Φυλάσσεται στο Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας Σουμελά, στην Καστανιά της Βέροιας.
 |
| Το προσκύνημα της Παναγίας Σουμελάς στην Βέροια, πανοραμική άποψη πηγή |
Συγγραφέας του κώδικα είναι ο Ακάκιος, μοναχός της Μονής οσίου Σάββα της Παλαιστίνης, η δράση του οποίου χρονολογείται, στα τέλη του 12ου με αρχές του 13ου αιώνα.
Ο πρωτότυπος Κώδικας που έφερε τον τίτλο «Βίος και πολιτεία και μερική περιήγησις τών έν αγίοις πατέρων ημών Βαρνάβα καί Σωφρονίου, τών κειμένων έν τώ όρει τού Μελά, συγγραφείς παρά του ευτελούς και ταπεινού μοναχού Ακακίου του Σαββαΐτου» και ο οποίος περιέγραφε και το Κτητορικό της Μονής Σουμελά, δυστυχώς είχε χαθεί με τους άλλους χειρόγραφους κώδικες, που περιείχαν την ιστορία της ίδρυσης της Μονής.
 |
| Οι δύο Αθηναίοι μοναχοί Σωφρόνιος και Βαρνάβας, κατά κόσμον Σωτήριχος και Βασίλειος (ανιψιός και θείος) ίδρυσαν την Σταυροπηγιανή Ιερά Μονή Σουμελά περί τα τέλη του 4ου αιώνα, νότια της παραθαλάσσιας πόλης της Τραπεζούντας κοντά στην επαρχία του Πόντου Ματσούκα στο όρος Μελά. πηγή |
Μέχρι την εύρεση του Κώδικα, το 1965, η έρευνα περί της ίδρυσης της Μονής Σουμελά, βασιζόταν στο Κτιτορικὸ κείμενο του ιεροδιακόνου Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτη (18ος αιώνα), όμως η νεότερη έρευνα απέδειξε, μετά την ανακάλυψη του «Ακακιανού» κειμένου, ότι ο Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης είχε ως βάση του έργου του το κείμενο του Ακακίου.
Η
θαυματουργή εικόνα, μαζί με άλλες δύο,
ιστορήθηκε στη Θήβα από τον Ευαγγελιστή
Λουκά τον 4ο αιώνα, και μετά το θάνατο
του ο μαθητής του Ανανίας την μετέφερε
στην Αθήνα και την τοποθέτησε ως «Παναγία
η Αθηνιώτισσα» στον Παρθενώνα, που είχε
μεταβληθεί τότε σε ναό της Αγίας Σοφίας, εκεί έμεινε για λίγα χρόνια και μετά τοποθετήθηκε
στον νεόκτιστο ναό της «Μεγάλης Παναγίας»
στη στοά του Αδριανού, ο οποίος καταστράφηκε
στη μεγάλη πυρκαγιά και κατεδαφίστηκε.
 |
| Η επιγραφή στην εικόνα της Παναγίας Σουμελά |
Οι
Βαρνάβας και Σωφρόνιος, με την εικόνα
στα χέρια, πήγαν στον Πόντο, πρώτα επισκέφθηκαν την Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου Βαζελώνος και είδαν τον περίτεχνο και δύσκολο τρόπο
κατασκευής της στην πλαγιά βουνού,
βρήκαν κατόπιν με θεία έμπνευση και
υπόδειξη, το 386 επί Θεοδοσίου του Μεγάλου, σπήλαιο σε ιδανικό μέρος, στο όρος Μελά,
νότια της Τραπεζούντας, σε απόσταση 43
χιλιομέτρων και σε υψόμετρο 1063 μέτρα και ίδρυσαν εκεί την Μονή της
Παναγίας Σουμελά.
 |
| Η Παναγία Σουμελά στον Πόντο |
Tο σοβαρό πρόβλημα της ύδρευσης του μοναστηριού λύθηκε, σύμφωνα με την παράδοση, κατά θαυματουργό τρόπο που η ανθρώπινη λογική αδυνατεί να απαντήσει στο θέαμα που βλέπουν και οι σημερινοί προσκυνητές, να αναβλύζει αγιασματικό νερό μέσα από ένα γρανιτώδη βράχο ενώ οι θεραπευτικές του ιδιότητες έκαναν πασίγνωστο το μοναστήρι όχι μόνο στους χριστιανούς, αλλά και στους μουσουλμάνους.
 |
| Τοιχογραφίες στην Παναγία Σουμελά στον Πόντο |
 |
| Τοιχογραφίες στην Παναγία Σουμελά στον Πόντο |
 | ||
Τοιχογραφίες στην Παναγία Σουμελά στον Πόντο
|
 |
| Τοιχογραφίες στην Παναγία Σουμελά στον Πόντο |
 |
| Η Παναγία Σουμελά στον Πόντο |
Oι ιδρυτές του μοναστηριού συνέχισαν τη δράση τους και έξω από τον προσκηνυματικό χώρο της Μονής.
Σε απόσταση 12 χιλιομέτρων από τη μονή, απέναντι από το χωριό Σκαλίτα, έχτισαν το ναό του Aγίου Kωνσταντίνου και Eλένης και σε απόσταση δύο χιλιομέτρων το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, στο οποίο οι μοναχοί το 1922 έκρυψαν την εικόνα της Mεγαλόχαρης, τον σταυρό του αυτοκράτορα Mανουήλ Γ΄ του Kομνηνού και το χειρόγραφο Eυαγγέλιο του Oσίου Xριστοφόρου.
Σε απόσταση 12 χιλιομέτρων από τη μονή, απέναντι από το χωριό Σκαλίτα, έχτισαν το ναό του Aγίου Kωνσταντίνου και Eλένης και σε απόσταση δύο χιλιομέτρων το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, στο οποίο οι μοναχοί το 1922 έκρυψαν την εικόνα της Mεγαλόχαρης, τον σταυρό του αυτοκράτορα Mανουήλ Γ΄ του Kομνηνού και το χειρόγραφο Eυαγγέλιο του Oσίου Xριστοφόρου.
 |
| Η Παναγία Σουμελά στον Πόντο |
Mερικά μάλιστα περιστατικά συνδέονται και με θαυματουργικές επεμβάσεις της Παναγίας για τη σωτηρία του μοναστηριού.
Σε κάποια από αυτές τις επιδρομές λεηλατήθηκε από ληστές και, σύμφωνα πάντα με την παράδοση, καταστράφηκε, για να ανασυσταθεί όμως και πάλι από τον Tραπεζούντιο, Όσιο Xριστόφορο, το 644.
Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας παρέμεινε στη Ιερά
Μονή της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο
για 1.545 χρόνια!
Στο
διάστημα αυτό βυζαντινοί αυτοκράτορες,
λόγω του κύρους της, έδωσαν προνόμια
στη Μονή και απένειμαν χρυσόβουλα και
οι πατριάρχες σιγίλια και πλούσια δώρα
και ακόμα και οι σουλτάνοι (Βαγιαζήτ,
Σελίμ, Μουράτ, Μωάμεθ, Σουλεϊμάν κ.ά.) με
φιρμάνια χορήγησαν προνόμια, πλούσια
και πολύτιμα δώρα που βρίσκονταν σε
σιδερένια κιβώτια στη Μονή.
 |
| Η Μονή Παναγίας Σουμελά σε καρτ ποστάλ του Max Fruchtermann, 1898. Τη φωτογραφία παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Στέργιος Θεοδωρίδης. |
Ο
σουλτάνος Σελίμ κατά τη διάρκεια κυνηγιού
διανυκτέρευσε στη Μονή όπου νόσησε και
κατελήφθη από φρικτούς πόνους και
κινδύνευε να πεθάνει. Οι πατέρες της
Μονής επικαλέστηκαν τη βοήθεια της
Παναγίας και ως εκ θαύματος ο Σελίμ, που
ασπάστηκε την εικόνα της, θεραπεύτηκε, υποσχέθηκε και έστειλε πάρα πολλά
δώρα.
 |
| Το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του οσίου Χριστοφόρου |
Μάλιστα μέσα στη βιβλιοθήκη της μονής βρήκε το 1868 ο ερευνητής Σάββας Iωαννίδης το πρώτο ελληνικό χειρόγραφο του Διγενή Aκρίτα.
Στις
19 Δεκεμβρίου του 1923, με την εκδίωξη όλων των μοναχών,
η Μονή άρχισε να δέχεται τις επιδρομές
χρυσοθήρων και ερημώθηκε αφού οι Τούρκοι
άρπαξαν ότι πολύτιμο βρήκαν.
Πριν φύγουν οι τελευταίοι μοναχοί, Ιερεμίας και Αμβρόσιος ο Σουμελιώτης πήραν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, το σταυρό με τα πολύτιμα πετράδια του Εμμανουήλ Κομνηνού και το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του οσίου Χριστοφόρου και τα έθαψαν σε κρύπτη, δίπλα στο Μετόχι της Αγίας Βαρβάρας.
Πριν φύγουν οι τελευταίοι μοναχοί, Ιερεμίας και Αμβρόσιος ο Σουμελιώτης πήραν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, το σταυρό με τα πολύτιμα πετράδια του Εμμανουήλ Κομνηνού και το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του οσίου Χριστοφόρου και τα έθαψαν σε κρύπτη, δίπλα στο Μετόχι της Αγίας Βαρβάρας.
Το
1931 οι σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας
εξομαλύνθηκαν και ο Τούρκος πρωθυπουργός
Ισμέτ Ινονού πραγματοποίησε επίσημη
επίσκεψη στην Αθήνα.
Εκεί, μετά από
παράκληση του Πόντιου υπουργού Λεωνίδα
Ιασωνίδη,
ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος
ζήτησε από τον Ινονού να επιτρέψει στον
μοναχό Αμβρόσιο τον Σουμελιώτη να
μεταβεί στη Μονή Σουμελά και να πάρει
τα κρυμμένα ιερά κειμήλια.
 |
| Ο σταυρός του Εμμανουήλ Κομνηνού |
Tο 1930 ζούσαν μόνο δύο καλόγεροι του πανάρχαιου ιστορικού μοναστηριού. O υπέργηρος Iερεμίας στον Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης, ο οποίος αρνήθηκε να πάει γιατί δεν τον άκουγαν τα πόδια του, ή γιατί δεν ήθελε να ξαναζήσει τις εφιαλτικές σκηνές της τουρκικής βαρβαρότητας και ο πανέμορφος, ζωηρός και ζωντανός Aμβρόσιος Σουμελιώτης, προϊστάμενος στην εκκλησία του Aγίου Θεράποντα της Tούμπας στη Θεσσαλονίκη, από τον μοναχό Iερεμία έμαθε ο Aμβρόσιος την κρύπτη των ανεκτίμητων κειμηλίων.
Ο
Αμβρόσιος λοιπόν πήγε στο Μετόχι της Αγίας
Βαρβάρας μαζί με τον εκπρόσωπο του
Πατριαρχείου Αλέξανδρο Βασιλείου και
με συνοδεία Τούρκου αξιωματικού της
Αστυνομίας, τα βρήκε, τα έφερε στην Αθήνα
και τα παρέδωσε στον αποκρισάριο του
Οικουμενικού Πατριαρχείου και μετέπειτα
Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, τον άγιο των
Ποντίων, Χρύσανθο Φιλιππίδη και η τότε
κυβέρνηση τα τοποθέτησε στο Βυζαντινό
Μουσείο στην Αθήνα.
Μετά από 62 χρόνια, το 1993, η
θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς θα
μεταφερθεί με απόφαση του τότε αείμνηστου πρωθυπουργού
Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, έπειτα από
παράκληση του αντιπροέδρου της Βουλής
Ισαάκ
Λαυρεντίδη
και
του προέδρου του Ιδρύματος Παναγία Σουμελά, Παναγιώτη
Τανιμανίδη, με μεγάλες τιμές στο Βέρμιο.
Η μία από τις άλλες δύο εικόνες που φιλοτέχνησε κατά την παράδοση, ο Ευαγγελιστής Λουκάς βρίσκεται στη Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου στα Καλάβρυτα και η άλλη στη Μονή Κύκκου, στην Κύπρο.
πηγή: www.pontos-news.gr