Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής, Σιάτιστα.

πηγή: religioustourism.gr

Βρίσκεται στην πλατεία της Γεράνειας, του παλιότερου οικισμού, στην κάτω Σιάτιστα και είναι ο αρχαιότερος σωζόμενος ναός της Σιάτιστας.

Η είσοδος στον προαύλιο χώρο της Αγίας Παρασκευής
πηγή: religioustourism.gr

Σημαντικό αστικό κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας η Σιάτιστα, έγινε στα τέλη του 17ου αιώνα όταν από το αρχαίο Σισάνιο μεταφέρθηκε εδώ η έδρα της Ιερά Μητρόπολης Σισανίου και Σιατίστης. 

Η περίοδος μάλιστα αρχιερατείας του Ζωσιμά (1686 - 1746) μπορεί να χαρακτηριστεί «Χρυσός αιώνας» για την πόλη, αφού τότε παρατηρείται οικονομική, εμπορική και κοινωνική δραστηριότητα. 

Από τα μέσα του 17ου μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα, η Σιάτιστα γνώρισε μία τεράστια οικονομική ανάπτυξη. 

Πραματευτάδες, αγωγιάτες, έμποροι, μετέφεραν δέρματα, γουναρικά, βαμβάκι και διάφορα άλλα προϊόντα στις αγορές της Βενετίας, της Τριέστης, του Βουκουρεστίου, της Βιέννης αλλά και πολλά άλλα σημεία της Ευρώπης ενώ εισήγαγαν μεταξωτά υφάσματα, κρύσταλλα, πορσελάνες, κοσμήματα και πολλά άλλα σημαντικά και περιζήτητα προϊόντα εκείνης της εποχής.

Η Αγία Παρασκευή πάνω από την είσοδο στον περίβολο του ναού
 πηγή: magdax.blogspot.com

Η είσοδος στον περίβολο του ναού
 πηγή: magdax.blogspot.com

Τοιχογραφίες επάνω από την Πλαϊνή είσοδο στον ναό της Αγίας Παρασκευής
πηγή: religioustourism.gr

Πλαϊνή είσοδος στον ναό της Αγίας Παρασκευής
με εξωτερικές άνωθεν τοιχογραφίες
πηγή: religioustourism.gr

Οι Σιατιστινοί πλούτισαν στο εξωτερικό και μετέφεραν τα πλούτη τους στην πατρίδα. 

Έκτισαν θαυμάσια και περίτεχνα αρχοντικά, από τα οποία σήμερα διασώζονται 25, καθώς όμως και πολλά σχολεία για αυτό άλλωστε η Σιάτιστα αναδείχθηκε ως ένα από τα πιο σπουδαιότερα εκπαιδευτικά και πνευματικά κέντρα της Μακεδονίας. 

Η αλματώδης αυτή οικονομική άνθηση στην Σιάτιστα, όμως, είχε ως συνέπεια και την αντίστοιχη πνευματική άνοδο γεγονός που συνετέλεσε και στην ανέγερση πολύ σπουδαίων εκκλησιών. 

Η Σιάτιστα είναι κτισμένη σε υψόμετρο περίπου 950 μέτρων στο βουνό Βέλια, μία προέκταση της οροσειράς Άσκιου ή Σινιάτσικου Όρους, πάνω από την κοιλάδα του Αλιάκμονα ποταμού και είναι σήμερα η πρωτεύουσα του Δήμου Βοϊου. 

Η Σιάτιστα απέχει 28 χιλιόμετρα από την πόλη της Κοζάνης, 52 χιλιόμετρα από την Καστοριά, 123 χιλιόμετρα από τα Ιωάννινα και 145 χιλιόμετρα από την Θεσσαλονίκη ενώ είναι πολύ εύκολη η πρόσβαση σε αυτήν αφού βρίσκεται δίπλα στην Εγνατία οδό.

Άποψη του ναού με τις εξωτερικές τοιχογραφίες από την κάτω πλευρά,
απέναντι από την εκκλησία της Παναγίας
πηγή: magdax.blogspot.com

Οι εξωτερικές τοιχογραφίες από την κάτω πλευρά,
απέναντι από την εκκλησία της Παναγίας
πηγή: religioustourism.gr

Οι εξωτερικές τοιχογραφίες από την κάτω πλευρά,
απέναντι από την εκκλησία της Παναγίας
πηγή: religioustourism.gr

Οι εξωτερικές τοιχογραφίες από την κάτω πλευρά,
απέναντι από την εκκλησία της Παναγίας
πηγή: religioustourism.gr

Το εξωτερικό παρεκκλήσι της θαυματουργής τοιχογραφίας της Παναγίας Αερικής

από την κάτω πλευρά, απέναντι από την εκκλησία της Παναγίας

πηγή: magdax.blogspot.com

Η κτητορική επιγραφή του ναού στον βόρειο τοίχο
πηγή: www.agiosdimitriossiatistas.gr

Ο Ναός της Αγίας Παρασκευής χτίστηκε επί αρχιερατείας Λεοντίου στα 1677, όπως αναγράφεται με κεραμικά πλακίδια εντοιχισμένα στο βόρειο τοίχο του ναού και αποτελεί ένα θησαυρό αρχιτεκτονικής, ζωγραφικής και ξυλογλυπτικής καθώς και ένα αξιόλογο μνημείο βυζαντινής τέχνης.

Εξωτερικά ο Ναός μοιάζει σαν ένα μακρόστενο σπίτι αφού έπρεπε να μη φαίνεται ως εκκλησία εκείνα τα χρόνια αλλά στον αυλόγυρό του κάποτε υπήρχαν κελλιά με μοναχούς.

Πρόκειται για μια εξαιρετική μεταβυζαντινή θολοσκέπαστη τρίκλιτη βασιλική, με υπερυψωμένο νάρθηκα – γυναικωνίτη που φημίζεται για τους πολλούς τρούλους του, όπου υπάρχουν εικόνες από την ζωή του Χριστού, από την ζωή και την αποκάλυψη του Ιωάννου και από την Παλαιά Διαθήκη.

Η Ρίζα του Ιεσσαί στον γυναικωνίτη
πηγή: magdax.blogspot.com

Τοιχογραφίες στον γυναικωνίτη
πηγή: magdax.blogspot.com

Τοιχογραφίες στον γυναικωνίτη
πηγή: magdax.blogspot.com

Τοιχογραφίες στον γυναικωνίτη
πηγή: magdax.blogspot.com

Στη μέση του γυναικωνίτη, υπάρχει μία κλειστή κολυμβήθρα όπου
γινότανε οι βαπτίσεις
πηγή: religioustourism.gr

Στη μέση του γυναικωνίτη, υπάρχει μία κλειστή κολυμβήθρα όπου γινόταν οι βαπτίσεις. 

Σε αυτές, ο πατέρας του παιδιού που βαπτιζότανε, στεκότανε έξω από τον Ναό και περίμενε να του αναγγείλουν τα παιδάκια που τρέχανε να του πούνε το όνομα, αυτό γινότανε τότε και γίνεται ακόμα στις μέρες μας.

Υπάρχει επίσης και ένα πλέγμα Οθωμανικού τύπου, στον γυναικονίτη, που προφύλασε τις γυναίκες από τα βλέμματα των ανδρών, που ήτανε στον κυρίως Ναό. 

Μπορούσαν να βλέπουν οι γυναίκες μέσα από το καφασωτό αυτό πλέγμα στον κυρίως Ναό, αλλά όχι και να τις βλέπουν. 

Περίμεναν υπομονητικά να φύγουν οι άντρες και μετά να κοινωνήσουν ή ακόμη ερχόταν και ο ιερέας και τις κοινωνούσε, στον γυναικωνίτη.

Το πλέγμα Οθωμανικού τύπου, στον γυναικονίτη, που προφύλασσε
τις γυναίκες από τα βλέμματα των ανδρών
πηγή: magdax.blogspot.com

Άποψη του γυναικωνίτη του  ναού
πηγή: religioustourism.gr

Άποψη του γυναικωνίτη του  ναού
πηγή: religioustourism.gr

Άποψη του εσωτερικού του ναού με το περίτεχνο τέμπλο
πηγή: religioustourism.gr

Επειδή οι άντρες έλειπαν στο εξωτερικό για μεγάλα χρονικά διαστήματα, η γυναίκα ήταν αυτή που κρατούσε το σπίτι και κανόνιζε και τα οικονομικά της οικογένειας. Έπρεπε να σέβονται τον εαυτό τους και να μη δίνουν το παραμικρό δικαίωμα και έτσι στον γυναικωνίτη υπάρχει ξύλινη πόρτα που από αυτήν έμπαιναν και έφευγαν οι γυναίκες στην εκκλησία.

Το πιο ξακουστό όμως κομμάτι της αγιογράφησης της Αγίας Παρασκευής, είναι το γενεαλογικό δέντρο του Ιησού, αρχίζοντας από τον προπάτορα Ιεσσαί που πλαισιώνουν αρχαίοι Έλληνες σοφοί, με την σειρά, ο Πλούταρχος, ο Αριστοτέλης, ο Σόλων, ο Θουκυδίδης, ο Πλάτωνας και η Σίβυλλα, της οποίας οι χρησμοί ήταν ξακουστοί και είχε μάλιστα μαντέψει την έλευση του Χριστού.

Αυτή η απεικόνιση δείχνει ένα συγκερασμό της θρησκείας με το πνεύμα και με την άνθηση των γραμμάτων στην Σιάτιστα ενώ η ίδια απεικόνιση υπάρχει και σε ένα εξωκλήσι του 1701, στον Προφήτη Ηλία της Σιάτιστας.

Ένας άλλος σημαντικός λόγος ήταν η επιθυμία των Σιατιστινών, να μην ξεχαστεί η ιστορία της Ελλάδας μέσα στην Τουρκοκρατία αφού βλέποντας κανείς τους αρχαίους σοφούς, θυμόταν τις ρίζες του και έτσι κρατούσαν την ιστορία ζωντανή.

Άποψη του εσωτερικού του Ναού
πηγή: magdax.blogspot.com

Άποψη του εσωτερικού του Ναού
πηγή: magdax.blogspot.com

Άποψη του εσωτερικού του Ναού
πηγή: magdax.blogspot.com

Άποψη του εσωτερικού του Ναού
πηγή: magdax.blogspot.com

Άποψη του εσωτερικού του Ναού
πηγή: magdax.blogspot.com

Το δεσποτικό του ναού, έργο του Χανιώτη αγιογράφου Θεοδώρου Πουλάκη
πηγή: magdax.blogspot.com

Εσωτερικά στον ναό, συναρπάζουν το επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέμπλο υψηλής τέχνης και οι τοιχογραφίες της με τα ζωηρά χρώματα και την εξαίρετη τέχνη, έργα του 1711 που λέγεται ότι η ολοκλήρωση τους κράτησε δεκαοχτώ χρόνια.

Τα δεσποτικά και οι εικόνες του τέμπλου είναι Κρητικής Σχολής με στοιχεία μπαρόκ και είναι έργα του Χανιώτη αγιογράφου Θεοδώρου Πουλάκη, ο οποίος σπούδασε επί δέκα χρόνια στην Βιέννη και επηρεάστηκε από την τεχνική του μπαρόκ.

Το επάνω μέρος του Ναού, είναι κλασσικά αγιογραφημένο, το κάτω μέρος όμως, που αγιογραφήθηκε μεταγενέστερα, έχει μία πιο λαϊκή αγιογράφηση, με ζωηρά χρώματα.

Ο ξύλινος Επιτάφιος είναι δυτικής τεχνοτροπίας, με ζωγραφική και στις δύο όψεις του ξύλου. 

Είναι έργο του 1741 από τον «Αναστάσιο Ιωάννου εξ Ιωαννίνων», με κουβούκλιο ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο ενώ μέσα και δεξιά του Ιερού, βρίσκεται μία κρύπτη με έναν ειδικό αεραγωγό, που χρησίμευε ως κρυψώνας από τις επιδρομές των Τουρκαλβανών και θρυλείται ότι λειτούργησε και ως "Κρυφό Σχολειό".

Περίτεχνες εικόνες του ναού, πηγή: magdax.blogspot.com

Η εικόνα της Αγίας Παρασκευής με το ασημένιο περίβλημα
και τις σκηνές του βίου της.
πηγή: magdax.blogspot.com

Η εικόνα της Αγίας Παρασκευής είναι περίτεχνη με αργυρό περίβλημα και περιλαμβάνει σκηνές από τον βίο της ενώ εντυπωσιακοί είναι επίσης και οι δύο εξαιρετικοί πολυέλαιοι, ο μεγάλος, ορειχάλκινος από την Περσία και ο μικρότερος, κρυστάλλινος από την Βιέννη.

Ξεχωρίζει ακόμη και μία εικόνα με την Αγία Παρασκευή μαζί με την Αγία Αικατερίνη που φιλοτεχνήθηκε το 1740.

Επίσης στο Ιερό φυλάσσεται και ένα σπάνιο κειμήλιο, ένας εντυπωσιακός υφασμάτινος χάρτης της Ιερουσαλήμ που οι Σιατιστινοί για να τον προστατεύσουν, τον κάλυψαν με ένα κομμάτι δέρματος σκαλισμένο στο χέρι.

Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό έγιναν στα 1679, ενώ στα 1898 έγινε ανακαίνιση και επιζωγράφιση επιφανειών του κυρίως ναού από το Σιατιστινό ζωγράφο Χριστόδουλο Ζωγράφο.

Η Αγία Παρασκευή ήτανε κάποτε μετόχι της μονής Αγίας Αικατερίνης του Σινά, για αυτό και υπάρχουν τοιχογραφίες εξωτερικά του Καθολικού που σχετίζονται με τους Ασκητές, τους Μοναχούς και τους Αναχωρητές της ερήμου της Παλαιστίνης.

Το σπάνιο κειμήλιο, ένας εντυπωσιακός υφασμάτινος χάρτης της Ιερουσαλήμ.
πηγή: magdax.blogspot.com

Μέσα και δεξιά του Ιερού, βρίσκεται μία κρύπτη με έναν ειδικό αεραγωγό, που χρησίμευε ως κρυψώνας 

από τις επιδρομές των Τουρκαλβανών και θρυλείται ότι λειτούργησε και ως "Κρυφό Σχολειό".
Πηγή: magdax.blogspot.com

Το εντυπωσιακό εξάγωνο καμπαναριό ύψους 25 μέτρων
με τις πελεκητές πέτρες και την περίτεχνη μαρμάρινη
είσοδο, κτίσμα του 1862.
πηγή: religioustourism.gr

Εξωτερικά και νότια του ναού υπάρχει σχηματισμένο ένα παρεκκλήσι με την θαυματουργή τοιχογραφία της Παναγίας που ονομάζεται "Αερική" και έχει ένθεν και ένθεν δύο αγγέλους.

Οι εξωτερικές τοιχογραφίες του ναού έγιναν το 1741 σύμφωνα και με τις επιγραφές των αφιερώσεων.

Το πανύψηλο, ύψους 25 μέτρων, εξάγωνο καμπαναριό του ναού με τις πελεκητές πέτρες, είναι μεταγενέστερο κτίσμα, του 1862, χρηματοδοτημένο από έρανο που έγινε από τους κατοίκους της Γεράνειας και κατασκευασμένο από τους περίφημους Ζουπανιώτες μαστόρους (από τον Πεντάλοφο Κοζάνης).

Για το καμπαναριό είχε διηγηθεί παλιότερα ο αείμνηστος δάσκαλος Λ. Κούγιας ότι οι “Χωριώτες”  (αυτοί που κατοικούσαν στην Χώρα, την επάνω γειτονιά της Σιάτιστας) είχαν χτίσει πρώτοι το καμπαναριό της Χώρας δίπλα στο ναό του Αγίου Δημητρίου. 

Για να μη φανεί όμως ότι οι “Γερανιώτες” (αυτοί που κατοικούσαν στην κάτω γειτονιά της Σιάτιστας)  υστερούσαν σε τέτοιου είδους έργα και προπαντός επειδή δεν άντεχαν τα πειράγματα των “Χωριωτών”, έκαναν τα αδύνατα δυνατά να υψώσουν κι αυτοί το δικό τους καμπαναριό, μεγαλύτερο όμως και επιβλητικότερο από αυτό της Χώρας.

Η είσοδος του εντυπωσιακού Καμπαναριού
πηγή: magdax.blogspot.com

Η επιγραφή ανέγερσης στο καμπαναριού
πηγή: magdax.blogspot.com

Τοιχογραφία του Άρχων Μιχαήλ
πηγή: magdax.blogspot.com

Μαζεύτηκαν λοιπόν τότε όλοι οι Γερανιώτες και απαίτησαν από τους επιτρόπους της ενορίας να διαθέσουν όλα τα χρηματικά αποθέματα στο χτίσιμο του καμπαναριού. 

Επειδή τα χρήματα όμως και πάλι δεν ήτανε αρκετά ζήτησαν δανεικά χρήματα από τους πιό ευπορότερους της Γεράνειας. 

Με την συνδρομή λοιπόν και αυτών χτίστηκε αυτό το εντυπωσιακό καμπαναριό, το 1862 όπως αναγράφεται και σε μια πλάκα της ανατολικής πλευράς του, μέχρι σήμερα.

Νότια και δίπλα στον ναό της Αγίας Παρασκευής και στον προαύλιο χώρο, βρίσκεται και το εκκλησάκι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με εικονογραφικές παραστάσεις του 18ου αιώνα, πιθανόν έργο Χιοναδιτών καλλιτεχνών. 

Το εκκλησάκι της Παναγίας στα νότια, μαζί με το ψηλό εξαγωγικής κάτοψης καμπαναριό του 1862 στα βόρεια, συνθέτουν ένα οικοδομικό τετράγωνο, με τριγωνική κατάληξη στα βόρεια, εκφραστικό της μεταβυζαντινής φυσιογνωμίας της Σιάτιστας. 

Ο Ιερός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ανεγέρθηκε το 1625 και αργότερα, μετά από 52 χρόνια, το 1677, όταν οι κάτοικοι στην πόλη της Σιάτιστας έγιναν περισσότεροι, έκτισαν τον Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής.

Ο ναός της Αγίας Παρασκευής σήμερα είναι ένας επισκέψιμος χώρος που εποπτεύεται και συντηρείται από την 11η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και λειτουργεί πανηγυρικά στις 26 Ιουλίου, ημέρα εορτής της Αγίας Παρασκευής.

πηγή: religioustourism.gr , magdax.blogspot.com