ΤΟ ΑΦΘΑΡΤΟ ΛΕΙΨΑΝΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΙΑΣ.

Φυλάσσεται άφθαρτο, πλην της Τιμίας Κάρας, η οποία έχει χαθεί, στον Μητροπολιτικό Ναό των Αθηνών.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στην Ορθόδοξη Εκκλησία αποδίδουμε στα Αγία λείψανα τιμή και ευλαβική προσκύνηση, η όποια όμως δεν αποτελεί λατρευτική προσκύνηση η λατρεία. Τούτο γιατί κανείς ποτέ ορθόδοξος χριστιανός δεν ταύτισε στη σκέψη του τα τίμια λείψανα με «θεούς». Μακαριστός π. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΣ (ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ ΑΙΡΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ).

Εικόνα της Αγίας Φιλοθέης, που ανήκει στον Σύλλογο των Αθηναίων.

Έχει διαστάσεις 54,5 εκ. Χ 44,1 εκ. και πιστευόταν ότι είναι έργο του 

19ου αιώνα. Κατά την τελευταία συντήρησή της όμως αποκαλύφθηκε

 ότι η Αγία εικονίζονταν αρχικά ολόσωμη και οι διαστάσεις της εικόνας

ήταν 120 εκ. Χ 60 εκ. Η εικόνα χρονολογείται στα τέλη του 17ου με

αρχές 18ου αιώνα και συγκαταλέγεται στις παλαιότερες γνωστές 

απεικονίσεις της Αγίας.

πηγή

Η Αγία Φιλοθέη γεννήθηκε το 1522, καταγόμενη από την αθηναϊκή αρχοντική οικογένεια γαιοκτημόνων, των Μπενιζέλων. 

Η Ρηγούλα ή Ρεβούλα (Παρασκευούλα), όπως ήταν το κοσμικό της όνομα, ήταν κόρη του Αγγέλου Μπενιζέλου και της Σηρίγης Παλαιολογίνας, γόνου της ιστορικής βυζαντινής οικογένειας και το πατρικό σπίτι της Ρεβούλας βρισκόταν εκεί που σήμερα υψώνεται το μέγαρο Aρχιεπισκοπής Αθηνών, γι’ αυτό άλλωστε, η οδός αυτή ονομάζεται οδός Αγίας Φιλοθέης.

Η αγία ήταν ολιγογράμματη κατά το έθος της εποχής και σε ηλικία 14 ετών οι γονείς της αποφάσισαν να την παντρέψουν με τον κατά πολύ μεγαλύτερό της Ανδρέα Χειλά, ο οποίος ανήκε σε αρχοντική οικογένεια της Αθήνας. Ήταν ένας γάμος ενάντια στη θέλησή της, που διήρκεσε τρία χρόνια, έπειτα η Ρεβούλα έμεινε χήρα.

Στα 17 της χρόνια ήταν όμορφη, πάμπλουτη, καταγόμενη από δύο αρχοντικές και σημαντικές οικογένειες, μορφωμένη και ελεύθερη. Οι γονείς της την πίεζαν έντονα να συνάψει δεύτερο γάμο, όμως αυτή τη φορά η Ρεβούλα δεν εισάκουσε την επιθυμία τους και επιδόθηκε σε φιλανθρωπικό έργο και δέκα χρόνια μετά το θάνατο των γονιών της εκάρη μοναχή με το όνομα Φιλοθέη. 

Η παλαιότερη σωζόμενη εικόνα της Αγίας Φιλοθέης,
στις αρχές του 1700.

Η Φιλοθέη, το 1571, ανακαίνισε το ναΐσκο του Αγίου Ανδρέα, που βρισκόταν στον περίβολο του πατρικού της αρχοντικού, μετατρέποντάς τον σε κοινόβιο. Το Καθολικό του Αγίου Ανδρέα και το πηγάδι της μονής της σώζονται μέχρι σήμερα στον περίβολο της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. 

Το κοινόβιο, έφτασε να έχει περίπου 150 μοναχές, ανάμεσά τους εκχριστιανισμένες μουσουλμάνες, αλλά και Κύπριοι σκλάβοι μετά την πτώση της Κύπρου  στους Τούρκους την ίδια περίοδο.

Στο φιλανθρωπικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό και εθνικό έργο της, η Φιλοθέη, αφιέρωσε την πατρική και προσωπική της περιουσία. 

Ιδρύει σχολεία, βιοτεχνικά και χειροτεχνικά εργαστήρια, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, ορφανοτροφεία, διδάσκει στοιχειώδη οικοκυρική στις «μοναστηρίσιες» με το συγκρότημα αυτό να ονομάζεται «Παρθενώνας» που εκεί βρίσκουν καταφύγιο και περίθαλψη, Έλληνες αλλά και Τούρκοι. 

Προσφέρει μεγάλα ποσά για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων, φροντίζει για τη φυγάδευση των γυναικών στα νησιά, ιδρύει παραρτήματα στο Χαλάνδρι, τα Πατήσια, το Ψυχικό, την Καλογρέζα ενώ στην περιοχή του Ψυχικού άνοιξε ένα πηγάδι για να ξεκουράζονται οι αγρότες που δούλευαν ώρες κάτω από το ζεστό ήλιο και το νερό ήταν λιγοστό στην αττική γη. 

Τo μεγαλύτερο, σημαντικότερο από τα μετόχια που ίδρυσε
η Αγία Φιλοθέη, είναι της Καλογρέζας. Σήμερα σώζεται 
μόνο το αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου Καθολικό, 
μέρος της τείχισης και ερείπια κελιών. Σύμφωνα με 
τον Καμπούρογλου το μετόχι εκτείνονταν παλιότερα 

σε μεγάλη έκταση ως τον Ναό Αγίας Φιλοθέης του 
ομωνύμου Δήμου, που βρίσκεται και η κρύπτη της Αγίας.

πηγή

Λέγεται ότι από το ψυχικό αυτό της Φιλοθέης πήρε η περιοχή το όνομά της ή επειδή έγραψε επάνω στο μαρμάρινο χείλος του πηγαδιού την λέξη «ψυχικόν» δηλωτικό της ψυχικής ωφέλειας. 

Η περιοχή της Καλογρέζας οφείλει το όνομά της στην μονή που ίδρυσε εκεί η Φιλοθέη, τη μονή της Καλογραίας, όπως την αποκαλούσαν οι Αθηναίοι (και από παραφθορά της λέξης, Μονή της Καλογρέζας, σύμφωνα με άλλη ετυμολογία, "καλογρέζα" σημαίνει "μοναχή" στην αρβανίτικη διάλεκτο).

Επιδίωξη της Φιλοθέης ήταν η τόνωση του ορθόδοξου ιδεώδους και η διατήρηση της ελληνικής συνείδησης με το έργο της να ξεπερνά τα όρια της Αθήνας και να γίνεται γνωστό σε όλη την Ελλάδα. Σε επιστολή της Αγίας που βρέθηκε από τον ιστοριοδίφη  Μέρτζιο Κωνσταντίνο σε βιβλιοθήκη της Βενετίας με παραλήπτη την Βενετική Γερουσία, και ημερομηνία 22 Φεβρουαρίου του 1583, ζητείται χρηματική βοήθεια για να ξεπληρώσει χρέη που είχαν προκύψει, με την Βενετική Γερουσία να συνδράμει με 200 τσεκίνια (χρυσά νομίσματα). 

Το εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέου Πατησίων ανεγέρθηκε από
την Αγία Φιλοθέη, ως μικρό Καθολικό του κοινοβίου του Αγίου 

Ανδρέα, που σύστησε στην Αθήνα και αγιογραφήθηκε

τον προηγούμενο αιώνα από τον μεγάλο Φώτη Κόντογλου.
Στον περίβολο του ναού σώζεται έως σήμερα η κολόνα, 
όπου η Αγία βασανίστηκε βάναυσα από τους Τούρκους.
πηγή

Επομένως οι διώξεις της αγίας ήταν πολύ προγενέστερες του 1588 - 1589. 

Τη νύχτα της 2ας προς 3ης Οκτωβρίου 1588, κατά τη διάρκεια ιερής ολονυχτίας που έκαναν οι μοναχές προς τιμή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου (πολιούχου αγίου της Αθήνας) στο Εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα, οι Τούρκοι εφορμούν, συλλαμβάνουν τη Φιλοθέη και έπειτα από βασανιστήρια την εγκαταλείπουν ημιθανή έξω από τη μονή της.

Έξω από το ναό μάλιστα, στα δεξιά της εισόδου του, σώζεται η κολόνα, όπου η Φιλοθέη δέθηκε και μαστιγώθηκε. 

Οι μοναχές της την μετέφεραν στην κρύπτη της στην Καλογρέζα και εκεί η Φιλοθέη υποκύπτει στα τραύματά της στις 19 Φεβρουαρίου του 1589. 

Ενταφιάστηκε στο δεξιό μέρος του ιερού βήματος του Αγίου Ανδρέα, ενώ αιώνες αργότερα το σκήνωμα της μεταφέρθηκε στη Μητρόπολη Αθηνών, όπου φυλάσσεται σε ασημένια λάρνακα μέχρι σήμερα.

Η είσοδος της Κρύπτης της Αγίας Φιλοθέης
πηγή

Είκοσι ημέρες μετά από την κοίμηση της Αγίας, ο τάφος της ευωδίαζε και ακόμη όταν μετά από ένα έτος έγινε η ανακομιδή, το τίμιο λείψανό της βρέθηκε σώο και ακέραιο ενώ ήτανε γεμάτο με ευωδιαστό μύρο.

Στο μέρος όπου παρέδωσε το πνεύμα της, στην περιοχή της Καλογρέζας, υψώνεται ο Ναός της Αγίας Φιλοθέης, ενώ η Κρύπτη της Αγίας Φιλοθέης ανακαλύφθηκε τυχαία το 1934 κατά τη διαδικασία εξόρυξης της κοκκινόπετρας που προοριζόταν για το κτίσιμο των σπιτιών της περιοχής. 

Ιστορικά όμως αποδεικνύεται  ότι η Κρύπτη ήταν γνωστή στις επίσημες αρχές από τα χρόνια του Όθωνα ακόμη, χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Βαυαρού γεωμέτρη Βάουερ, ο οποίος ανέλαβε να χαρτογραφήσει επισήμως την περιοχή προκειμένου να περάσει στα χέρια ιδιώτη. 

Η Κρύπτη της Αγίας Φιλοθέης σε φωτογραφία του 1920.

(φωτογραφικό αρχείο «Τα Αθηναϊκα»)

πηγή

Στο πολύτιμο «Σχέδιό» του καταγράφει με σαφήνεια την τοποθεσία που βρισκόταν ο «Άγιος Τάφος», όπως τον ονομάζει, καθώς και τη θέση του Μοναστηριού, υπολείμματα του οποίου σώζονται επίσης εγκαταλελειμμένα. 

Αυτός όμως που φρόντισε να αναδείξει την Κρύπτη ήταν ο πολυγραφέστατος και αδικημένος από τους ιστορικούς, περιηγητής, Δημήτριος Χατζόπουλος. 

Όχι μόνον θα παρουσιάσει την «Καλογρέζα» του, το 1922, αλλά θα φωτογραφίσει την περιοχή και τον Τάφο της Αγίας, παραδίδοντας στην αιωνιότητα την προηγούμενη μορφή του, όταν είχε ακόμα τη μορφή σπηλιάς, και σιγά – σιγά διαμορφώθηκε στο σημερινό εκκλησάκι που όλοι γνωρίζουμε και ήτανε η αιτία να μετονομαστεί ο τότε οικισμός της Νέας Αλεξάνδρειας, σε Φιλοθέη ενώ έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο με ζώνη προστασίας όλο το λόφο, που ορίζεται από τις οδούς Μάλεμε, Μακεδονίας, Αγίας Φιλοθέης και Βορείου Ηπείρου.

Το εσωτερικό της Κρύπτης της Αγίας Φιλοθέης.

πηγή

Η κρύπτη επικοινωνούσε, μέσω υπόγειας σήραγγας, με το μετόχι της Καλογρέζας, που βρισκόταν κοντά στην οδό Καποδιστρίου (απέναντι από το σημερινό Τένις Φιλοθέης) και το ίδρυσε η ίδια η Αγία Φιλοθέη σε κτήμα που της ανήκε, όπως και τον Λόφος της Κρύπτης. 

Στο μετόχι της Καλογρέζας, που ήταν αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου και βρισκόταν στην άλλη άκρη της Κρύπτης, κατέφευγε η Αγία Φιλοθέη για να προσευχηθεί απερίσπαστη από τις απειλές των Τούρκων. 

Εικάζεται πως η Κρύπτη ήταν μία φυσική σπηλιά, που η Αγία Φιλοθέη είχε διαμορφώσει σε παρεκκλήσι ενώ έναν στενό και μικρό διάδρομο είναι αυτό που βλέπει ο σημερινός επισκέπτης, κατόπιν ο χώρος διαμορφώθηκε και τελικά πήρε τη σημερινή του μορφή ενώ πριν τα έργα υπήρχε μία καθοδική είσοδος - σπηλιά μέσα σε αυτήν που οδηγούσε προς τα κάτω.

Το σπίτι της Αγίας Φιλοθέης.

Πρόκειται για το αρχοντικό της οικογένειας των Μπενιζέλων - 

- Παλαιολόγων κάτω από την Ακρόπολη και που σήμερα

λειτουργεί ως μουσείο με την ευθύνη της φιλανθρωπικής 

εταιρείας της Αρχιεπισκοπής «Αποστολή».

πηγή

Σε μια πολύβουη γειτονιά της Πλάκας, στην οδό Αδριανού 96, βρίσκεται ένα από τα παλαιότερα σωζόμενα κτίρια της Αθήνας.  

Πρόκειται για το αρχοντικό της οικογένειας των Μπενιζέλων - Παλαιολόγων, ένα κτίριο με συνεχή ζωή από τον 16ο αιώνα που είναι απολύτως συνδεδεμένο με στιγμές του βίου της Αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας. 

Μέσα στο «Σπίτι της Αγίας Φιλοθέης»,  όπως είναι γνωστό το κτίριο στους ανθρώπους της περιοχής, φαίνεται πως βρισκόταν καλά κρυμμένο το σκήνωμα της Αγίας μέχρι να παραδοθεί στις αρχές του 20ου αιώνα στους ιερείς της Αρχιεπισκοπής. 

Το κτιριακό συγκρότημα στο διάβα των αιώνων υπέστη πολλές αλλαγές, τόσο στη μορφή, όσο και στη χρήση του, για παράδειγμα, για κάποια περίοδο φιλοξένησε ακόμη και ταβέρνα. 

Στα τέλη της δεκαετίας του '90 με πρωτοβουλία του πατρός Θωμά Συνοδινού - τότε πρωτοσύγκελου της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών και στενού συνεργάτη του μακαριστού αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου - το κτίριο παραχωρήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών, η οποία και ανέλαβε να προχωρήσει με την αποφασιστική συνδρομή μιας ομάδας ειδικών από το ΕΜΠ στην αποκατάστασή του. 

Επικεφαλής της ομάδας ανέλαβε ο αρχιτέκτων καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ Γιάννης Κίζης και στην ομάδα του έργου συμμετείχαν η πολιτικός μηχανικός Ελευθερία Τσακανίκα (λέκτορας στο ΕΜΠ) και οι αρχιτέκτονες Κλήμης Ασλανίδης και Χριστίνα Πινάτση.

Εξωτερική άποψη από το σπίτι της Αγίας Φιλοθέης.

Πρόκειται για το αρχοντικό της οικογένειας των Μπενιζέλων 

- Παλαιολόγων κάτω από την Ακρόπολη που σήμερα

λειτουργεί ως μουσείο με την ευθύνη της φιλανθρωπικής 

εταιρείας της Αρχιεπισκοπής «Αποστολή».

πηγή

Το φθινόπωρο του 2006, όταν η μελέτη αναστήλωσης εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) και οι μηχανικοί ανέλαβαν το έργο, το αρχοντικό ήταν  ερειπωμένο και βαθιά πληγωμένο από τον χρόνο και τις πολλαπλές αλλοιώσεις. 

Σκοπός τους ήταν - και αυτό τελικά έγινε - το κτιριακό συγκρότημα να αποκτήσει τη μορφή που είχε τον 17ο αιώνα.

Σήμερα, το βασικό έργο της αναστήλωσης και της αποκατάστασης του κτιρίου έχει ολοκληρωθεί και απομένει η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, έτσι ώστε ολόκληρο το κτιριακό συγκρότημα να καταστεί επισκέψιμο για το κοινό. 

Μάλιστα, οι μελλοντικοί επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να δουν και να διαπιστώσουν τη σχέση αυτού του κτιρίου με την ιστορική διαδρομή της ίδιας της πόλης, στα έγκατά του - σε βάθος περίπου 4,5 μέτρων - βρίσκονται για παράδειγμα τα υπολείμματα του ρωμαϊκού τείχους. 

Άποψη του εσωτερικού του σπιτιού της Αγίας Φιλοθέης.

πηγή

Στο ισόγειο μπορεί κανείς να βρει ίχνη από παλαιότερα κτίσματα του 16ου αιώνα - εποχή κατά την οποία έζησε εκεί η Αγία Φιλοθέη. 

Στον επάνω όροφο που προστέθηκε πολύ αργότερα συναντάμε την αρχιτεκτονική ενός τυπικού αθηναϊκού αρχοντικού της οθωμανικής περιόδου με τους οντάδες κλπ.  

Το κτίριο μετά την αποκατάστασή του διατηρεί τα στοιχεία που χαρακτήριζαν τα αρχοντικά της εποχής: την κομψή μαρμάρινη τοξωτή στοά στο ισόγειο, το ανοικτό ευρύχωρο ξύλινο χαγιάτι σε σχήμα Τ στον όροφο, τον κλειστό εξώστη (σαχνισί) στη νότια πλευρά του που βλέπει στην Ακρόπολη, τους οντάδες με τα τζάκια, τα περιμετρικά μεντέρια και τους περίτεχνους φεγγίτες. 

Σήμερα το σπίτι της Αγίας Φιλοθέης λειτουργεί ως μουσείο με την γενική ευθύνη της λειτουργίας του να έχει η φιλανθρωπική εταιρεία της Αρχιεπισκοπής «Αποστολή». 

H Φιλοθέη ανακηρύχθηκε αγία επί Oικουμενικού Πατριάρχου Mατθαίου B΄ (1595 - 1600) και την Aκολουθία της την έγραψε κάποιος σοφός και ευλαβής άνθρωπος που ονομαζόταν Iέραξ και ανάμεσα στα ωραία εγκώμια είναι και αυτό: «Δαυΐδ γαρ το πράον έσχες και Σολομώντος, σεμνή, την σοφίαν, Σαμψών την ανδρείαν, και Aβραάμ το φιλόξενον, υπομονήν τε Iώβ, του Προδρόμου δε θείαν άσκησιν...».

Η μνήμη της τιμάται από την Εκκλησία μας στις 19 Φεβρουαρίου ενώ με την με αριθμ. 22/30 Σεπτεμβρίου 1999 εγκύκλιο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, συμπεριλήφθηκε να τιμάται επιπρόσθετα και στις 12 Οκτωβρίου όπου και ορίσθηκε να τιμάται η Σύναξη των εν Αθήναις Αγίων.