Η ΤΙΜΙΑ ΚΑΡΑ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ, ΠΟΛΙΟΥΧΟΥ ΝΑΟΥΣΑΣ.

Φυλάσσεται στον Ιερό ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Ναούσης.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στην Ορθόδοξη Εκκλησία αποδίδουμε στα Αγία λείψανα τιμή και ευλαβική προσκύνηση, η όποια όμως δεν αποτελεί λατρευτική προσκύνηση η λατρεία. Τούτο γιατί κανείς ποτέ ορθόδοξος χριστιανός δεν ταύτισε στη σκέψη του τα τίμια λείψανα με «θεούς». Μακαριστός π. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΣ (ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ ΑΙΡΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ).

Άγιος Θεοφάνης ο Νέος.
Φορητή εικόνα από Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου
Σκήτης Βεροίας, 19ος αιώνας.

Η Τιμία Κάρα του Αγίου Θεοφάνους του Νέου, φέρει επιχρυσωμένο περίβλημα και φυλάσσεται σε μία εξάγωνη αργυρή λειψανοθήκη, με σκαλιστές παραστάσεις από τα θαύματα του όσιου. 

Η Λειψανοθήκη αυτή, κατασκευάστηκε το 1831, χάρη στη συνδρομή Ναουσαίων χριστιανών όπως αναφέρει και η επιγραφή της λειψανοθήκης: «Ετελέσθη η παρούσα θήκη του Αγίου Θεοφάνους του νέου και θαυματουργού δια σηνδρωμμής (sic) και βοηθείας των Χριστιανών Νσαουσαίων επιτροπεύοντος κυρίου Ζαφείρη Μπέρσου και εφημερέβοντος (sic) ΠΑ[πά]Θωμά 1831 Ιουν.23».

Τα όσα ελάχιστα γνωρίζουμε για τον Όσιο Θεοφάνη, αντλούμαι από τις δύο εκδόσεις για τον Βίο του συμπεριλαμβανομένης και της Ακολουθίας του, μία της Βενετίας του 1764 και μια της Θεσσαλονίκης του 1883.

Ο Μανουήλ Γεδεών έγραψε, ότι ο «Θεοφάνης έν Όλύμπω» ήκμασε κατά την εποχή τής πατριαρχίας του Ιερεμίου Α', δηλαδή το πρώτον ήμισυ του 16ου αιώνα και συνεπώς, πρέπει να γεννήθηκε τα πρώτα έτη του αιώνα αύτου ή κατά τα τέλη του 15ου αιώνα και ο Ιερομόναχος της τότε Σκήτης Προδρόμου της Βέροιας, Αριστείδης Μπογιάλης τοποθετεί την άφιξη και παραμονή του οσίου στην Σκήτη, τα έτη 1400 - 1450. 

Άγιος Θεοφάνης ο Νέος.

Τοιχογραφία του 1744 στην Ιερά Μονή

Δοχειαρίου στο Άγιο Όρος.

Ο Μηλιόπουλος θεωρεί τον Όσιος Θεοφάνη σύγχρονο του Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω και μάλιστα «πρεσβύτερον κατά τήν ήλικίαν» ενώ ακόμη τον τοποθετεί στην Μονή Σκήτης της Βέροιας, κατά τα έτη 1580 με 1600.

Ο Απόστολος Βακαλόπουλος αποδέχεται, ότι ο όσιος Θεοφάνης «πρέπει νά εζησε κατά τόν 16ο ή το πολύ στις αρχές του 17ου αιώνα, τό ενωρίτερον δε, κατά τόν 15ον αιώνα αφού μετέβη είς τήν Κωνσταντινούπολιν, διά να έλευθερώση τόν άνεψιόν του καί συνεπώς τούτο έγένετο μετά τό 1453, αφου αναφέρονται ώς κατέχοντες ταύτην οί Τούρκοι. Επομένως ό Θεοφάνης εζησε τό ένωρίτερον κατά τόν 15ον αιώνα».

Το 1961, βρέθηκε από τον εκπαιδευτικό Εμμανουήλ Βαλσαμίδη, η κτητορική επιγραφή της Μονής των Ταξιαρχών Νάουσας, την οποία ίδρυσε ο όσιος Θεοφάνης, που αναφέρει ότι αυτή, κτίστηκε τον Μάιο του 1593. 

Από αυτό συμπεραίνουμε ότι ο Όσιος Θεοφάνης γεννήθηκε κατά τα μέσα του 16ου αιώνα και απεβίωσε κατά το πρώτο ήμισυ του 17ου αιώνα, αφού κατά τον βιογράφο του ο Όσιος Θεοφάνης ήτανε ηγούμενος τής μονής Ταξιαρχών Νάουσας επί: «χρόνον Ικανόν» καί έν συνεχείς εζησεν εις τήν μονήν Προδρόμου Βέροιας επί «καιρόν Ικανόν».

Η λειψανοθήκη με την Τιμια Κάρα του Οσίου
Θεοφάνους του Νέου, εξ Ιωαννίνων
του ασκητεύσας εν Ναούσης.

Ο Όσιος Θεοφάνης ο Νέος, γεννήθηκε στα Ιωάννινα και η αγάπη του για τον Χριστό και τον μοναχισμό τον οδήγησε στο Άγιο Όρος, στη Μονή Δοχειαρίου, όπου έλαβε το μοναχικό σχήμα, ονομαζόμενος Θεοφάνης. 

Με πολύ άσκηση, νηστεία, προσευχή και υπακοή ανήλθε σε ύψη αρετής και αγιότητας, και οι πατέρες της Μονής, τον παρακάλεσαν να αναλάβει την ηγουμενία της Μονής και παρά την αρχική άρνησή του, ανέλαβε το δύσκολο αυτό έργο.

Την ησυχία της ασκητικής ζωής του όμως, ήλθε να ταράξει η αρπαγή του ανιψιού του, του παιδιού της αδελφής του, το οποίο οι Τούρκοι άρπαξαν από το σπίτι του στα Ιωάννινα και το οδήγησαν αιχμάλωτο στην Κωνσταντινούπολη. 

Ο κίνδυνος να εξισλαμιστεί ήταν άμεσος και η αδελφή του τού έστειλε μήνυμα ζητώντας βοήθεια, έτσι ο όσιος πήγε στην Κωνσταντινούπολη να σώσει το παιδί, πράγμα που κατόρθωσε και επέστρεψαν στην Μονή Δοχειαρίου, με σκοπό να μείνει και ο ανιψιός του εκεί ως μοναχός.

Ορισμένοι μοναχοί ανησύχησαν ότι η παρουσία του ανιψιού του θα επισύρει την οργή των Τούρκων εναντίον της Μονής, έδιωξαν τον όσιο και τον ανιψιό του οι οποίοι κατέφυγαν στη Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου της Σκήτης Βεροίας, εκεί όπου είχαν ασκητεύσει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο όσιος Αντώνιος ο νέος, ο όσιος Αθανάσιος ο Μετεωρίτης, ο όσιος Νικάνωρ της Ζάβορδας, ο όσιος Διονύσιος ο εν Ολύμπῳ κ.α.

Το Εξωκκλήσι που βρίσκεται σήμερα στην θέση της
κατεστραμμένης το 1822, Ιεράς Μονής
Ταξιαρχών Βερμίου.

Πιθανότατα όμως να είχανε σκοπό να πάνε στα Γιάννενα, από όπου κατάγονταν.

Στην Σκήτη Βεροίας όμως ευαρεστήθηκαν, έγιναν αγαπητοί από τους Πατέρες της Μονής που τους έδωσαν την ευλογία να κτίσουν ένα κάθισμα, δηλαδή ένα μονύδριο, κοντά τους.

Οικοδόμησε έτσι ένα ναό προς τιμή της Κοίμησης της Θεοτόκου, πιο χαμηλά από την σημερινή Σκήτη, προς το ποτάμι που έγινε πόλος έλξης.

Μετά από χρόνια ο όσιος άφησε στην Μονή επίτροπο τον ανιψιό του και αποφάσισε να ιδρύσει μια νέα Μονή προς τιμήν των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, προστατών και της Ιεράς Μονής Δοχειαρίου, Αγίου Όρους επιλέγοντας έναν τόπο κοντά στη Νάουσα, όμως ο αρχιοικοδόμος του διαφωνούσε με την επιλογή αυτή. 

Ο μικρός Ιερός Ναός του Οσίου Θεοφάνους στη Νάουσα.

Είναι χτισμένος στο σημείο ακριβώς που ο όσιος 

είχε εντός της πόλης, το σπήλαιο - μετόχι όπου 

προσευχόταν και απομονωνόταν.

Ο όσιος τότε, πρότεινε ο καθένας τους να γράψει τον τόπο της επιλογής του σε ένα χαρτί, να βάλουν το κάθε χαρτί σε ένα φάκελο, να σφραγίσουν και τους δύο φακέλους και να τους αφήσουν μαζί σε ένα τόπο και όπου τους ξαναβρούν, εκεί να κτίσουν τον ναό, ο αρχιοικοδόμος συμφώνησε με την πρόταση και τα σημειώματα βρέθηκαν όλα στον τόπο που είχε επιλέξει ο όσιος.

Όταν ολοκληρώθηκε η Μονή ο όσιος Θεοφάνης εγκαταστάθηκε σε αυτήν, χωρίς να εγκαταλείψει τη Σκήτη της Βεροίας, που ήταν πνευματικός καθοδηγητής ενώ σε μία από τις επισκέψεις του, αισθάνθηκε το τέλος του και προετοίμασε τους πατέρες, συμβουλεύοντάς τους να τηρούν τις υποθήκες και τις νουθεσίες του και να εμπιστεύονται τη σωτηρία τους στην προστασία της Κυρίας Θεοτόκου.

Σύγχρονη εικόνα του Οσίου Θεοφάνους του Νέου.

Κοιμήθηκε όσο βρισκόταν τα τελευταία χρόνια της ζωής του, στο κάθισμα της Παναγίας που είχε ιδρύσει, στην Σκήτη της Βέροιας, στις 19 Αυγούστου και ενταφιάσθηκε εκεί.

Μετά την εκταφή του, οι Πατέρες, κόσμησαν την κάρα του με αργυρή περίτεχνη θήκη και την τοποθέτησαν μαζί με τα άλλα ιερά λείψανα της Μονής του Προδρόμου ενώ τα υπόλοιπα οστά ξανατάφηκαν και επάνω τους κατασκευάστηκε ένα προσκυνηματικό μνημείο.

Οι Τούρκοι κατέστρεψαν τη Σκήτη το 1822, γκρέμισαν και το κάθισμα της Παναγίας, το μνήμα του Αγίου παραχώθηκε μέσα στα συντρίμμια ενώ την ίδια χρονιά καταστράφηκε από τους Τούρκους και η Μονή των Ταξιαρχών στην Νάουσα, που ο ίδιος ίδρυσε και χάθηκαν πολύτιμα στοιχεία και κειμήλια όπως και η σωζόμενη ως τότε διαθήκη του Οσίου. 

Το μνήμα του Αγίου ανοίχθηκε το 1926 και τα οστά του, περίπου 60 τμήματα, τοποθετήθηκαν στην Μονή της Σκήτης και σήμερα σώζονται μόνον λίγα τεμάχια.

Χαρακτηριστικά ο γνωστός δάσκαλος Ιωάννης Μηλιόπουλος, μετέπειτα μοναχός Ιωαννίκιος αναφέρει: «...Σημειωτέον δ’ ένταΰθα, ότι, άνασκαφής γενομένης είς τό μέρος, εν φ ό τάφος τοϋ αγίου Θεοφάνους εύρίσκετο, ήτοι συμφώνως τω βιβλίφω τής βιογραφίας αύτου υπό τήν Ελαίαν, πράγματι ευρέθησαν 60 περίπου μικρά τεμάχια έκ των άγιων οστών του ιερού λειψάνου, άτινα καί, ευλαβώς περισυλλεγέντα υπό του τότε προηγουμένου Δανιήλ ίερομονάχου Σωτήρα, εναπετέθησαν αρμοδίως έν τω ιερώ βήματι τής εκκλησίας του Τιμίου Προδρόμου, τήν δε ιεράν ταύτην πράξιν, έν τοις μετά ταύτα χρόνοις, καί διά πρακτικού, επί τή είς τήν ιεράν μονήν αφίξει του, όο Μητροπολίτης Βέροιας καί Ναούσης κ. Σωφρόνιος [=Σταμούλης] κατεκύρωσεν, ήτοι κατά τό έτος 1926». 

Στη Νάουσα, υπάρχει σήμερα μόνο ένα μικρό ναΰδριο προς τιμήν του οσίου, χτισμένο στο σημείο ακριβώς που ο όσιος είχε εντός της πόλης, το σπήλαιο - μετόχι όπου προσευχόταν και απομονωνόταν και που σήμερα υπάρχει στην θέση αυτή το 3ο Δημοτικό Σχολείο Ναόυσας.

Η μνήμη του Οσίου Θεοφάνους του Νέου, τιμάται στις 19 Αυγούστου.