Ιερά Μονή Γενεσίου της Θεοτόκου Δαμάστας

πηγή

Βρίσκεται στις βορινές πλαγιές του Καλλίδρομου όρους σε υψόμετρο 740 μέτρων και σε απόσταση 23 χιλιόμετρα από την Λαμία.

Άποψη του Καθολικού
πηγή

Η Μονή της Γενέσιον της Παναγίας Δαμάστας, αποτελεί ένα μεταβυζαντινό κτίσμα που είναι χτισμένο σε τοπίο απαράμιλλης  φυσικής ομορφιάς, με μαγευτική θέα προς την πεδιάδα του Σπερχειού, το Μαλιακὸ κόλπο αλλά ακόμη και πιο πέρα, τα βουνά Οίτη και Οθρυ. 

Όσον αφορά την ονομασία τού μοναστηρίου, διασώζονται δύο εκδοχές και η πρώτη θέλει την ονομασία νὰ προέρχεται από τον τόπο καταγωγής τής θαυματουργού Εικόνας τής Παναγίας, πού το Μοναστήρι φιλοξενεί. 

Σύμφωνα μὲ την παράδοση, η Εικόνα της Παναγίας ήρθε στην Ελλάδα από την πόλη τής Δαμασκού τής Συρίας (γενέτειρα τού μεγάλου πατέρα καὶ Αγίου τής Εκκλησίας μας Ιωάννου τού Δαμασκηνού κατά των περίοδο τής Εικονομαχίας, τον 8ο με 9ο αιώνα.

Η Θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Δαμάστας.

Έργο του 16ου αιώνα με επένδυση επάργυρη του 1892.

πηγή

Την περίοδο αυτή, οι φοβεροί διωγμοί των εικονομάχων ανάγκασαν αρκετούς ορθοδόξους να ζητήσουν καταφύγιο σε ασφαλή μέρη τής Ελλάδας.

Μαζί τους έφεραν και τις ιερές εικόνες τους πού τόσο τιμούσαν και ευλαβούνταν.

Μία από αυτές τις εικόνες ήτανε και η θαυματουργή Εικόνα της Παναγίας πού φιλοξενήθηκε στις πλαγιές τού όρους Καλλιδρόμου, ανήκει στον τύπο της Οδηγήτριας, είναι έργο του 16ου αιώνος και φέρει επάργυρη επένδυση του 1892. 

Αρχικά ονομάστηκε «Παναγία η Δαμάσκα», αλλά με την πάροδο τού χρόνου και των παραφθορά τής λέξης προέκυψε η λέξη «Δαμάστα».

Η δεύτερη πιθανή εκδοχή θέλει την ονομασία να σχετίζεται με το ετυμολογικό της περιεχόμενο: Η λέξη «Δαμάστα» παρήχθη από το ρήμα «δαμάζω», εξαιτίας της θαυματουργικής αιτιότητας τής Εικόνας της Θεοτόκου να «δαμάζει» τον ανθρώπινο πόνο και τις ποικίλες ασθένειες των ανθρώπων πού κατέφευγαν σε αυτήν. Έτσι, η εικόνα, και συνεκδοχικά και η Μονή, προσέλαβε την ιδιαίτερη προσωνυμία «Δαμάστρα», που με την πάροδο τού χρόνου έγινε «Δαμάστα».

Άποψη της Μονής
πηγή

Η Μονή Δαμάστας κάηκε πριν από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, όμως το Καθολικό σώζεται σήμερα ακέραιο. 

Το καθολικό έχει ιστορηθεί το 1818 και κατά τον βυζαντινολόγο Π. Λαζαρίδη «ο ναός έχει τον τύπον του σταυροειδούς μετά τρούλλου, ως ούτος διεμορφώθη κατά τον 17ον και 18ον αιώνα, με επιμηκυσμένον το δυτικόν σκέλος του σταυρού, εις τρόπον ώστε το κτίριον να λαμβάνει την μορφήν της σταυρικής βασιλικής μετά τρούλλου», ο οποίος είναι οκτάπλευρος συμμετρικό.

Την αγιογράφηση του Καθολικού ανέλαβε δια εξόδων του ο θερμός αγωνιστής της Επαναστάσεως Ιωάννης Δυοβουνιώτης όπως μαρτυρεί σωζόμενη άνωθεν της εισόδου του Καθολικού μία επιγραφή: «Ιστορήθη ο παρών θείος καί ιερότατος ναός της θείας καί Ιερής Μονής της Υπεραγίας Θεοτόκου διά συνδρομής του Πανεντιμοτάτου Κυρίου Καπετάν Δυοβουνιώτου Αρχιερατεύοντος του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Ζητουνίου Κυρίου Κου Θεοφάνους εν έτει 1818 Δεκεμβρίου 15 χείρ Γεωργίου».

Άποψη των τοιχογραφιών
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών
πηγή

Άποψη του εσωτερικού του ναού με το τέμπλο και

το μαρμάρινο προσκυνητάρι της Παναγίας Δαμάστας

πηγή

Ούτε η ιστορία αλλά ούτε και η τοπική παράδοση μνημονεύει τον κτήτορα ή το έτος επανιδρύσεως του μοναστηριού.

Εκτός από το καθολικό που δεν γνωρίζουμε πότε χτίστηκε και που είναι οκτάπλευρο συμμετρικό, με τη μορφή σταυρικής βασιλικής μετά τρούλου, όλα τα άλλα κτίσματα είναι των τελευταίων δεκαετιών.

Είναι ένα όντος επιβλητικό κτιριακό συγκρότημα στο οποίο ξεχωρίζουν, ο μεγαλοπρεπής ξενώνας, το κωδωνοστάσιο, η εικόνα της Βρεφοκρατούσας Θεοτόκου, το ηγουμενείο, το αρχονταρίκι και ο προαύλιος χώρος με την εξέδρα τις κρήνες και το παρεκκλήσιο των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης δωρεά του ζεύγους Δημητρίου και Ελένης Καραγκούνη. 

Άποψη της Μονής
πηγή

Κατά τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, η Μονή της Δαμάστας αποτέλεσε μια ηρωική και ταυτόχρονα μαρτυρική έπαλξη για τον επαναστατημένο λαό τής Φθιώτιδας. 

Μεγάλες και σημαντικές μορφές τού Απελευθερωτικού Αγώνα πέρασαν από το μοναστήρι και έδωσαν μπροστά στην Εικόνα τής Παναγίας τον μεγάλο όρκο για την απελευθέρωση τής Πατρίδας.

Λόγω τις προνομιακής της τοποθεσίας, ως φυσικό παρατηρητήριο στην ανατολική πλευρά τής πεδιάδας τού Σπερχειού, η Μονή της Δαμάστας στάθηκε πολύ σημαντικό ορμητήριο τού Αθανασίου Διάκου, τού οπλαρχηγού Πανουργιά καθώς όμως και του Επισκόπου των Σαλώνων,  Ησαία. 

Μάλιστα, μετά τη Μάχη τής Αλαμάνας και την καταδίωξη των Ελλήνων από τούς Τούρκους, ο Αθανάσιος Διάκος κατευθύνθηκε προς το Μοναστήρι, εδώ άλλωστε ήτανε πού οι Τούρκοι τον συνέλαβαν στην τοποθεσία πού αργότερα, εξαιτίας αυτού του ιστορικού γεγονότος, ανεγέρθηκε και ο Ιερός Ναός της Αγίας Παρασκευής.

Άποψη του τρούλου
πηγή

Η προσφορά της Ιεράς Μονής Γενεσίου της Θεοτόκου Δαμάστας κατά τούς δύσκολους χρόνους της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 ήτανε πολύ σημαντική.

Σε αυτή την προσφορά άλλωστε αναφέρεται και η εγχάρακτος επιγραφή πού υπάρχει στο προαύλιο της Ιερής Μονής και αναφέρει:

"Η ΙΕΡΑ ΑΥΤΗ ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΗΣ ΔΑΜΑΣΤΑΣ ΔΙΕΔΡΑΜΑΤΙΣΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΤΑΤΟΝ ΡΟΛΟΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΤΟΥ 1821 ΠΕΡΙΘΑΛΨΑΣΑ ΤΟΝ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΝ ΓΙΑΝΝΗΝ ΠΑΝΟΥΡΓΙΑΝ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΘΕΝΤΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΜΑΧΗΝ ΤΗΣ ΧΑΛΚΟΜΑΤΑΣ ΕΝΙΣΧΥΣΑΣΑ ΠΑΝΤΟΙΟΤΡΟΠΩΣ ΤΟΝ ΑΘΑΝΑΣΙΟΝ ΔΙΑΚΟΝ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΣ ΤΟΥ ΣΥΧΝΑΚΙΣ ΚΑΤΑΦΕΥΓΟΝΤΑΣ ΕΙΣ ΑΥΤΗΝ".

Η είσοδος της Μονής
πηγή

Ακόμα, στην περιοχή τού μοναστηρίου κατέφυγε τραυματισμένος τόσο ο Πανουργιάς, όσο και ο Ησαίας Επίσκοπος των Σαλώνων.

Ο τελευταίος μάλιστα, παρέδωσε την τελευταία του πνοή κάτω από τη σκιά της Μονής, στη θέση όπου από παλιά ονομάζεται «Χαλκομάτα».

Η παράδοση μάλιστα διασώζει πώς τα τελευταία του λόγια ήταν: «Παναγία Δαμάστα, σώσε τουλάχιστον την πατρίδα μου».

Στη μάχη τής Αλαμάνας επίσης, ο ηγούμενος τού μοναστηριού Νεόφυτος μαζί με όλους τούς μοναχούς  της, αγωνίσθηκε θαρραλέα στο πλευρό τού Αθανασίου Διάκου.

Άποψη του εσωτερικού του Καθολικού
πηγή

Σύμφωνα με μία τοπική παράδοση, εκείνης τής εποχής, στο Μοναστήρι της Δαμάστας ζούσαν περίπου 25 μοναχοί.

Oι περισσότεροι από τούς οποίους μοναχούς όμως έπεσαν στα πεδία των μαχών, με αποτέλεσμα το μοναστήρι της Δαμάστας, μετά τη λήξη και την νικηφόρο έκβαση τού εθνικού και απελευθερωτικού αγώνα, να παραμείνει με λιγότερους από έξι μοναχούς.

Αυτό είχε ως συνέπεια δυστυχώς την διάλυση τής Μονής, στις 25 Σεπτεμβρίου 1833, σύμφωνα με το Διάταγμα από τον Αντιβασιλέα του Όθωνα. 

Το διάταγμα αυτό όριζε πώς τα Μοναστήρια πού δεν είχαν περισσότερους από έξι μοναχούς, έπρεπε να καταργηθούν και η τυχόν περιουσία τους που είχανε να περιέλθει στη δικαιοδοσία του Ελληνικού Δημοσίου. 

Το Διάταγμα αυτό του Αντιβασιλέα λοιπόν, διέλυσε πάρα πολλά μοναστήρια τής Ελλάδος εκείνη την εποχή και ορισμένα συνενώθηκαν. Ένα από αυτά ήταν και η Μονή της Δαμάστας, η οποία, μη διαθέτοντας τον απαιτούμενο αριθμό μοναχών, τελικά διαλύθηκε.

Η είσοδος στο Καθολικό
πηγή

Εκείνη την εποχή, πολλές υπήρξαν οι διαμαρτυρίες των γειτονικών Δήμων προς τον βασιλέα Όθωνα για την διάλυση τής Ιερής Μονής της Δαμάστας, ωστόσο, καμία δεν εισακούστηκε από την τότε παντοδύναμη Βασιλικὴ Γραμματεία.

Η όλη επίβλεψη των εγκαταλελειμμένων κτιριακών εγκαταστάσεων ανατέθηκε στο Δήμο Οιταίων, όμως η Χάρη τής Παναγίας Θεοτόκου δεν θέλησε να αφήσει το ιστορικό και πολύπαθο αυτό Μοναστήρι της έρημο για πολύ καιρό. 

Με το Προεδρικό Διάταγμα τής 3ης Αυγούστου του 1934, πού υπογράφηκε από τον Πρόεδρο τής ελληνικής Δημοκρατίας Αλέξανδρο Ζαΐμη και τον τότε Υπουργό της Εθνικής Παιδείας και των Θρησκευμάτων, Ιωάννη Μακρόπουλο, διακηρύχθηκε η «ἀνασύσταση τῆς Ιερᾶς Μονής Δαμάστας», η οποία μέχρι τότε ανήκε στη Ιερά Μονὴ Αντινίτσης.

Πρώτος ηγούμενος μετά την ανασύστασή της διορίστηκε από την Ιερὰ Σύνοδο τής Εκκλησίας τής Ελλάδος ο Αρχιμανδρίτης Κύριλλος Κωνσταντινίδης. 

πηγή

Έτσι, στην Μονὴ Δαμάστας επανήλθε η ζωή, και μια ολιγάριθμη μοναχικὴ αδελφότητα συγκεντρώθηκε στις εγκαταστάσεις της, ενώ το 1936, ηγούμενος τής Μονής αναφέρεται ο Αρχιμανδρίτης Ευλόγιος Μόρφης, ο οποίος ξεκίνησε τη μοναστική του ζωή από το Άγιον Όρος.

Στα χρόνια της Κατοχής μεγάλη υπήρξε η συμβολή τής Μονής υπέρ τού λαού και των Συμμάχων. Τὸν χειμώνα 1941 - 1942 βρήκαν καταφύγιο στη Μονὴ δώδεκα Νεοζηλανδοί στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων.

Ο τότε ηγούμενος Ευλόγιος τούς προσέφερε φιλοξενία και προστασία για αρκετές ημέρες, μέχρι πού κατέστη τελικά εφικτό να φυγαδευτούν από το λιμάνι της Στυλίδας.

Ωστόσο, για τη στάση του αυτή ο ηγούμενος Ευλόγιος πλήρωσε προσωπικό τίμημα: Όταν τον Ιανουάριο τού 1942 Ιταλοί στρατιώτες εισέβαλαν αιφνιδιαστικά στη Μονὴ και βρήκαν τα όπλα και τα πυρομαχικά των Συμμάχων ο ηγούμενος συνελήφθη και φυλακίστηκε για δύο και πλέον χρόνια στις φυλακές Αβέρωφ.

Μετά την λήξη τού πολέμου, η Κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας, δια του Πρωθυπουργού της, απέστειλε προς την Μονὴ Δαμάστας ευχαριστήριο δίπλωμα σε ένδειξη ευγνωμοσύνης.

Άποψη των τοιχογραφιών στο Ιερό Βήμα
πηγή

Ο π. Ευλόγιος μετά την αποφυλάκισή του, επέστρεφε στο μοναστήρι τις Δαμάστας, ως το 1953, οπότε η Μονὴ μετετράπη σε γυναικεία, με ηγουμένη τότε την Μοναχὴ Κασσιανή Ανδριώτου και συνοδεία έξη καλογριών.

Τα θαύματα της εικόνας τής Παναγίας Δαμάστας είναι πολλά. Αξίζει να αναφερθούν δύο χαρακτηριστικά.

Α) Τὸ 1958 η κα Βασιλικὴ Μαλισσόβα από τη Μενδενίτσα διηγήθηκε σὲ μια Μοναχὴ την εξής μαρτυρία τής γιαγιάς της:

Η περιοχή ζούσε μεγάλες στιγμές τής Επανάστασης. Η γιαγιά μου ήταν δεκάχρονο κοριτσάκι και είχε καταφύγει μαζί μὲ τούς γονείς της και άλλους συγχωριανούς, πού φοβόντουσαν τούς Τούρκους, στο μοναστήρι τής Δαμάστας.

Άποψη των τοιχογραφιών
πηγή

Μιὰ μέρα οι Τουρκαλβανοί ανέβηκαν στο μοναστήρι για να εκδικηθούν τον άμαχο πληθυσμό πού βοηθούσε τούς αγωνιστές. Όταν οι συγκεντρωθέντες Ελληνες είδαν τὰ στρατεύματα τού Ομέρ Βρυώνη νὰ πλησιάζουν, εγκατέλειψαν τὸ μοναστήρι καὶ ζήτησαν καταφύγιο στις απόκρημνες περιοχές τού Καλλιδρόμου.

Ο καθένας έπαιρνε και ένα σκεύος από τὰ πιο χρήσιμα καὶ προπαντὸς από τὰ ιερά σκεύη τού Καθολικού. Κάποιος πήρε τὸ Άγιο Ποτήρι γιὰ να το διασώσει από τη βεβήλωση, αλλά πάνω στη μεγάλη σύγχυση το σκεύος ξεχάστηκε στον πρόναο τού Καθολικού. Όταν κρύφτηκαν ψηλά στο Καλλίδρομο, θυμήθηκαν τὸ ξεχασμένο Άγιο Ποτήριο. Οι Τούρκοι όμως ήταν ήδη στο μοναστήρι. Μιά μικρή τότε φώναξε: «Παναγιά μου Δαμάστα, εγώ θὰ πάω νὰ πάρω τὸ Άγιο Ποτήριο. Εσύ, σὲ παρακαλώ, κρύψε με από τὰ μάτια των Τούρκων».

πηγή

Η μικρή κατέβηκε στο μοναστήρι και σὰν νὰ ήταν αόρατη πέρασε μπροστά από τοὺς Τούρκους, πήρε τὸ Άγιο Ποτήρι και ανενόχλητη ανέβηκε στο βουνό. Η Παναγία είχε κάνει τὸ θαύμα της και τὸ Άγιο Ποτήριο διασώθηκε από σίγουρη βεβήλωση των Τούρκων.

Β) Στην Ιτέα, τὸ 1985, μια γιαγιά σήκωνε τὸ δικό της σταυρό: Ο γιος της μαζί με τη σύζυγό του είχαν φύγει και ζούσαν στην Αθήνα, έχοντας εγκαταλείψει το μικρό τους αγοράκι στήν γιαγιά του και ταυτόχρονα αρνούνταν πεισματικά νὰ επιτρέψουν τὴ βάπτισή του.

Τὸ αγοράκι στα πέντε του χρόνια αρρώστησε πολύ βαριά και το πήγαν στο νοσοκομείο της Άμφισσας, αλλά εκεί οι γιατροί είπαν πώς ήταν ήδη πολύ αργά, το παιδί είχε πεθάνει.

Η γερόντισσα επέμενε να πραγματοποιηθεί νεκροψία για να μάθει από τι πέθανε ο εγγονός της, αλλά οι γιατροί τής είπαν πως νεκροψία μπορούσε νὰ γίνει μόνο στο νοσοκομείο τής Λαμίας. Πήρε λοιπόν η γιαγιά τὴν απόφαση νὰ μεταφέρει τη σωρό του άτυχου παιδιού στη Λαμία.

Άποψη της Μονής

Μόλις έφτασαν στην διασταύρωση τού δρόμου τής Μονής Δαμάστας, η γερόντισσα θυμήθηκε πὼς ήταν 8 Σεπτεμβρίου και τὸ μοναστήρι πανηγύριζε, είπε τότε στον οδηγό νὰ κάνουν μιὰ παράκαμψη και νὰ ανέβουν στο μοναστήρι γιὰ νὰ προσκυνήσουν.

Ανεβαίνοντας, οι αστυνομικοί σταμάτησαν το ταξί και δὲν τού επέτρεπαν νὰ συνεχίσει λόγω τής μεγάλης πολυκοσμίας, η γιαγιά τότε βγήκε από το όχημα, γονάτισε και μὲ δακρυσμένα μάτια παρακάλεσε την Παναγία να κάνει και σε αυτήν το θαύμα της και αφού τελείωσε των προσευχή της, μπήκε πάλι στο ταξί και ξεκίνησαν για τὴ Λαμία. 

Δὲν είχαν προχωρήσει διακόσια μέτρα όταν το αγοράκι, κατά θαυμαστό τρόπο, σηκώθηκε όρθιο και φώναξε: «Γιαγιά, ἡ Παναγιά, η Παναγία μὲ κρατάει από τὸ χέρι».

Τὸ αγοράκι είχε επανέλθει στη ζωή και οι γονείς του παιδιού μόλις πληροφορήθηκαν τα θαυμαστά αυτά γεγονότα, επέστρεψαν στο σπίτι και βάπτισαν το παιδί στην Ιερά Μονή της Παναγίας Δαμάστας.

Απὸ την Αθήνα για να πάμε στη Μονή Δαμάστας ακολουθούμε τὴν εθνικὴ οδὸ Αθηνών – Λαμίας, πρὶν τὴν πόλη τής Λαμίας, στὴ διασταύρωση πρὸς Μπράλλος - Άμφισσα, αφήνουμε τὴν εθνική οδό και ακολουθούμε την οδό προς Άμφισσα και Μπράλλο που υπάρχει και η πινακίδα «Ι.Μ. Δαμάστας».

Στρίβουμε καὶ ανηφορίζουμε προς το μοναστήρι, που συναντάμε μετά από τρεισήμισι χιλιόμετρα ασφαλτοστρωμένου καλού δρόμου ενώ από την Θεσσαλονίκη αντίστοιχα μετά την Λαμία στρίβουμε στην διασταύρωση πρός Μπράλλο. 

Στην Μονή αποθησαυρίζονται Τεμάχια ιερών Λειψάνων των Αγίων Βαρ­βά­ρας, Ματρώνας, Παρασκευής, Χαραλάμπους, Μηνά, Στυ­­λια­νού, Ιωνά μάρτυρος, των Οσίων Σεραφείμ, Κασσιανού, Μελάνης, Ξένης, Πε­­λα­γίας, Ιωάννου της Κλί­μα­κος και Θωμά του Α­πο­­­στόλου, Ισαποστόλου Μαγ­δα­­λη­νής και σφα­­για­­σθέ­ντων νη­πίων.

Η Μονή Δαμάστας είναι ένα ακμάζοντα πνευματικό κέντρο με αδελφότητα από 13 μοναχές και ηγουμένη την μοναχή Ιωάννα Χριστοφόρου ενώ εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.

Τηλέφωνο Μονής: (+30) 22310 81304.