Ναός Γεννήσεως της Θεοτόκου, Κορωνησίας.

πηγή

Βρίσκεται στην κορυφή του καταπράσινου λόφου της Κορωνησίας ή Κορακονησίας, του μικρού γραφικού νησιού του Αμβρακικού και πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Ηπείρου ενώ χρονολογείται γύρω στο 10ο αιώνα.

Άποψη της ανατολικής πλευράς του ναού
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών
πηγή

Από γραπτές μαρτυρίες μαθαίνουμε ότι το μοναστήρι υπήρχε πριν το 1193 και τον 15ο και 16ο αιώνα είχε πολλούς μοναχούς και γνώριζε μεγάλη ευμάρεια. 

Αργότερα για ποικίλους λόγους έπεσε σε μαρασμό και στο τέλος του περασμένου αιώνα εγκαταλείφθηκε από τους μοναχούς κι ερημώθηκε, ωστόσο παρέμειναν ως σήμερα ο ναός και το μικρό παρεκκλήσι του Οσίου Ονουφρίου του εν Κορωνησία, σε απόσταση λίγων μέτρων ανατολικά του ναού.

Επίσης διατηρείται το παλιό πηγάδι από όπου υδρευόταν η μονή, καθώς και ερείπια από κελλιά και διάφορους άλλους βοηθητικούς χώρους της Μονής στα νότια του ναού. 

Άποψη του Ναού της Γεννήσεως Κορωνησίας

Άποψη του Ναού της Γεννήσεως Κορωνησίας

Λεπτομέρεια από το κωδωνοστάσιο του ναού 
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών
πηγή

Κατά τον Σεραφείμ Ξενόπουλο πρόκειται για πανάρχαια μονή που ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα. 

Οι Ορλάνδος και Βοκοτόπουλος, παίρνοντας ως κριτήριο τα στοιχεία τεχνικής της κατασκευής του ναού, τοποθετούν την ίδρυσή του περίπου τρεις αιώνες αργότερα, δηλαδή στο τέλος του 10ου αιώνα. 

Το μνημείο στη μακραίωνη παρουσία του γνώρισε πολλές αλλαγές (μετασκευές, επισκευές, ανακαινίσεις και προσθήκες) ώσπου κατέληξε στο σημερινό του σχήμα. 

Η κυριότερη μετασκευή έγινε το 1670, τον 18ο αιώνα προστέθηκε στη δυτική πλευρά του ναού ο ορθογώνιος ξυλόστεγος νάρθηκας και πιθανολογείται ότι κτίστηκε το ξεχωριστό κωδωνοστάσιο. 

Σύμφωνα με την παράδοση, το πηγάδι του μοναστηριού το έφτιαξε ο ίδιος ο όσιος Ονούφριος, άρα είναι κι αυτό έργο του 18ου αιώνα.

Σημαντικές αλλοιώσεις στην όψη του μνημείου προκλήθηκαν κατά την ανακαίνιση του ναού το 1870 και όταν αργότερα αντικαταστάθηκε το παλιό ξύλινο υπόστεγο της βόρειας πλευράς του ναού με πεσσοστήρικτο προστώο και επιχρίστηκαν οι τοίχοι με ασβεστοκονίαμα, το μνημείο πήρε πλέον την τελική του μορφή και σήμερα λειτουργεί ως ενοριακός.

Το εξωτερικό του ναού.

Λεπτομέρεια από την τοιχοποιία του τρούλου
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών
πηγή

Ο ναός εξωτερικά ενώ στο ανατολικό του τμήμα είναι σταυροειδής με ελεύθερο το σκέλος του Σταυρού, στο μεγάλο δυτικό του τμήμα καλύπτεται με συνεχή επικλινή στέγη. 

Ανήκει στο σπάνιο τύπο του σταυροειδούς ημιεγγεγραμμένου με τρούλλο, το σημερινό του όμως σχήμα παρουσιάζει σημαντικές αποκλίσεις από το παλαιό. 

Αρχικά, το δυτικό σκέλος του Σταυρού της στέγης εγγράφονταν σε ορθογώνιο κτίσμα, στο οποίο ήταν προσκολλημένος ξεχωριστός θολωτός εσωνάρθηκας και κατά τη μετασκευή του το 1670, το μεν ανατολικό μισό του ναού παρέμεινε αναλλοίωτο, στο δυτικό όμως μισό, άγνωστο για ποιο λόγο, κατασκευάστηκε η μονόπλευρη πλαγιαστή στέγη, οπότε το μνημείο πήρε τη σημερινή του μορφή. 

Άποψη του Ναού

Εύκολα διακρίνει κανείς τα σημάδια αυτής της μετασκευής στην τοιχοδομή της νότιας πλευράς του μνημείου αφού στο αρχικό κτίσμα ανήκε και η θύρα της νότιας πλευράς, η οποία τειχίστηκε αργότερα.

Κατά την ανακαίνιση του 1870 ανοίχτηκαν μεγάλα παράθυρα στη βόρεια πλευρά του ναού, φράχτηκε η νότια θύρα του νεότερου νάρθηκα και ανοίχτηκε μια άλλη στη βόρεια πλευρά του και τότε καλύφθηκαν με αμμοκονίαμα ο τρούλλος, η βόρεια και ανατολική πλευρά του ναού και το κωδωνοστάσιο. 

Η ύπαρξη του σοβά δε μας επιτρέπει να έχουμε μία ολοκληρωμένη εικόνα της εξωτερικής τοιχοδομής. 

Από ότι μπορούμε να παρατηρήσουμε στη μόνη ακάλυπτη νότια πλευρά, η τοιχοποιία του ναού είναι απλή με ακανόνιστους και ανισομεγέθεις λίθους στους οποίους παρεμβάλλονται επίσης ακανόνιστα πλίνθοι. Τα μικρά μονότοξα παράθυρα των πλάγιων πλευρών έχουν πλίνθινη επίστεψη, η οποία μαζί με τα οδοντωτά γείσα των αετωμάτων αποτελεί και τη μόνη κεραμοπλαστική διακόσμηση του ναού. 

φωτογραφία πρίν την αναστήλωση του ναού
πηγή

Η έλλειψη εξωτερικού διάκοσμου, η απλή τοιχοποιία και τα στενά μονότοξα παράθυρα - φεγγίτες - της κόγχης του ιερού και του τρούλλου είναι χαρακτηριστικά της ναοδομίας της πρώτης χιλιετηρίδας και επομένως μας βοηθούν στη σωστή χρονολόγηση του μνημείου.

Στον εξωτερικό διάκοσμο του μνημείου συμπεριλαμβάνεται και μια ορθογώνια μαρμάρινη πλάκα με ανάγλυφες παραστάσεις, που είναι εντειχισμένη στο μεταγενέστερο κωδωνοστάσιο. Η πλάκα διατρυπάται από ελαφρό πεταλόμορφο τόξο και στέφεται από γλυπτό κανόνα, των οποίων τα διακοσμητικά θέματα και η τέχνη μαρτυρούν αρχαιοελληνική ρωμαϊκών χρόνων επίδραση. Το πεταλόμορφο τόξο είναι στολισμένο με ελικοειδή φυτά και πτηνά, ενώ η μέσα στο τόξο ένθετη πλάκα φέρει γνήσια βυζαντινή διακόσμηση. Είναι έργο του 13ου αιώνα και πιθανόν να προέρχεται είτε απ' τη στέψη επισκοπικού θρόνου, είτε απ' τη στέψη προσκυνηταρίου του μη σωσμένου παλιού μαρμάρινου τέμπλου.

Το εσωτερικό του ναού.

Άποψη του καθολικού του ναού 
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών
πηγή

Ο κυρίως ναός χωρίζεται σε τρία κλίτη με δύο σειρές από ανομοιόμορφες και ανισοϋψείς κολώνες ενώ ολόκληρος καλύπτεται με θόλους. 

Με την μετασκευή του 1670 άλλαξε σημαντικά η εσωτερική εικόνα του μνημείου που για μεγαλύτερη ευρυχωρία κατεδαφίστηκε ο τοίχος που χώριζε τον αρχικό εσωτερικό νάρθηκα απ' τον κυρίως ναό και αντικαταστάθηκε με τρίβηλο, στις κολώνες του οποίου χρησιμοποιήθηκαν ως κιονόκρανα ιωνικές αρχαιοελληνικές βάσεις τοποθετημένες αντίστροφα. 

Ταυτόχρονα ανοίχτηκαν στη δυτική πλευρά του αρχικού νάρθηκα δύο ακόμη παράπλευρες θύρες, οι οποίες όταν αργότερα (το 18ο αιώνα) προστέθηκε ο εξωνάρθηκας, μετατράπηκαν σε μεγάλα ορθογώνια ανοίγματα.

Άποψη των τοιχογραφιών στον ναό
πηγή

Οι μαρμάρινες πλάκες του δαπέδου αυτού σώζονταν ως και το 15ο αιώνα και τις αναφέρει μάλιστα και ο περιηγητής Κυριακός από την Αγκώνα που επισκέφτηκε την περιοχή της Κορωνησίας το 1437. 

Μοναδικό απομεινάρι απο αυτό το σημαντικό δάπεδο είναι το τετράγωνο ομφάλιο που φέρει μία συμβολική παράσταση των πέντε άρτων με πέντε ανάγλυφους κύκλους. 

Ενδιαφέρον παρουσιάζει βέβαια και μία άλλη ανάγλυφη πλάκα που καλύπτει την κτιστή Αγία τράπεζα. 

Κατά τον Αναστάσιο Ορλάνδο πιθανότατα η πλάκα αυτή να προέρχεται από την ερειπωμένη παλαιοχριστιανή βασιλική που βρίσκεται στο μικρό νησάκι Κέφαλος του Αμβρακικού.

Ο ναός εσωτερικά είναι κατάγραφος από τοιχογραφίες, που όμως σε πολλά σημεία γίνονται δυσδιάκριτες από την τόσων χρόνων αιθάλη, μεγάλα δε τμήματά των τοιχογραφιών, καλύφθηκαν από, κατά περιόδους, ασβέστη. 

Εξάλλου η μετατροπή του αρχικού διαχωριστικού δυτικού τοίχου σε τρίβηλο προκάλεσε καταστροφή της επιγραφής που υποθετικά υπήρχε πάνω από τη θύρα επικοινωνίας του κυρίως ναού με το νάρθηκα, οπότε δε γνωρίζουμε με ακρίβεια το πότε ιστορήθηκε ο ναός. 

Άποψη των τοιχογραφιών στον ναό

Άποψη των τοιχογραφιών στον ναό

Με βάση την τεχνοτροπία των συνθέσεων οι μελετητές τοποθετούν την κατασκευή τους στο 17ο αιώνα και οπωσδήποτε πριν απ' το 1670, αφού κατά τη μετατροπή του διαχωριστικού τοίχου σε τρίβηλο χρειάσθηκε να καταστραφεί σημαντικό τμήμα των παλαιότερων τοιχογραφιών.

Από άποψη τεχνοτροπίας ο ζωγράφος ακολούθησε πιστά την τεχνική της Κρητικής σχολής με έντονα χρώματα, έξεργα φωτοστέφανα κτλ.

Το εξαιρετικής τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο του Ναού, έγινε στα μέσα του 19ου αιώνα και φέρει πλήθος ολόγλυπτων ανθικών και ζωικών διακοσμήσεων με τη συνηθισμένη κατά την όψιμη τουρκοκρατία διάταξη. 

Οι ωραιότατες ασημοστόλιστες φορητές εικόνες του τέμπλου είναι επίσης του 19ου αιώνα ενώ στις μορφές αυτών των εικόνων είναι εμφανή κάποια δυτικότροπα στοιχεία, χωρίς ωστόσο οι συνθέσεις αυτές να χάνουν τη βυζαντινή τους φυσιογνωμία.

Το παρεκκλήσι του Οσίου Ονουφρίου.

Άποψη του παρεκκλησίου του Αγίου Ονουφρίου

Πρόκειται για πολύ μικρή θολωτή βασιλική της οποίας τα αετώματα στην ανατολική και δυτική πλευρά υπερυψώνονται απ' τη δικλινή κεραμωτή στέγη για λόγους αισθητικής. 

Τιμάται στη μνήμη του μοναχού Ονουφρίου που ασκήτεψε εκεί ως την κοίμηση του (το 1780) και ενταφιάστηκε στο εσωτερικό του ναΐσκου, πρόκειται για έναν άγνωστο Ηπειρώτη άγιο που τιμάται στις 12 Ιουνίου. 

Ως προς το χρόνο κατασκευής του παρεκκλησίου δε γνωρίζουμε αν το ίδρυσε ο ίδιος ο Όσιος Ονούφριος ή αν πρόκειται για παλαιότερο κτίσμα, το οποίο επειδή συνδέθηκε με τη ζωή του Οσίου πήρε και το όνομά του, βέβαια πιθανότερη είναι η δεύτερη εκδοχή και μάλιστα χωρίς να αποκλείεται η βυζαντινή προέλευσή του. 

 Άποψη των τοιχογραφιών στο παρεκκλήσι του Οσίου Ονουφρίου

Άποψη των τοιχογραφιών στο παρεκκλήσι του Οσίου Ονουφρίου

Το παρεκκλήσι του Οσίου Ονουφρίου.

Στην τοιχοποιία του παρεκκλήσιου χρησιμοποιήθηκαν διάφοροι ακανόνιστοι λίθοι και πλίνθοι με μόνη εξωτερική διακόσμηση μια οδοντωτή ταινία στα γείσα των αετωμάτων ενώ το κιονοστήρικτο υπόστεγο είναι σύγχρονη κατασκευή.

Εσωτερικά το εκκλησάκι είναι κατάμεστο από τοιχογραφίες με εμφανή τα τραύματα όχι τόσο του χρόνου όσο της κακοήθειας μερικών νεοελλήνων που χάραξαν πάνω στις εικόνες ονόματα και χρονολογίες.

Οι τοιχογραφίες φέρουν τη συνηθισμένη στα χρόνια της τουρκοκρατίας διάταξη σε ζώνες, όπου, κάτω εικονίζονται διάφοροι ολόσωμοι άγιοι, στη μέση στηθάρια αγίων και επάνω σκηνές από το εορτολόγιο. 

Ο τάφος του Οσίου Ονούφριου, μέσα στο παρεκκλήσι του.

Το πηγάδι, που έσκαψε σε βράχο ο όσιος Ονούφριος, 
από εκεί υδρεύετε όλο το νησί ακόμα και σήμερα.

πηγή

Δε γνωρίζουμε το χρόνο κατασκευής τους των τοιχογραφιών στο παρεκκλήσι, αλλά πιθανότατα έγιναν συγχρόνως με την ιστόρηση του κεντρικού ναού της Παναγίας, δηλαδή το 17ο αιώνα, γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι το παρεκκλήσι προϋπήρχε του Οσίου Ονουφρίου.

Το παρεκκλήσι του Οσίου Ονουφρίου συνδέθηκε άρρηκτα με τη ζωή και την ιστορία του γειτονικού παλαιού βυζαντινού μνημείου και γι' αυτό θεωρείται αναπόσπαστο οργανικό του μέλος.

Το μνημείο αυτό μπορεί να μη διαθέτει την επιβλητικότητα άλλων βυζαντινών μνημείων, διατηρεί όμως παρά τις αλλαγές που συντελέστηκαν σε αυτό, την παλιά του υποβλητικότητα, όμως αντιμετώπιζε προβλήματα, όπως στατικής φύσεως και φθοράς του τοιχογραφικού διακόσμου, των κονιαμάτων, του τέμπλου και του εσωτερικού διακόσμου, αλλά εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ και το έργο αναστήλωσης και αποκατάστασης ολοκληρώθηκε.

Η Κορωνησία απέχει από την Αρτα μόλις 25 χιλιόμετρα και η πρόσβαση γίνεται από ασφαλτοστρωμένο καλό δρόμο μέσα από ένα μαγευτικό τοπίο.

Ο ναός εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου και στις 12 Ιουνίου, όταν γίνεται και το πανηγύρι του Οσίου Ονουφρίου.

Δείτε το βίντεο 

από το Epirous Treasures