Βυζαντινός Ναός Αγίας Κυριακής, Απείρανθος Νάξου

πηγή

Ο Βυζαντινός ναός της Αγίας Κυριακής βρίσκεται στην ενδοχώρα της Νάξου, στη θέση Καλλονή που απέχει περίπου 3 χιλιόμετρα από τον οικισμό της Απειράνθου.

Άποψη του Ναού
πηγή

Ο ναός φέρεται να χτίστηκε στα χρόνια του Αυτοκράτορα Κωνσταντινουπόλεως Θεοφίλου, ο οποίος υπήρξε Εικονομάχος και είχε προστάξει όλες οι εικόνες των Ναών: «εντεύθεν ουν καθηρούντο μεν κατά πάσαν εκκλησίαν αι θείαι μορφαί, θηρία δε και όρνιθες αντί τούτων ανεστηλούντο και ενεγράφοντο», να αντικατασταθούν από τον Σταυρό, τον φυτικό και ζωικό διάκοσμο (ανεικονικός), όπως ακριβώς αυτός διασώζεται στο εσωτερικό της Αγίας Κυριακής.

Τη δεκαετία του 1960, μέρος της καμάρας και του βόρειου τοίχου του νάρθηκα είχε γκρεμιστεί, οι τοίχοι του ιερού ήταν τρυπημένοι και το δάπεδο ξυλωμένο και κατεστραμμένο από τους αρχαιοκάπηλους, δεν είχε πόρτες και χρησιμοπoιούταν ως στάνη από τους βοσκούς.

Άποψη του Ναού
πηγή

Άποψη του Ναού
πηγή

Άποψη του Ναού
πηγή

Το 1993 άρχισαν οι πρώτες προσπάθειες για την αποκατάσταση του ναού, με τη χρηματοδότηση μελέτης από τον Σύλλογο J.-G. Eynard στη Γενεύη, το Σύλλογο Amities greco - suisses  στη Λωζάνη, το 2005 στη προσπάθεια συμμετείχε ο ελβετικός σύλλογος Ένωση Αγίας Κυριακής, Νάξος καθώς και το 2010, συνέβαλε το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της ΕΛΛΕΤ. 

Η αποκατάσταση του ναού έγινε την περίοδο 2013 - 2014 από την 2η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με στερέωση και στεγανοποίηση του ναού, ακολούθησε η αποκατάσταση των τοιχογραφιών την περίοδο 2015 - 2016, αποκατάσταση που βραβεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση με το Βραβείο Europa Nostra με το βραβείο να παραδίδεται στις 6 Οκτωβρίου του 2018, εκεί ακριβώς στον Ιερό Ναό της Αγίας Κυριακής ενώ σημαντική χρηματοδότηση προήλθε ακόμη και από την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, που έλαβε χορηγίες από το Ίδρυμα Λεβέντη και από Κοινοφελές ίδρυμα Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου.

Άποψη του εσωτερικού του Ναού
πηγή

Ο Ναός έχει διαστάσεις 11.20 μέτρα μήκος Χ 7.10 μέτρα πλάτος και διαθέτει νάρθηκα, τον κυρίως ναό και ένα παρεκκλήσιο στην νότια πλευρά του.

Πρόκειται για μια μακρόστενη, μονόκλιτη βασιλική, τρουλλωτή εκκλησία που καταλήγει ανατολικά σε μεγάλη ημικυκλική αψίδα.

Το νότιο τυφλό αψίδωμα για να επικοινωνεί με το παρεκκλήσιο διατρυπανάται με μεγάλο τοξωτό άνοιγμα, στο ανατολικό και δυτικό τμήμα του νότιου ενδιάμεσου τοίχου και στον βόρειο τοίχο της δυτικής κεραίας του ναού υπάρχει μια τοξωτή κόγχη. 

Οι τοίχοι εκτος του ιερού έχουν περιμετρικά ένα κτιστό χαμηλό θρανίο πλάτους περίπου 38 εκατοστά που διακόπτεται στη μέση του βόρειου τυφλού αψιδώματος από ένα βράχο σφαιρικό. 

Ο τρούλλος με βαρειές αναλογίες, έχει κυλινδρικό εσωτερικά και εξωτερικά τύμπανο και καλοσχηματισμένα λοφία  και η ημικυκλική αψίδα φωτίζεται από από ένα στενό δίλοβο παράθυρο που αργότερα κλείστηκε με τοίχο και περιτρέχεται εσωτερικά από ένα απλό κτιστό σύνθρονο σαν σκαλοπάτι χαμηλό. 

Άποψη του εσωτερικού του Ναού
πηγή

Ο επισκοπικός θρόνος βρίσκεται στη μέση, κάτω από το δίλοβο παράθυρο,  ενώ σώζεται σε αρκετό ύψος ένα μέρος από το κτιστό τέμπλο, με τοιχοδομία μεταγενέστερη, πιθανόν του 13ου αιώνα.

Ο νάρθηκας έχει διαστάσεις 7.12 μέτρα μήκος Χ 2.03 μέτρα πλάτος, είναι στεγασμένος με συνεχή καμάρα, έχει είσοδο πλάτους 0.95 μέτρα στη νότια στενή πλευρά και η επικοινωνία του με τους άλλους χώρους γίνεται με δύο θύρες στον ανατολικό τοίχο.

Η μεγαλύτερη θύρα πλάτους 1.15 μέτρα οδηγεί στον κυρίως ναό, ενώ η μικρότερη πλάτους 0.65 μέτρα που τώρα είναι κλεισμένη με τοίχο, κολλητά στη νοτιοανατολική γωνία, οδηγεί στο παρεκκλήσιο που είναι κτισμένο με κοινό τοίχο με τον Ναό.

Άποψη της ζωγραφικής διακόσμησης του Ναού
πηγή

Άποψη του Ιερού Βήματος του Ναού
πηγή

Άποψη της ζωγραφικής διακόσμησης του Ναού
πηγή

Η ζωγραφική διακόσμηση στο μεγαλύτερο μέρος της είναι ανεικονική, διατηρείται στις τυφλές αψίδες, σε όλο το ιερό (τοίχους, αψίδα, καμάρα) και στα εσωράχια του ανατολικού και του μεσαίου τοξωτού ανοίγματος του διάμεσου τοίχου μεταξύ κυρίως ναού και παρεκκλησίου ενώ ως προς την τεχνική των τοιχογραφιών αυτή είναι μικτή, δηλαδή νωπογραφία αλλά και ξηρογραφία.

Εκτός αυτού του πρώτου στρώματος σώζονται και λίγα απομεινάρια ενός δεύτερου στρώματος, πιθανότατα του 13ου αιώνα, στον ημικύλινδρο της αψίδας ίχνη από φωτοστέφανα, στο τεταρτοσφαίριο ένα ευαγγέλιο του Παντοκράτορα και στην αψίδα του παρεκκλησίου η Δέηση. 

Στη νότια τυφλή αψίδα εντοπίζουμε τεμνόμενους κύκλους που σχηματίζουν ρόδακες, με χρώματα ακαθόριστα, διακρίνονται το κίτρινο και πορτοκαλί, στο εσωρράχιο του τοξωτού ανοίγματος έχουμε κόσμημα από συνεχή ελικοειδή πλοχμό, στη βόρεια τυφλή αψίδα έχουμε κάτω - κάτω μίμηση ορθωμαρμάρωσης με μαύρες παχιές κυματιστές γραμμές και στην ανώτερη ζώνη έχουμε δύο ή τρεις σταυρούς σε πλαίσια με κοσμήματα.

Η Αγία Κυριακή είναι ανοικτή και επισκέψιμη τους μήνες Αύγουστο και Σεπτέμβριο, δύο φορές την εβδομάδα, Τετάρτη και Σάββατο, από τις 9.00 ως τις 14.30 ενώ για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθύνεστε στην Αρχαιολογική Συλλογή Απειράνθου (τηλ. 22850 61725).