Ιερά Μονή των Αγίων Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου Χίου.

Το Μοναστήρι είναι χτισμένο στην κορυφή ενός λόφου, κοντά στο χωριό Νεοχώρι, 9 περίπου χιλιόμετρα νότια από το κέντρο της πόλης της Χίου. Απο το σημείο αυτό ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει τα νησιά Σάμο και Ικαρία, τον Καταρράκτη, τον Καρφά, τον Πορθμό Χίου – Μικράς Ασίας, τα βουνά της Ιωνίας, την περιοχή του Κάμπου και τα Καμπόχωρα, το Θολοποτάμι, τον Άγιο Γεώργιο Συκούση, το Αίπος.

Το Καθολικό της Μονής, σήμερα
πηγή

Η Ιερά Μονή ιδρύθηκε από τον ιερέα Νεόφυτο Κουμάνο και τον υιό του ιερέα Μηνά Κουμάνο, μετά την κατάληψη του νησιού από του Τούρκους, μεταξύ των ετών 1572 - 1595 και με Σιγίλλιο του Πατριάρχου Ιερεμία Β' του Τρανού, καθίσταται Σταυροπηγιακή, καθώς οι δύο ιερείς - κτήτορες του Ναού, τον θεμελίωσαν με τμήμα του Τίμιου Σταυρού.

Το Μοναστήρι επανδρώθηκε άμεσα, αρχικά ως Ανδρική Μονή, αρχίζοντας την ανάπτυξή του. Κατά την περίοδο της ακμής του, το Μοναστήρι είχε το Καθολικό, το κωδωνοστάσιο, τη Βιβλιοθήκη, την τράπεζα, τα Κελιά, καθώς και βοηθητικά κτήρια (στέρνες, φούρνοι, αποθήκες και στάβλους). Μάλιστα, το Καθολικό της Μονής του Αγίου Μηνά αποτελεί μίμηση του Καθολικού της Ιεράς Νέας Μονής Χίου, καθώς ανήκει στον τύπο των μονόχωρων οκταγωνικών ναών με τρούλο.

Άποψη της Μονής
πηγή

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, στη Μονή λειτουργούσε πλούσια Βιβλιοθήκη και Σχολή, μάλιστα στη Σχολή της Μονής φοίτησαν ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, ο Μητροπολίτης Χίου Πλάτων Φραγκιάδης, ο λόγιος Δανιήλ Φιλιππίδης και ο Ιεροκήρυκας της Μητροπόλεως Χίου π. Ιάκωβος Μαύρος.

Ένα χρόνο ακριβώς μετά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης, το 1822, έρχεται το τέλος της ευημερίας για τη Χίο, αφού το νησί παραδίδεται στην καταστροφική μανία των Τούρκων.

Το Σάββατο 11 Μαρτίου 1822 φτάνει στο Κοντάρι της Χίου ο Λογοθέτης με το Μπουρνιά με μια δύναμη 2.500 - 4.500 ανδρών. Στην Τουρκία η είδηση της Επανάστασης στη Χίο εξαγρίωσε τους Τούρκους. Στα παράλια της Μικράς Ασίας έχουν συγκεντρωθεί Τούρκοι, έτοιμοι για εκδίκηση, ενώ στην Κωνσταντινούπολη επισπεύδεται η αναχώρηση του τουρκικού στόλου υπό τον Καρά Αλή.

Τη Μεγάλη Πέμπτη 30 Μαρτίου 1822 καταπλέει ο τουρκικός στόλος και αμέσως άρχισε η σφαγή των κατοίκων, οι λεηλασίες και η πυρπόληση της πόλης.

Σκίτσο του Ιταλού περιηγητή Francesco Lupazzolo
που δείχνει πως ήταν περίπου χτισμένη ΄
η Μονή το 1632
πηγή

Τη Μεγάλη Παρασκευή 31 Μαρτίου καταλαμβάνεται το πυροβολείο της Τουρλωτής, καίγεται ο ναός της και ουσιαστικά δίνεται από το ύψωμα αυτό το σύνθημα στους Τούρκους για γενική πυρκαγιά και αιματοχυσία, μέχρι το βράδυ είχε αποτεφρωθεί η πόλη.

Ο Βαχήτ κοινοποιεί τη διαταγή του Σουλτάνου, που αποτελεί πάγια τακτική των Τούρκων για παραδειγματισμό όλων των υποδούλων: όλοι οι Έλληνες, αθώοι ή ένοχοι, πρέπει να θανατωθούν.

Οι κάτοικοι της πόλης εντωμεταξύ έχουν αρχίσει ήδη να εγκαταλείπουν την πόλη και να μετακινούνται στα χωριά και στην ύπαιθρο με την ελπίδα της σωτηρίας. Τα κέντρα καταφυγής είναι αρχικά οι Καρυές, οι οχυρές θέσεις του Αίπους, η Νέα Μονή, το μοναστήρι του Αγίου Μηνά και το χωριό Άγιος Γεώργιος Συκούσης. 

Άποψη του εσωτερικού του Καθολικού της Μονής
πηγή

Ο λόφος του Αγίου Μηνά και το περιτείχισμά του δέχθηκαν 3.000 άοπλους κατοίκους, που έτρεξαν να σωθούν, και μαζί τους λίγους ένοπλους Χιώτες και Σαμιώτες υπό τις διαταγές του Κ. Μονογιού από το Νεχώρι και του Ιωάννη Φατούρου από τα Θυμιανά, που πάσχισαν να τους βοηθήσουν.

Μετά την πόλη, οι στρατιώτες του Καρά Αλή και του Βαχήτ κυνήγησαν με μανία τους πανικόβλητους κατοίκους, που έτρεξαν όπου μπορούσαν για να βρουν καταφύγιο.

To Μέγα Σάββατο 1 Απριλίου 1822 ξεκληρίζονται τα Θυμιανά και το Νεχώρι, ακολούθως τα τουρκικά στίφη στράφηκαν κατά της Μονής του Αγίου Μηνά, αλλά δεν μπόρεσαν να το εκπορθήσουν και αποσύρθηκαν τη νύχτα μετρώντας αρκετές απώλειες, με σκοπό να ανασυνταχθούν και να ζητήσουν ενισχύσεις.

Το αίμα και οι σάρκες των σφαγιασθέντων πότισαν
το δάπεδο της Μονής και άφησαν ανεξίτηλα τα
σημάδια της θηριωδίαςστο δάπεδο του Καθολικού.
πηγή

Η νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου προς Κυριακή του Πάσχα 2 Απριλίου 1822 προχωρούσε αγωνιώδης. Η αναστάσιμη Θεία Λειτουργία που τελούσε ο ιεροκήρυκας της Μητρόπολης παπά Ιάκωβος Μαύρος διεκόπη από τους αλαλαγμούς των Τούρκων και τους κανονιοβολισμούς των δύο τηλεβόλων που τους είχε προμηθεύσει ο διοικητής του Θολοποταμίου. 

Οι κανονιοβολισμοί από τους Μύλους προξένησαν ρήγμα στο τείχος και εκεί ο Ιωάννης Φατούρος από τα Θυμιανά, ο Κωνσταντίνος Μονογιός από το Νεχώρι και οι υπόλοιποι αγωνιστές, ανάμεσά τους ελάχιστοι Σαμιώτες, αν και στην αρχή κατάφεραν να θανατώσουν αρκετούς από τους εχθρούς, δεν άντεξαν και τα νέα ρήγματα στο τείχος επέτρεψαν την είσοδο του μαινόμενου στίφους των πολιορκητών. 

    Η παλιά πόρτα του εισόδου της Μονής,
διακρίνονται τα σημάδια απο τις σφαίρες.
πηγή

Όλοι οι αγωνιστές έπεσαν μαχόμενοι και μετά ξεκίνησε η σφαγή. Όσοι χριστιανοί δεν κατάφεραν να μπουν στο Καθολικό της Μονής, σφαγιάστηκαν, πυρπολήθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Μέσα στο ναό ήταν τόσος ο συνωστισμός που οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να ανοίξουν την πόρτα. Αφού ξήλωσαν ένα μέρος της στέγης, έριξαν αναμμένα στουπιά και τους έκαψαν όλους ζωντανούς. 

Το ίδιο έκαναν και στη δεξαμενή (φουντάνα) του μοναστηριού, ενώ στη συνέχεια ακολούθησε εμπρησμός. Τον ηγούμενο Θεοδόσιο Λουφάκη τον ανασκολώπησαν στον ιστό της Αναστάσεως, ο ιερομόναχος Θεοδόσιος Κουμάκης ολοκαυτώθηκε και τον παπά Ιάκωβο Μαύρο που αρνήθηκε να προσκυνήσει το Κοράνιο, αφού τον βασάνισαν, τον θανάτωσαν χτυπώντας τον με χατζάρι στο κεφάλι. 

Ο Βαχήτ Πασάς στα Απομνημονεύματά του αναφέρει: «Όλους που βρέθηκαν μέσα στο μοναστήρι τους αποκεφάλισαν [οι Τούρκοι], αφού αιχμαλώτισαν τους πιο νέους και από τα δύο φύλα. Και τα σφαγμένα κεφάλια και τ’ αυτιά των σκοτωμένων τα έστειλαν στον τοποτηρητή, ο οποίος φιλοτιμήθηκε να ανταμείψει με πλούσια δώρα τον ηρωισμό και την αφοσίωση των γενναίων στρατιωτών μας, που πολέμησαν για την τιμή και τη θρησκεία. Τότε μόνον οι δύστυχοι άπιστοι έμαθαν πράγματι ότι τίποτε δεν στέκεται εμπόδιο στην ορμή του αφοσιωμένου στο Ισλάμ, όταν επιτίθεται ενάντια στους άπιστους Χριστιανούς».

Η βοτσαλοτή είσοδος της Μονής με την 
χρονολογία 1880
πηγή

Το αίμα και οι σάρκες των σφαγιασθέντων πότισαν το δάπεδο της Μονής και άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια της θηριωδίας, διακρίνονται καθαρά σήμερα τα στίγματα αίματος που σχηματίζουν το περίγραμμα ενός παιδιού, το αποτύπωμα του πέλματός του, καθώς και ίχνη κομμένων κεφαλιών. 

Ξένοι περιηγητές αναφέρουν ότι ανθρώπινα οστά ήταν διάσπαρτα γύρω από το μοναστήρι και το λόφο για πολλές δεκαετίες, επίσης Χιώτες του εξωτερικού έπαιρναν κρανία, τα επιχρύσωναν και τα τοποθετούσαν στα εικονίσματα ως ιερά λείψανα. 

Ο σημερινός επισκέπτης μπορεί να δει στο Ιερό Οστεοφυλάκιο της Μονής, στο ναΰδριο των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, τα οστά που κατάφεραν να συγκεντρώσουν οι κάτοικοι, καθώς και το μισό τμήμα της πόρτας της εισόδου του Μοναστηριού, διάτρητο από τα βλήματα των τουρκικών τυφεκίων.

Το καθολικό της Μονής μετά τον σεισμό του 1881
πηγή

Την Κυριακή στις 22 Μαρτίου 1881, ώρα 13.30 το μεσημέρι, ο φοβερός σεισμός ταρακούνησε το νησί και προκάλεσε μεγάλες καταστροφές και πολλά θύματα – μέχρι και τα Μικρασιατικά παράλια απέναντι ενώ στις επόμενες δονήσεις στις 30 Μαρτίου και την 1 Απριλίου, τα θύματα υπολογίζονται συνολικά στις 11.000, κυρίως στην πόλη και το νότιο τμήμα του νησιού. 

Στους καταστροφικούς σεισμούς του 1881, καταστράφηκαν τα περισσότερα από τα κτίσματα της Μονής, μεταξύ τον οποίων το κωδωνοστάσιο και το Καθολικό ενώ οι επισκευές των κτηρίων (ξαναχτίστηκαν οι περιμετρικοί τοίχοι της εκκλησίας πάνω στα υπολείμματα των παλαιών, το Ιερό αναμορφώθηκε και το βοτσαλωτό πλακόστρωτο διατηρήθηκε απείραχτο) τελείωσαν το 1892. 

Άποψη του Οστεοφυλακίου της Μονής
πηγή

Μετά την καταστροφή, το  1833 την Μονή επάνδρωσαν τρεις μοναχοί, ενώ το 1879 χτίζεται το οστεοφυλάκιο στο οποίο εναπόκεινται τα οστά των σφαγιασθέντων.

Τον Αύγουστο του 1931, στο Μοναστήρι του Αγίου Μηνά καταφθάνουν 12 μοναχές από τα Αλάτσατα και το 1932 μετατρέπεται σε γυναικείο αυτοδιοίκητο ενώ σιγά σιγά άρχισαν να καταφθάνουν και άλλες μοναχές συνολικά 32 - 34. 

Το 1934 επισκέπτεται τη Μονή ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ενώ τη δεκαετία του 1950 γίνονται οι τελευταίες προσπάθειες για ανακαίνιση του μοναστηριού και  το 1957 ο βασιλιάς Παύλος γίνεται δεκτός από το Συμβούλιο της Μονής. 

Στον Προαύλιο χώρο της Μονής υπάρχει το ναΰδριο των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, στο οποίο βρίσκεται και το Ιερό Οστεοφυλάκιο της Μονής με τα οστά πολλών θυμάτων από τα περίπου 2.000 της Σφαγής και το ένα φύλλο της παλιάς Κεντρικής Εισόδου του Μοναστηριού.

Σήμερα, το μοναστήρι του Αγίου Μηνά είναι ένα μεγάλο παγχιακό προσκύνημα, κάθε χρόνο, την Τρίτη της Διακαινησίμου, τιμώνται τα θύματα της σφαγής ενώ εκδήλωση τιμής γίνεται και στις 11 Νοεμβρίου, την ημέρα που γιορτάζει ο Ναός και μαζί όλη η Χίος την ελευθερία της. 

Στο χώρο της Μονής του Αγίου Μηνά λειτουργεί από το Νοέμβριο του 2021, με πρωτοβουλία της Μητρόπολης Χίου, μόνιμη Ιστορική Έκθεση - Μουσείο της Σφαγής της Χίου.

agiosminasxiou.blogspot.com, www.chiosphotos.gr