Ιερά Μονή Παναγίας Ελεούσης, Νησάκι Ιωαννίνων.

Βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τις μονές Φιλανθρωπηνών και Ντίλιου, στη δυτική πλευρά του νησιού των Ιωαννίνων, κοντά στην όχθη της λίμνης Παμβώτιδας. 

Άποψη της Μονής από την λίμνη

To νησί των Ιωαννίνων στη λίμνη Παμβώτιδα είναι μαζί με τον Άγιο Αχίλλειο Πρεσπών τα δύο νησιά σε λίμνη που κατοικούνται  σήμερα, στην Ελλάδα.

Αυτό, είναι που τα κάνει μοναδικά, καθώς έχουν αναπτυχθεί σε ένα διαφορετικό φυσικό περιβάλλον που έχει συνδεθεί με την ιστορία κάθε τόπου αλλά και τον πολιτισμό του.

Το νησάκι, βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της λίμνης, με έκταση 200 στρέμματα, μέγιστο ύψος 59 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της λίμνης, 800 μέτρα μήκος και πλάτος 500 μέτρα, ενώ ο πληθυσμός του δεν ξεπερνά τους 250 κατοίκους. 

Ο οικισμός βρίσκεται στο βόρειο άκρο του νησιού αποτελείται από 110 περίπου σπίτια και είναι επίσημα ανακηρυγμένος παραδοσιακός οικισμός καθώς χτίστηκε ακολουθώντας την παραδοσιακή ηπειρώτικη αρχιτεκτονική με τις χαρακτηριστικές στέγες από σχιστόλιθο. 

Άποψη της Μονής

Άποψη της Μονής

Άποψη της εισόδου της Μονής

Στην δυτική του πλευρά το νησί είναι βαλτώδης ενώ το υπόλοιπο τμήμα του είναι βραχώδες και δασωμένο στο μεγαλύτερο μέρος του.

Ο οικισμός δημιουργήθηκε τον 17ο αιώνα και σύμφωνα με την παράδοση των κατοίκων που δεν είναι επιβεβαιωμένη σήμερα, οι πρώτοι κάτοικοι προέρχονταν από την Μάνη.

Οι πρώτες ιστορικές όμως αναφορές για το νησί ξεκινούν τον 13ο αιώνα, όταν ιδρύθηκαν τα πρώτα μοναστήρια, αρχικά η Μονή του Αγίου Νικολάου των Φιλανθρωπινών, ενώ την ίδια περίοδο ιδρύθηκε και η Μονή του Αγίου Νικολάου Ντίλιου ή Στρατηγοπούλου. 

Στη μικρή έκταση αυτή του νησιού κατά τον 16ο αιώνα η μοναστική κοινότητα γνώρισε πολύ μεγάλες δόξες και στις ήδη υπάρχουσες τότε μονές προστέθηκαν η Μονή του Αγίου Νικολάου Mεθοδίου, που μετονομάστηκε αργότερα σε Αγία Ελεούσα καθώς και η Μονή του Προδρόμου.

Τον 17ο αιώνα ιδρύθηκαν επίσης άλλες τρεις μονές, η Μονή του Αγίου Παντελεήμονα, η Mονή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα καθώς επίσης και η Μονή του Προφήτη Ηλία, χτισμένη στην κορυφή του νησιού.

Η εικόνα της Παναγίας Ελεούσας

Αρχικά το μοναστήρι της Παναγίας Ελεούσας, ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο των Ανέμων και έφερε την προσωνυμία των πλούσιων οικογενειών εμπόρων των Ιωαννίνων, που το ευεργέτησαν, δηλαδή «των Μεθοδάτων» ή «των Γκιουμάτων».

Για το χρόνο ίδρυσης της Movής δεν σώζονται μαρτυρίες, όμως ήδη τον 16ο αιώνα υφίσταται και μετονομάστηκε σε Παναγία Ελεούσα λόγω της μεταφοράς στη μονή της θαυματουργής εικόνας της Θεοτόκου. 

Η εικόνα της Παναγίας Ελεούσας, πριν από την άλωση των Ιωαννίνων από τους Τούρκους το 1431, βρισκόταν στη Μονή της Αγίας Παρασκευής μέσα στο Κάστρο των Ιωαννίνων (στη θέση της σημερινής Νομαρχίας). 

Όταν η Μονή μετατράπηκε σε τζαμί, η εικόνα χάθηκε αλλά κατόπιν ενός οράματος κάποια μοναχή Παρθενία την εντόπισε και την μετέφερε στη Μονή, το 1548 και έκτοτε η Μονή ονομάστηκε Μονής της Ελεούσας.

Άποψη του εσωτερικού του Ναού

Στην εικόνα αυτή, παρίστανται η Παναγία ως Βρεφοκρατούσα τον Χριστό, γέρνοντας τρυφερά το κεφάλι της προς το πρόσωπο του υιού της κατά τον τύπο της βέβαια, της εικόνας της Παναγίας Γλυκοφιλούσας.

Το καθολικό της Μονής Ελεούσας, χτίστηκε κατά τις αρχές του 16ου αιώνα στον αρχιτεκτονικό τύπο της μονόχωρης, θολοσκέπαστης βασιλικής, με μία τρίπλευρη αψίδα ανατολικά. 

Στη βόρεια πλευρά υπήρχε παράλληλος ορθογώνιος χώρος (πλευρικός νάρθηκας) που στεγαζόταν με ημικυκλική κάμαρα, σήμερα όμως ο χώρος αυτός έχει σχεδόν καταστραφεί και ότι απέμεινε έχει ενσωματωθεί στο συγκρότημα των νεότερων κελιών, που εφάπτονται στη βορειοανατολική πλευρά του ναού.

Η Πλατυτέρα στην Κόγχη του Ιερού Βήματος

Άποψη του Ιερού Βήματος

Η Κτητορική επιγραφή με τους Κτήτορες εκατέρωθεν
από αυτήν, πάνω από την δυτική θύρα του νάρθηκα.

Η σημερινή μορφή του καθολικού οφείλεται στις εργασίες που έγιναν μεταξύ των ετών 1724 - 1748 από τον ηγούμενο Νικηφόρο με τη συνδρομή των μοναχών Δωρόθεου και Γερασίμου οι οποίοι εικονίζονται στον νάρθηκα και που αναφέρονται και σε επιγραφή πάνω από την δυτική θύρα του νάρθηκα.

Εκείνο το διάστημα, για λόγους προφανώς ευρυχωρίας του Καθολικού, κατεδαφίστηκε ο δυτικός τοίχος, και ο ναός ενώθηκε με τον νάρθηκα ενώ ένας νέος τετραγωνικός νάρθηκας προστέθηκε δυτικά. 

Παράλληλα ο βόρειος και ο νότιος τοίχος του ενώθηκαν με τον περιβολότοιχο της μονής, με αποτέλεσμα να υπάρξει δυτικά και ένας μικρός εξωνάρθηκας.

Ο Άγιος Νικόλαος, τοιχογραφία στο Καθολικό της Μονής

Άποψη των τοιχογραφιών του Καθολικού.

Αντίστοιχος χώρος χτίστηκε και στο δυτικό μέρος του πλευρικού νάρθηκα.

Σήμερα η πρόσβαση στο ναό γίνεται από τη βόρεια πλευρά του εξωνάρθηκα, που προστατεύεται από χαμηλό χαγιάτι.

Τον 19ο αιώνα επί ηγουμενίας Αββακούμ η Μονή γνώρισε ιδιαίτερη και σημαντική άνθηση ενώ οι ηγούμενοι της Μονής, φέρουν τον τίτλο «Ελεούσης και Σωτήρος», καθώς το 1822, η γειτονική Μονή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος πυρπολήθηκε στη διάρκεια της πολιορκίας του Αλή πασά από το σουλτάνο.

Το 1872, ιδρύθηκε ιερατική σχολή σε έκταση της Μονής Μεταμορφώσεως και λειτούργησε ως το 1922 ενώ κατά τα έτη 1924 - 1929 λειτουργούσε στα κελιά της Μονής, Ιεροδιδασκαλείο με δαπάνες του ελληνικού κράτους.

Οι τοιχογραφίες του καθολικού ανήκουν σε τρεις περιόδους: 

Στην πρώτη φάση, εντάσσονται οι τοιχογραφίες του Ιερού Βήματος και του κυρίως ναού, οι οποίες χρονολογούνται τον 16ο αιώνα και είναι έργο των αδελφών ζωγράφων Κονταρή, εκπροσώπων της λεγόμενης Σχολής «της Βορειοδυτικής Ελλάδος».

Η Κρίση του Πιλάτου
Αποψη των τοιχογραφιών

Τα κύρια θέματα σε αυτή τη φάση αγιογράφησης είναι χωρισμένα σε τέσσερις διαφορετικές ζώνες και εικονίζουν φυτικά διάκοσμα, ολόσωμους Αγίους, σκηνές από τη ζωή του Χριστού. 

Εντυπωσιάζει βέβαια η σκηνή του έφιππου Πιλάτου και της συνοδείας του, ένα αγαπητό θέμα των ζωγράφων της βορειοδυτικής Ελλάδας. 

Χαρακτηριστικά, επίσης, είναι και τα έκτυπα εγκόλπια, η ανάγλυφη μορφή του Χριστού Εμμανουήλ που φέρουν στο στήθος, οι ολόσωμοι Άγιοι, τεχνοτροπία που βρίσκουμε και στις τοιχογραφίες των Μονών των Φιλανθρωπηνών και του Στρατηγόπουλου.

Στη δεύτερη φάση, ανήκουν οι τοιχογραφίες του δυτικού τμήματος του σημερινού κυρίως ναού, οι οποίες χρονολογούνται μετά τα μέσα του 18ου αιώνα και αναπαριστούν σκηνές από τον Ακάθιστο Ύμνο και το βίο της Παναγίας.

Φορητές εικόνας από την Μονή Ελεούσας.

Αριστερά η Παναγία Οδηγήτρια με σκηνές από τον Ακάθιστο Ύμνο του 1ου μισού του 17ου αιώνα
και δεξιά η Παναγία Βρεφοκρατούσα του 1783

Φορητή εικόνα του Αγίου Νικολάου με τρείς σκηνές από
τα θαύματά του, περίπου το 1500 και σε διάσταση
92 Χ 62 εκατοστά.

Στην τρίτη φάση, εντάσσονται οι τοιχογραφίες του σημερινού νάρθηκα, έργο του ζωγράφου Αναστάσιου από το Καπέσοβο Ζαγορίου που χρονολογούνται το 1759 με κύρια θέματα διάφορες σκηνές από την Παλιά Διαθήκη και τη ζωή του Αγίου Νικολάου.

Η μονή διαθέτει εξαιρετική συλλογή εικόνων και ανάμεσά τους ξεχωρίζει η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Ελεούσας - Γλυκοφιλούσας, που χρονολογείται γύρω στο 1500, της οποίας σώζεται και η αργυρή επένδυση, έργο του Καλαρρυτινού αργυροχόου Διαμαντή. 

Σπουδαίες επίσης είναι και οι εικόνες της ένθρονης Βρεφοκρατούσας Παναγίας, Ο Ασπασμός του Πέτρου και Παύλου, της Παναγίας Οδηγήτριας με σκηνές του Ακαθίστου ύμνου αλλά και του Αγίου Νικολάου με 3 σκηνές από τα θαύματά του.

Η εικόνα του Αγίου Νικολάου πιθανότατα είναι ζωγραφισμένη από τον κορυφαίο κρητικό ζωγράφο, Ανδρέα Ρίτζου.

Ο εικονογραφικός τύπος του Αγίου Νικολάου, αναγνωρίζεται σε έργα αποδιδόμενα στον Ανδρέα Ρίτζου, όπως στις εικόνες του Αγίου Νικολάου στο Μπάρι της Ιταλίας καθώς και στην Μονή Γωνιάς Κισσάμου στην Κρήτη.

Εκτός από το καθολικό, μέσα στο ψηλό πέτρινο περίβολο υπάρχει και το εντυπωσιακό συγκρότημα των κελιών που σήμερα είναι αναστηλωμένο και που σε αυτό πρόκειται να φιλοξενηθεί το εκκλησιαστικό Μουσείο της Μητρόπολης Ιωαννίνων, όπου θα εκτεθούν και οι εικόνες από τις υπόλοιπες μονές του νησιού.

Η Μονή σήμερα είναι ανδρική και διαθέτει πέντε μοναχούς.

Τηλέφωνο επικοινωνίας: 26510 21986.