Ιερά Μονή Αστερίου, Αττική.

πηγή

Βρίσκεται σε μια κατάφυτη, ήσυχη πλαγιά στον δυτικό Υμηττό, σε ύψος 545 μέτρα με πανοραμική θέα προς το λεκανοπέδιο της Αθήνας, στα βορειοανατολικά της Μονής Καισαριανής και σε απόσταση 3.5 χιλιομέτρων από αυτήν.

Πανοραμική άποψη της ανατολικής πλευράς του ναού
Αρχείο ΙΑΑ - © ΥΠΟΠΑΙΘ - ΕΦΑ Αθηνών

 

 

Η γύρω περιοχή έχει χαρακτηριστεί προστατευόμενο πάρκο από όπου ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει μια εκπληκτική πανοραμική θέα της Αθήνας και να συναντήσει το ερειπωμένο βυζαντινό κόσμημα, τον Πύργο της Ανθούσας.

Η Μονή Αστερίου σήμερα είναι μετόχι της Μονής Πετράκη και αφιερωμένη στους Παμμεγίστους Ταξιάρχες. 

Σύμφωνα με αρχαία παράδοση, κτήτορας του μοναστηριού ήταν ένας μητροπολίτης Αθηνών του 5 - 6ου αιώνα, επ’ ονόματι Αστέριος, η απουσία όμως τέτοιου ονόματος από τους επισκοπικούς καταλόγους της Αθήνας ανατρέπει τη θεωρία, ενώ η λαϊκή παράδοση ότι η ονομασία του Μοναστηριού οφείλεται στο αστέρι της αυγής Αυγερινό, επίσης, δεν είναι ικανοποιητική.

Άποψη του εσωτερικού περιβόλου της Μονής
πηγή

Άποψη του εσωτερικού περιβόλου της Μονής
πηγή

Άποψη του εσωτερικού περιβόλου της Μονής, διακρίνεται η Κρήνη
πηγή

Η Είσοδος του Καθολικού της Μονής Αστερίου.
πηγή

Η ονοματοδοσία της επίσης, σχετίζεται με τον Όσιο Λουκά τον «εκ Στειρίου» ο οποίος, καταγόμενος από την Αίγινα, ήρθε στην Αθήνα το 920 περίπου, έλαβε το μοναχικό σχήμα και ξεκίνησε τη ασκητική του πορεία στην πλαγιά αυτή του Υμηττού.

Ωστόσο και η θεωρία αυτή της ονοματοδοσίας φαίνεται να καταρρίπτεται, καθώς τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της μονής ανάγονται στον 16ο αιώνα.

Η ανυπαρξία σχετικών γραπτών πηγών και επιγραφών, αφήνει άγνωστη την ιστορία του Μοναστηριού που αρχιτεκτονικά, η χρονολογία ανέγερσης της Μονής υπολογίζεται κατά τον 10ο αιώνα και θεμελιώθηκε πάνω σε αρχαίο κτίσμα, που εικάζεται ότι ήταν το λεγόμενο διδασκαλείο του φιλοσόφου Διοδώρου.

Άποψη του Καθολικού
πηγή

Ο μεγάλος Δημήτριος Καμπούρογλου στην εργασία του στην Ιστορία των Αθηναίων, αναφέρει μεταξύ άλλων, συγκεκριμένα: «…Ἀλλὰ καὶ ὁ Οὐίλλιαμ Μίλλερ εἰς τὴν ἱστορίαν του τῆς ἐν Ἑλλάδι Φραγκοκρατίας λέγει ὅτι τὸ Ἀστέρι ὡς καὶ ἡ Καισαριανὴ ὑπῆρξάν ποτε σχολαὶ φιλοσόφων, «τοῦθ᾿ ὅπερ φαίνεται ὅτι συνέβαινε πράγματι περὶ τὰ τέλη τοῦ Δ´αἰῶνος». 

Ὅτι δὲ πράγματι ἀμφότερα τὰ χριστιανικὰ ταῦτα μνημεῖα ἀνιδρύθησαν ἐπὶ ἀρχαιοτέρων καὶ δὴ ἐθνικῶν, τοῦτο εἶναι τὸ μόνον ἐξηκριβωμένον σχετικῶς μὲ αὐτά. 

Ἂν δὲ λάβωμεν ὑπ᾿ ὄψιν, ὅτι ἓν μέρος τοῦ ὑλικοῦ τῆς Μονῆς Ἀστέρη ἐχρησιμοποιήθη κατὰ τὴν ἀνίδρυσιν τῆς Μονῆς Καισαριανῆς, ἥτις εἶναι ἔργον τοῦ ΙΑ´ αἰῶνος, δέον νὰ καταλήξωμεν εἰς τὸ συμπέρασμα, ὅτι ἡ τοῦ Ἀστέρη ἀνιδρύθη τουλάχιστον ἕνα αἰῶνα ἐνωρίτερον…»

Το κωδωνοστάσιο της Μονής
πηγή

Ωστόσο, μια σχετικά πρόσφατη αν και αμφισβητούμενη αναχρονολόγηση του καθηγητού Χαράλαμπου Μπούρα, τοποθετεί την ανέγερση του μνημείου στην πρώτη μεταβυζαντινή περίοδο (1453 - 1700) αποδίδοντας τα μεσοβυζαντινά χαρακτηριστικά του Καθολικού, ως προς τον αρχιτεκτονικό τύπο, τον αθηναϊκό τρούλο, τοιχογραφίες κ.λπ., στην θέληση των κτητόρων να αντιγράψουν τους μεσοβυζαντινούς ναούς της Αττικής.

Μία επίσης μη εξακριβωμένη πληροφορία, θέλει την ύπαρξη και λειτουργία διδασκαλείου εντός της Μονής, κατά το πρότυπο της κοντινής Μονής Καισαριανής, στα μεσοβυζαντινά έτη, πάντως, σε οποιαδήποτε περίπτωση, το Μοναστήρι φέρεται να υπήρξε πατριαρχικό σταυροπήγιο, ενώ αργότερα υπήχθη στην δικαιοδοσία του μητροπολίτη Αθηνών, μαζί με τις υπόλοιπες Ιερές Μονές του Υμηττού.

Το συγκρότημα έχει τη μορφή φρουρίου που αναπτύσσεται μέσα σε τετράπλευρο περίβολο που στο κέντρο του βρίσκεται το καθολικό, το οποίο ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τριμερή νάρθηκα στη δυτική πλευρά και επίσης είναι προσκολλημένο επάνω στον ναό, το κωδωνοστάσιο.

Ο εντυπωσιακός οκτάπλευρος τρούλλος του Καθολικού της Μονής
πηγή

Στην ανατολική πλευρά του ναού υπάρχει η κεντρική τρίπλευρη κόγχη του Ιερού, ενώ δεξιά και αριστερά εξέχουν οι πολύ μικρότερες κόγχες της Πρόθεσης και του Διακονικού.

Ο οκτάπλευρος τρούλλος έχει επιμελημένη δόμηση με τετραγωνισμένες πέτρες που εναλλάσσονται με ζώνες από κεραμικούς πλίνθους ενώ οι πλευρές του τρούλλου με τα μονόλοβα στενά τοξωτά παράθυρα έχουν τοξωτή απόληξη με κεραμοπλαστική διακόσμηση από ζώνες πλίνθων και οδοντωτές ταινίες.

Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με αργολιθοδομή και ο τρούλος του, που ανήκει στον απλοποιημένο «Αθηναϊκό» τύπο, στηρίζεται σε τέσσερις κίονες που σχηματίζονται από πώρινους σοβατισμένους σπονδύλους.

Οι τέσσερις αυτοί κίονες προέρχονται από ένα αρχαίο κτίσμα και έχουν ιωνικά κιονόκρανα ενώ υπάρχουν και διάφορα εντοιχισμένα μάρμαρα από ανάγλυφα ή από επιτύμβιες στήλες.

Πανοραμική άποψη της Αθήνας με φόντο τον τρούλο της Μονής
πηγή

Πανοραμική άποψη της Αθήνας με φόντο τον τρούλο της Μονής
πηγή

Στην κόγχη πάνω από την είσοδο σώζονται λείψανα
από τοιχογραφία των επώνυμων του ναού, Ταξιαρχών
πηγή

Η είσοδος του Καθολικού της Μονής, έχει μαρμάρινες παραστάδες και υπέρθυρο ενώ στο άνω τμήμα της πρόσοψης υπάρχει και μία μικρή αψιδωτή κόγχη με εξέχον γείσο.

Το υπέρθυρο της εισόδου κοσμείται με γλυπτούς σταυρούς μέσα σε κύκλο καθώς και ρόδακες ενώ στην κόγχη, επάνω από την είσοδο, σώζονται λείψανα από τοιχογραφία των επώνυμων του ναού, των Παμμέγιστων Ταξιαρχών.

Το εσωτερικό του Καθολικού κοσμούσαν τοιχογραφίες, σπαράγματα των οποίων σώζονται στον κυρίως ναό αλλά και στον νάρθηκα. 

Πρόκειται για έργα απλοϊκής και επαρχιακής τέχνης, που χρονολογούνται στον 16ο αιώνα και που δυστυχώς, το υπόλοιπο και μεγαλύτερο μέρος του αγιογραφικού διακόσμου του ναού, καταστράφηκε από τη μεγάλη πυρκαγιά που εκδηλώθηκε το 1898.

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή

Άποψη της Αγίας Τράπεζας στο Ιερό του Ναού
Αρχείο ΙΑΑ - © ΥΠΟΠΑΙΘ - ΕΦΑ Αθηνών
πηγή

Το καθολικό της μονής υπήρχε τουλάχιστον από το 1646, όπως δείχνει το παλαιότερο από τα χαράγματα που έχουν εντοπιστεί στους τοίχους του.

Σύμφωνα και με μια επιγραφή που σώζεται στον ναό, η μονή αποτελούσε πατριαρχικό σταυροπήγιο έως το 1716.

Η Μονή είχε παιδευτική δραστηριότητα και διέθετε πλούσια βιβλιοθήκη, η οποία μεταφέρθηκε το 1687 στη Μονή της Σαλαμίνας προκειμένου να την γλιτώσουν από την επιδρομή του Φραντσέσκο Μοροζίνι. 

Αργότερα, το 1826 - 1827 η σπουδαία βιβλιοθήκη αυτή μεταφέρθηκε για περισσότερη ασφάλεια στην Ακρόπολη της Αθήνας και έκτοτε η τύχη της, δυστυχώς αγνοείται.

Το 1833, με τον νόμο της αντιβασιλείας του Όθωνα η μονή διαλύθηκε και ερημώθηκε ενώ μία μεγάλη πυρκαγιά κατέκαυσε μέρος της εκκλησίας το 1898.

Το 1960 η Βασίλισσα Φρειδερίκη γνώρισε σε έναν περίπατό της την Μονή, εντυπωσιάστηκε αμέσως και αφού εξασφάλισε την έγκριση των εκκλησιαστικών αρχών την μετέτρεψε σε προσωπικό της ησυχαστήριο. 

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό 
πηγή

Χαρακτηριστικά η Φρειδερίκη γράφει στο βιβλίο της με τίτλο "Μέτρον Κατανοήσεως": «Αστέρι είναι το όνομα της ιδιωτικής μου μονής. Ο Παύλος κι εγώ την ανακαλύψαμε σ’ έναν περίπατο μας, στα μισά του δρόμου προς τον Υμηττό.

Ήταν κατά το μεγαλύτερο μέρος ερειπωμένη. Κατσίκες έκαναν τον περίπατο τους, μασουλώντας την ξερή χλόη του μικρού περίβολου. Ερωτεύτηκα αμέσως αυτό το μέρος και ζήτησα από τις εκκλησιαστικές αρχές να μου το παραχωρήσουν. 

Συμφωνήσαν και ξανάχτισα το μοναστήρι – δυο μικροσκοπικά υπνοδωμάτια κι’ ένα λουτρό. 

 

Είναι του δωδεκάτου αιώνος και διατηρεί ακόμα μερικές μισοκατεστραμμένες τοιχογραφίες από τον δέκατο έκτο αιώνα. Ένα μικρό σαλονάκι είναι η μόνη νέα προσθήκη στο παλιό κτίριο. 

Εδώ μπορώ και απολαμβάνω την απόλυτη μοναξιά. Βλέπω πέρα από την κοιλάδα την Ακρόπολη, τον Λυκαβηττό και, πιο μακρυά, την Πάρνηθα. Εδώ ο κόσμος ήταν σιωπηλός και η παιδική μου εμπειρία ξαναγύριζε. 

 

Τα αγριολούλουδα ήταν αλλοιώτικα, αλλ’ η ησυχία ίδια. Η δυνατή μυρωδιά του θυμαριού και οι ευγενικές μέλισσες με το βουητό τους βοηθούσαν το πνεύμα μου ν’ανυψωθή επάνω απ’ όλα τα εγκόσμια και ν’ακολουθήση μυστικά τον ήλιο που δύει στην πηγή του και τη δική μου.»

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή

Γενική άποψη του καθολικού του Ναού
Αρχείο ΙΑΑ - © ΥΠΟΠΑΙΘ - ΕΦΑ Αθηνών
πηγή

Για την μετατροπή του σε ησυχαστήριο της Βασίλισσας δεν έγιναν πολλά έργα, δεν υπήρχε τότε η δυνατότητα από το Κράτος ή την Εκκλησία ούτε από  τους Βασιλείς.

Παρέμεινε ένα γοητευτικό ερείπιο, γύρω από την μισο - κατεστραμμένη εκκλησία, προστατευμένο από τον φρουριακό περίβολο που άντεχε στην φθορά των αιώνων.

Στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης της 5ης Οκτωβρίου του 1973, η χουντική κυβέρνηση καταγράφει όλα τα κινητά πράγματα της βασιλικής οικογένειας και τα δημεύει. 

Από αυτή την καταγραφή μπορούμε να σχηματίσουμε μια ιδέα για το πως ήταν επιπλωμένα τα διαμερίσματα της Βασίλισσας, στους τοίχους τοποθετήθηκαν εικόνες βυζαντινής τέχνης από τις συλλογές της βασιλικής οικογένειας, έξι εικόνες στο καθιστικό, τέσσερις στο κελί της Βασίλισσας και τρεις στο άλλο κελί.

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στον Παντοκράτορα του Καθολικού
πηγή

Άποψη της Τράπεζας της Μονής με την Πλατυτέρα
Αρχείο ΙΑΑ - © ΥΠΟΠΑΙΘ - ΕΦΑ Αθηνών
πηγή

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό
πηγή

Στο καθιστικό υπήρχαν και τέσσερα - πέντε κομμάτια αρχαία, αλλά και κομμάτια παλιάς λαϊκής τέχνης και ολοι χώροι ήταν στρωμένοι με φλοκάτες, αυτά τα τόσο ζεστά ελληνικά χαλιά. 

Η Βασίλισσα όταν μιλούσε για το μοναστήρι της, έλεγε στο Αστέρι μου και συνήθως περνούσε εδώ μόνη της κάποιες ώρες, ίσως μια ολόκληρη μέρα, σπάνια όμως διανυκτέρευε ενώ μετά τον πρόωρο θάνατο του Βασιλέως Παύλου, ερχόταν πιο συχνά.

Στο συγκρότημα που σήμερα εποπτεύεται από την 1η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, εκτός από το καθολικό σώζονται σήμερα ανακαινισμένα τα κελιά, η τράπεζα, και στον εξωτερικό χώρο, η κρήνη από την εποχή της τουρκοκρατίας.

Σύμφωνα δέ με τους λάτρεις των διαφόρων θεωριών, υπάρχει μια γαλαρία που ενώνει τις Μονές Αστερίου και Καισαριανής και ξεκινάει από το δάπεδο του Καθολικού της πρώτης και καταλήγει στον περιβάλλοντα χώρο του ιερού του καθολικού της Ιεράς Μονής Καισαριανής.

Ιερατικός υπεύθυνος της Μονής που εγκαταβιώνει μάλιστα σε αυτήν, είναι ο προιστάμενος του Ι.Ν Αγίου Γεωργίου Παπάγου, π. Αλέξιος Γιαννός.

Θείες Λειτουργίες στην Μονή τελούνται σταθερά τα πρωινά του Σαββάτου αλλά και μεσοβδόμαδα, σύμφωνα με το πρόγραμμα της Μονής που είναι αναρτημένο σε αυτήν ενώ οι επισκέψεις γίνονται καθημερινά 8.00 - 13.00 & 16.00 - 20.00, εκτός Δευτέρας με το τηλέφωνο επικοινωνίας να είναι:(+30) 210 7212402

Η μονή πανηγυρίζει στις 8 Νοεμβρίου.