ΤΟ ΧΡΥΣΟ ΣΤΕΜΜΑ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Θ΄ ΜΟΝΟΜΑΧΟΥ.

 Σήμερα αποθησαυρίζεται στο Εθνικό Μουσείο της Ουγγαρίας, στη Βουδαπέστη. 

 

Το πλακίδιο στο κέντρο του Στέμματος με την εικόνα
του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ' Μονομάχου και την
επιγραφή: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ
Ο ΜΟΝΟΜΑΧΟΣ

Σύμφωνα με το θρύλο που καλύπτει το στέμμα αυτό, το δώρησε ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Θ' ο Μονομάχος στον βασιλιά της Ουγγαρίας Ανδρέα ως αμοιβή για την πολιτική που ακολούθησε κατά την περίοδο της Βασιλείας του.

Το στέμμα αυτό βρέθηκε θαμμένο και διαλυμμένο σε επτά πλακίδια και δύο δισκάρια πολυτελούς κατασκευής, το 1861 στη περιοχή Nyitraivánka (Ivanka pri Nitre) της Σλοβακίας και πουλήθηκε στο Εθνικό Ουγγρικό Μουσείο. 

Το Στέμμα είναι κατασκευασμένο από χρυσό και σμάλτο, πιθανότατα κατά τα μέσα του 11ου αιώνα και αποτελεί σύμφωνα με τους ερευνητές εξαιρετικής τέχνης προϊόν των Αυτοκρατορικών Εργαστηρίων της Κωνσταντινούπολης που βρισκόταν στην περιοχή του Μεγάλου Παλατίου, μολονότι όμως υπάρχουν εντυπωσιακά πολλά σε αριθμό, ορθογραφικά λάθη επάνω στα πέντε από τα επτά πλακίδια που φέρουν επιγραφή. 

Το Στέμμα, αποτελείται από ένα σύνολο επτά επιμηκών πλακιδίων, στρογγυλευμένων στην κορυφή και από δύο δισκάρια με προτομές των αποστόλων Πέτρου και Ανδρέα τα οποία είναι διαφορετικής τεχνοτροπίας και τεχνικής και μάλλον προέρχονται από άλλο αντικείμενο.

Τα επτά επιμήκη πλακίδια διατάσσονται συμμετρικά με προοδευτική μείωση του ύψους τους, στο μεγαλύτερο εικονίζεται ένας αυτοκράτορας ενδεδυμένος με τη θριαμβευτική αυτοκρατορική στολή αποτελούμενη από διβητήσιο διακοσμημένο με καρδιόσχημα φύλλα, λώρο και ένα κόσμημα στο λαιμό που μπορεί να ταυτιστεί με το μανιάκιον. 

Πλήρης ανάπτυγμα του Στέμματος.

Στο κέντρο ο Κωνσταντίνος Μονομάχος, δεξιά του η 2η συζυγός του Ζωή, αριστερά του η αδερφή της Ζωής, Θεοδώρα, δεξιά και αριστερά στις Αυτοκράτειρες υπάρχουν χορεύτριες ενώ στις άκρες του Στέμματος είναι η ΑΛΗΘΕΙΑ (δεξιά) και η ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ (αριστερά).

Το πλακίδιο με την εικόνα της Ζωής, 2ης συζύγου
του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ' Μονομάχου και την
επιγραφή: ΖΩΗ Η ΕΥΣΕΒΕΣΤΑΤΗ ΑΥΓΟΥΣΤΑ

Ο αυτοκράτορας σύμφωνα με την επιγραφή είναι ο «ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟ ΡΟΜΕΟΝ Ο ΜΟΝΟΜΑΧΟ», στο δεξί του χέρι κρατεί σκήπτρο, στο αριστερό ακακία, φορεί απλό στέμμα με τρία σφαιρίδια στην κορυφή και πρεπενδούλια που ακολουθούν την καμπύλωση της κώμης, φέρει φωτοστέφανο πράσινου χρώματος, στρέφει το βλέμμα του προς τα αριστερά του ενώ η επιφάνεια κάτω από την επιγραφή διακοσμείται με ελισσόμενη κληματίδα και πτηνά.

Τον αυτοκράτορα πλαισιώνουν οι δύο αδελφές αυτοκράτειρες, στα δεξιά του η Ζωή, δεύτερη συζυγός του (ΖΩΗ ΟΙ ΕΥΣΑΙΒΑΙΣΤΑΤΗ ΑΥΓΟΥΣΤΑ) με αυτοκρατορική ενδυμασία παρόμοια με αυτή του αυτοκράτορα, φέροντας στα αριστερά της το λεγόμενο «θωράκιον», είναι εστεμμένη με στέμμα με ψηλή στεφάνη και οδοντωτή επίστεψη με τρίφυλλο και πρεπενδούλια, κρατεί σκήπτρο και φέρει φωτοστέφανο. 

Ίδια ενδυμασία, μα με το θωράκιο στα δεξιά της, φέρει και η Θεοδώρα, αδερφή της Ζωής (ΘΕΟΔΩΡΑ Η ΕΥΣΑΙΒΕΣΤΑΤΙ ΑΥΓΟΥΣΤΑ) στα αριστερά του Κωνσταντίνου ενώ οι ελεύθερες επιφάνειες των πλακιδίων καλύπτονται επίσης με ελισσόμενη κληματίδα και πτηνά.

Ακολουθούν δύο πλακίδια με χορεύτριες που φορούν έναν κοντό χιτώνα και μακρύ φόρεμα διακοσμημένα με διάφορα καρδιόσχημα μοτίβα και οι οποίες κρατούν ένα πέπλο και ανασηκώνουν χορευτικά το ένα τους πόδι. 

Η χορεύτρια με τον πράσινο χιτώνα στρέφει το βλέμμα προς τα πίσω, ενώ εκείνη με το λευκό προς τα εμπρός, φέρουν πράσινο και μπλε φωτοστέφανο αντιστοίχως ενώ η ελεύθερη επιφάνεια καλύπτεται με ελισσόμενους βλαστούς και πτηνά.

Το πλακίδιο με την εικόνα της Θεοδώρας, αδερφής της
2ης συζύγου, Ζωής, του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ'
Μονομάχου με την επιγραφή: ΘΕΟΔΩΡΑ Η ΕΥΣΕΒΕΣΤΑΤΗ ΑΥΓΟΥΣΤΑ

Τέλος, τα δύο μικρότερα πλακίδια εικονίζουν  δύο αρετές, το ένα τη μορφή της Ταπείνωσης (Η ΤΑΠΕΙΝΟΣΙΣ) να κλίνει απαλά το κεφάλι και με τα χέρια διπλωμένα στο στήθος και το άλλο πλακίδιο την αρετή της Αλήθειας (Η ΑΛΙΘΙΑ) με το δεξί της χέρι να δείχνει το στόμα της.

Και οι δύο μορφές πλαισιώνουν δύο κυπαρίσσια όπου φωλιάζουν ζεύγη πουλιών, η Ταπείνωση φέρει πράσινο φωτοστέφανο και η Αλήθεια μπλε.

Για τη χρήση των πλακιδίων έχουν γραφτεί πολλά, το γεγονός ότι φέρουν λεπτές τρυπημένες ταινίες που βρίσκονται προσαρτημένες κάθετα στην πίσω όψη τους δεικνύει ότι ήταν ραμμένα σε δέρμα ή ύφασμα με πλαίσιο ενδεχομένως μια σειρά από μαργαριτάρια. 

Έτσι μπορούν να αποκατασταθούν ως ένα στέμμα, παρόμοιο με αυτό που φέρει η Θεοδώρα σε εικόνα του χειρογράφου των ιστοριών του Ιωάννου Σκυλίτζη του δωδεκάτου αιώνα στο Σινά.

Άλλοι υποστήριξαν ότι μπορεί να ήταν ζώνη, καθώς βυζαντινές ζώνες με χρυσά και σμαλτένια πλακίδια αναφέρονται σε αραβικές πηγές, όμως αυτό δε φαίνεται να ευσταθεί λόγω του σχήματος των πλακιδίων και των εικονιζόμενων προσώπων, ούτε μπορεί να ευσταθεί η άποψη ότι ήταν παραγγελία κάποιου τοπικού ηγεμόνα που είχε σχέσεις με το Βυζάντιο, γιατί τότε θα εικονιζόταν και ο ίδιος.

Τέλος διατυπώθηκε η άποψη ότι λόγω της κατεύθυνσης των βλεμμάτων των μορφών, αποτελούσαν τμήμα δέησης όπου η αυτοκρατορική τριάδα έστρεφε το βλέμμα της στο Χριστό, όμως, δεν μπορούμε να δεχτουμε αυτή τη λογική ερμηνείας των βλεμμάτων, καθώς και σε ένα σύγχρονο με το στέμμα χειρόγραφο με την αυτοκρατορική τριάδα στην προμετωπίδα του, που βρίσκεται στη μονή του Σινά η Ζωή που στέκεται δεξιά του Κωνσταντίνου, στρέφει το βλέμμα της δεξιά, μακριά από τον αυτοκράτορα

Η αρετή της ΑΛΗΘΕΙΑΣ

Η αρετή της ΤΑΠΕΙΝΩΣΗΣ

Χορεύτρια

Το στέμμα του Κωνσταντίνου του Μονομάχου, μετά από μεγάλη επιστημονική συζήτηση, θεωρείται σήμερα αυθεντικό, έχει υποστηριχθεί επίσης ότι δεν επρόκειτο για στέμμα που φοριόταν στο κεφάλι, αλλά για διάδημα που φοριόταν στο χέρι, όταν επέστρεφε ο αυτοκράτορας νικητής από κάποια πολεμική εκστρατεία. 

Ο Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννητος περιγράφει στο έργο του "Έκθεσις της βασιλείου τάξεως" σμάλτα που χρησιμοποιούνταν ως διπλωματικά δώρα προς ξένους ηγέτες, ως διακοσμητικά για το παλάτι, ακόμη και ως εξαρτήματα της ιπποσκευής των αυτοκρατορικών ίππων, στέμματα, διαδήματα και διαφόρων ειδών κοσμήματα διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας, το μεγαλύτερο όμως μέρος των αντικειμένων από σμάλτο προοριζόταν για χρήση εκκλησιαστική όπως:  σταυροθήκες, καλύμματα ιερών βιβλίων, δισκοπότηρα και μικρές εικόνες. 

Η τεχνική με την οποία κατασκευάζονταν τα βυζαντινά σμάλτα ήταν η εξής: σε μια λεπτή πλάκα από χρυσό δημιουργούσαν σχέδια με λεπτά ελάσματα χρυσού και τα κενά γεμίζονταν με υαλόμαζα σε σκόνη, στην οποία πρόσθεταν μέταλλα και οξείδια μετάλλων που έδιναν στο γυαλί διαφορετικές αποχρώσεις ενώ ολόκληρη η πλάκα τοποθετούνταν μέσα σε ειδικά σκεύη πάνω σε φωτιά, έτσι ώστε να λιώσει η υαλόμαζα.

Η πίσω πλευρά του στέμματος
του Κωνσταντίνου Μονομάχου

Τα τελευταία χρόνια ο καθηγητής και κορυφαίος ερευνητής του Βυζαντίου Νίκος Οικονομίδης αμφισβήτησε τη γνησιότητα του στέμματος υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για απομίμηση του δεκάτου ενάτου αιώνα, πολλοί μελετητές όμως όπως ο H. Maguire και ο E. Kiss ανταπάντησαν στον Οικονομίδη αποκρούοντας τις απόψεις του.

Σύμφωνα με τον Νίκο Οικονομίδη, το Στέμμα του Μονομάχου έχει πιθανότερο ώς χρόνο κατασκευής του την εποχή της εύρεσής του δηλαδή τον 19ο αιώνα.

Ακόμη τοποθετεί ο Οικονομίδης ως χώρο προέλευσής του Στέμματος την Ευρώπη, πιθανότατα την Βενετία και ως κατασκευαστή του πιθανόν κάποιον καλλιεργημένο παραχαράκτη που την σκοπιμότητα παραχάραξης ενός τέτοιου έργου την αποδίδει στην πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στην Αυστρο - Ουγγαρία στο β' μισό του 19ου αιώνα και στις ανάγκες του Ουγγρικού εθνικισμού. 

Μπορείτε να διαβάσετε ή και να κατεβάσετε την ενδιαφέρουσα έρευνα και μελέτη για το Στέμμα του Κωνσταντίνου Θ' Μονομάχου της Γιασμίνας Μωυσείδου, ΕΔΩ

Κοπιράιτ των φωτογραφιών:
All photographs © Genevra Kornbluth
www.KornbluthPhoto.com

πηγή