εκκλησία του χωριού

πηγή

Η τοιχοδομία είναι από αργιλοδομή εκτός από τους τρούλους και τις αψίδες του Ιερού, όπου χρησιμοποιούνται πωρόλιθοι και πλίνθοι.

Ιδιαίτερα επισημαίνεται η ενσωμάτωση ενός θωρακίου, που προέρχεται από παλιότερο κτίσμα και εικονίζει έναν ανάγλυφο διπλό σταυρό σε βαθμιδωτή βάση, που πλαισιώνεται από κληματίδα με σταφύλια και που φέρει την επιγραφή "Στ(αυ)ροπήγιων του Οικουμενικού Πατρι(ά)ρχου".

Η σημασία του έγκειται στο ότι δηλώνει την απευθείας εξάρτηση της παλαιότερης Μονής και προέρχεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και φαίνεται να έχει τρεις φάσεις ζωής, σε τρεις διαφορετικές τοποθεσίες :

πηγή

πηγή

πηγή

πηγή

α. Μεσοβυζαντινή και υστεροβυζαντινή, τέλη 11ου αρχές 12ου αιώνα έως τον 14ο - 15ο αιώνα.

Η πρώτη φάση, σύμφωνα με τον Δημήτρη Αγραφιώτη, σχετίζεται και με την έλευση από την περιοχή, του Οσίου Χριστοδούλου, ο οποίος κατ' εντολή του Αλεξίου του Α' Κομνηνού, ήρθε για να θέσει σε υπακοή σε ηγούμενο τους ελεύθερους ασκητές του Όρους των Κελλίων και να τους οργανώσει στο κοινοβιακό σύστημα, οι οποίοι ως τότε εγκαταβιούσαν χωρίς μοναχικό κανόνα. 

Το μοναστηριακό συγκρότημα βρισκόταν στη θέση Παλιοθεολόγος, εκεί όπου βρέθηκε και η επιγραφή που περιγράφεται παρακάτω και μάλλον ο όσιος απέτυχε αρχικά αφού ζήτησε απαλλαγή από την αποστολή του κι έφυγε στην Πάτμο, όπου ίδρυσε την ομώνυμη Μονή. Τελικά οι μοναχοί υπέκυψαν στον κανόνα και εδώ μάλλον οφείλονται οι τόσες πολλές μικρές μονές τα ερείπια των οποίων είναι κατάσπαρτα σ' όλη την περιοχή. 

πηγή

πηγή

β. Α΄ μεταβυζαντινή (1571 - 1776).

Η δεύτερη φάση ξεκινά το 1571, αφού αυτό τεκμαίρεται και από την επιγραφή, που προαναφέρθηκε. 

Την ίδια χρονολογία φέρει και ένα χειρόγραφο Ευαγγέλιο, αφιερωμένο από το γιο του παπά - Θεόκλητου που φέρεται ως υπεύθυνος της Μονής από το 1781 έως και το 1784. 

Η παλιά θέση της Μονής στην περιοχή Παλιοθεολόγος  εγκαταλείπεται, ίσως λόγω έλλειψης πόσιμου νερού, ίσως λόγω σαθρού εδάφους και η μονή μετακομίζει την τρέχουσα και σημερινή της θέση της.

πηγή

Στη φάση αυτή του μοναστηριού ανήκει, λοιπόν, και η επιγραφή που φιλοξενείται στην Αρχαιολογική συλλογή Μελιβοίας, η οποία βρέθηκε στον αγρό του Νικολάου Χαρατσή (ή Ζαχαρού) και είναι του 1571.

Το κείμενο της επιγραφής έχει ως εξής :
"ΑΝΗΓΕΡΘΗ Ο ΘΕΙΟΣ Κ(ΑΙ) ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΝΔΟΞΟΥ Κ(ΑΙ) ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Κ(ΑΙ)ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ / ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΣ ΚΥΡ ΙΩΑΣΑΦ ΠΡΩΤΟΘΡΟΝΟΥ Κ(ΑΙ) ΚΤΗΤΟΡΟΣ ΕΝ ΕΤΕΙ , ΖΟΘ . ΙΝΔΙΚΤΙΩΝΟΣ ΙΔ."  

ΖΟΘ (δηλ. 7059 - 5508 = 1571) και αναφέρεται στην Α' μεταβυζαντινή φάση της μονής, σύμφωνα με τον + Δημήτριο Αγραφιώτη.

πηγή

γ. Β' μεταβυζαντινή (1776 - σήμερα).

Η τρίτη φάση ξεκινά με την ανακαίνιση της μονής από τον ιερομόναχο Ιερόθεο, σύμφωνα με επιγραφή εντοιχισμένη στον περίβολο της μονής. 

Σταθμός αποτελεί το 1847, οπότε και εκδηλώνεται μία καταστροφική πυρκαγιά που δίνει καίριο πλήγμα στη μονή καίγοντας κτίρια καθώς όμως και πολύτιμα έγγραφα. 

Η μονή ανακαινίζεται εκ νέου το 1851 οι εργασίες περαιώνονται το 1857 ενώ αγιογραφείται και ολοκληρώνεται η αγιογράφηση τον Μάιο του 1860, σύμφωνα και με επιγραφή στο Ιερό του Καθολικού.

Άποψη του Καθολικού
πηγή

Τον Αύγουστο του 1877 η Μονή εμπλέκεται σε μια εξέγερση εναντίον των Τούρκων αφού όπλα και επαναστάτες, μάλλον από λάθος αποβιβάζονται στην παραλία της Βελίκας, αντί για το σωστό προορισμό που ήταν η Πιερία. 

Με τη σύμφωνη γνώμη του ηγούμενου Ιωακείμ, μέρος από τον οπλισμό μεταφέρεται στη Μονή, ενώ τα περισσότερα εγκαταλείπονται στην άμμο. Οι Τούρκοι πληροφορούνται το γεγονός από κάποιο ιερέα παπα - Αλέξη και με σημαντικές δυνάμεις φτάνουν στη Μονή. 

Ο ηγούμενος το σκάει από την υπόγεια σήραγγα, οι Θανατιώτες κρύβονται στο δάσος, ενώ οι προεστοί και όσοι άλλοι συνελήφθησαν γλιτώνουν μόνο μετά από παρέμβαση των μπέηδων της Λάρισας. 

πηγή

πηγή

Η Μονή, όμως, λαφυραγωγείται από τους αγριεμένους Τούρκους και τα λάφυρα (εκκλησιαστικά βιβλία και σκεύη) μεταφέρονται στη Λάρισα και παρουσιάζονται επιδεικτικά στους δρόμους της πόλης. 

Το 1888 η μονή διαλύεται. Βέβαια, δέχτηκε κι άλλο πλήγμα αρκετά χρόνια αργότερα, αφού ο περίβολος της που σωζόταν μέχρι κάποια χρόνια πριν, κατέρρευσε. 

Στη θέση των κελιών και στα δυτικά, κατασκευάζεται ένα πρόχειρο δωμάτιο για τη στέγαση των απαραίτητων, που σήμερα έχει κατεδαφισθεί.

Άποψη της Αρχαιολογικής Συλλογής
πηγή

Η Αρχαιολογική Συλλογή της Μελιβοίας δημιουργήθηκε το 2009 από την 7η Εφορεία βυζαντινών αρχαιοτήτων και στεγάζεται στο κτίριο του Δημοτικού Σχολείου της Μελιβοίας και είναι επισκέψιμη στο κοινό. 

Η συλλογή φιλοξενεί και αρκετά άλλα ευρήματα της περιοχής εκτός του κάστρου της Βελίκας π.χ. σπαράγματα τοιχογραφιών εξαιρετικής τέχνης από τη μονή στο Δερματά, πολλά νομίσματα διαφόρων ιστορικών περιόδων, που προσέφεραν πολλοί κάτοικοι που τα είχαν στην κατοχή τους, καθώς και αρκετά άλλα που αγόρασε με έξοδά του ο πρώην Δήμος Μελιβοίας, όπως μαρμάρινα διακοσμητικά τμήματα από ανασκαμμένους ναούς της περιοχής κ.α.

πηγή

Η μονή τιμάται στη μνήμη του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου Ευαγγελιστή και συγγραφέα της Αποκάλυψης και πανηγυρίζει στις 8 Μαΐου με πάνδημη συμμετοχή των Μελιβοιωτών, αλλά και πολλών κατοίκων της ευρύτερης περιοχής των παραλίων. 

Παλιότερα μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας και μέχρι αργά το απόγευμα ακολουθούσε πανηγύρι με φαγητά, μουσική και χορό. Στις μέρες μας εξακολουθούν να λαμβάνουν χώρα αντίστοιχες εκδηλώσεις, σε μικρότερη, όμως, κλίμακα συγκριτικά με τα παλιότερα χρόνια. Συνήθως διοργανώνονται μουσικές και χορευτικές εκδηλώσεις, προσφέρεται "το φαγητό του Αγίου", ενώ κάτω από τις βελανιδιές δυτικά της μονής σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους οι προσκυνητές ψήνουν, τρώνε και γλεντούν, μετά το πέρας της Λειτουργίας.