Τετάρτη 27 Φεβρουαρίου 2019

Η ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ, ΣΑΛΑΜΙΝΑ.

πηγή

Φυλάσσεται στην Ομώνυμη Ιερά Μονή στην Σαλαμίνα. 




Λεπτομέρεια της Θαυματουργής Εικόνας
της Παναγίας Φανερωμένης
Η Ιερά Μονή Φανερωμένης Σαλαμίνας στα βορειοδυτικά παράλια του νησιού της Σαλαμίνας. 

Σε εκείνο το σημείο υπήρχε ένας παλιός,  ημιερειπωμένος ναός στον οποίο βρέθηκε η εικόνα της Θεοτόκου από τον Άγιο Λαυρέντιο, κατά κόσμο Λάμπρο Καννέλο.

Ο Αγιος Λαυρέντιος βρισκόταν με άλλους συμπολίτες του σε αγροτική περιοχή για καλλιέργεια των χωραφιών και κάποια νύχτα εμφανίσθηκε σε αυτόν σε όραμα η Παναγία που τον καλούσε να μεταβεί σε τόπο που του υπέδειξε, για να οικοδομήσει την Εκκλησία της. 


Ο τόπος αυτός βρισκόταν στο βόρειο μέρος της Σαλαμίνας, απέναντι από την παραλία της Μεγαρίδος με την ονομασία Μεγάλο Πεύκο (σημερινή Νέα Πέραμος) όμως ο γέροντας δεν αποφάσιζε να εκτελέσει την εντολή αυτή, για αυτό την επομένη νύχτα εμφανίσθηκε και πάλι η Παναγία, προτρέποντας τον με τρόπο εντονότερο. 

Ο Άγιος Λαυρέντιος των Μεγάρων
Επειδή όμως έμενε στις αμφιβολίες του, βλέπει για 3η φορά την Παναγία προστάζοντάς τον: «Τάχιστα πορεύου, ἄνθρωπε, εἰς τὴν νῆσον, εἰς τὴν ὁποίαν σοῦ εἶπον, νὰ ἐκτελέσῃς τὸ παρ᾿ ἐμοῦ προσταττόμενον».

Ο γέροντας επέστρεψε έντρομος στα Μέγαρα, και διηγήθηκε το όραμα σε γνωστούς και φίλους, από τους οποίους άλλοι πίστευαν και άλλοι αμφέβαλαν, αυτός όμως παρέμενε στο σπίτι του αναποφάσιστος.

Κάποια νύχτα εμφανίσθηκε και πάλι σε αυτόν η Παναγία, απειλώντας τον να πάει στην Σαλαμίνα και να εκτελέσει την εντολή της.

Τότε πήρε την απόφαση και πήγε στην παραλία να περάσει απέναντι, ήταν όμως τόσο μεγάλη η θαλασσοταραχή που πλοιάριο δεν υπήρχε και φαινότανε ακατόρθωτο να περάσει απέναντι στην Σαλαμίνα. 


Ενώ συλλογιζόταν, ακούει μία φωνή να του λέει: «Ρίξε την κάπα σου στην θάλασσα και αφού καθίσεις επάνω σε αυτήν, θα σε οδηγήσει χωρίς κίνδυνο στο νησί» και με απόλυτη εμπιστοσύνη, αποβάλλοντας κάθε φόβο και ενδοιασμό, διέσχισε τη θάλασσα επάνω στην κάπα του και έφθασε σώος και αβλαβής στην Σαλαμίνα και αμέσως πήγε στον τόπο όπου του είχε υποδείξει η Θεοτόκος. 

Η μονή της Παναγίας Φανερωμένης Σαλαμίνας που
ίδρυσε ο Οσιος Λαυρέντιος των Μεγάρων.
Εκεί, σκάβοντας στα ερείπια παλαιότερης Μονής, στις 17 Μαΐου του 1640, βρήκε την εικόνα της Παναγίας, μαυρισμένη από την υγρασία, η οποία, ονομάσθηκε Φανερωμένη, διότι φανερώθηκε στον Όσιο. 

Το ίδιο όνομα έλαβε και η Ιερά Μονή την οποία στην συνέχεια ανοικοδόμησε, το 1682, με πολλούς κόπους ο Όσιος, ο οποίος γενόμενος Μοναχός έλαβε το μοναχικό όνομα Λαυρέντιος.

Σε αυτήν την Μονή έμεινε Ηγούμενος και, συγκέντρωσε Μοναχούς, διδάσκοντας και δίνοντας το παράδειγμα της κατά Θεόν οσίας βιοτής και κατέστησε την Μονή περιώνυμη και σεβάσμια στην εποχή του.

Η Τιμία Κάρα του Αγίου Λαυρεντίου που φυλάσσεται στην
Ιερά Μονή της Παναγίας Φανερωμένης στην Σαλαμίνα,
της οποίας είναι Κτήτορας
Αρχικά έκτισε το μικρό Εκκλησάκι, το οποίο σήμερα τιμάται επ’ ονόματι του αγίου Νικολάου και αργότερα το μεγάλο Καθολικό, ο οποίο όμως δεν πρόφθασε να δεί αγιογραφημένο με τις εξαίρετες τοιχογραφίες, τις οποίες θαυμάζουμε και σήμερα.

Ο όσιος Λαυρέντιος κοιμήθηκε εν Κυρίω την 9η Μαρτίου του 1707 ενώ κατά άλλους κοιμήθηκε στις 6 Μαρτίου του 1707, ημέρα μνήμης των αγίων 40 Μαρτύρων, όπως φαίνεται από μία ανορθόγραφη σημείωση σε χειρόγραφο της Μονής.

Τον διαδέχτηκε στην Ηγουμενία ο γιος τους Ιωάννης, ο οποίος είχε γίνει ήδη Μοναχός, με το όνομα Ιωακείμ, ενώ μοναχή έγινε και η σύζυγός του Οσίου Λαυρεντίου η Βασίλω, η οποία μετονομάσθηκε σε Βασσιανή.

Η μετάθεση της μνήμης του στην 7η Μαρτίου φαίνεται ότι έγινε από τους Μοναχούς της Ιεράς Μονής του, για να μη συμπίπτει με τη μεγάλη εορτή των αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων.


Τρίτη 26 Φεβρουαρίου 2019

Ιερά Μονή Αστερίου, Αττική.

πηγή


Βρίσκεται σε μια κατάφυτη, ήσυχη πλαγιά στον δυτικό Υμηττό, σε ύψος 545 μέτρα με πανοραμική θέα προς το λεκανοπέδιο της Αθήνας, στα βορειοανατολικά της Μονής Καισαριανής και σε απόσταση 3.5 χιλιομέτρων από αυτήν.



Πανοραμική άποψη της ανατολικής πλευράς του ναού
Αρχείο ΙΑΑ - © ΥΠΟΠΑΙΘ - ΕΦΑ Αθηνών
  
Η γύρω περιοχή έχει χαρακτηριστεί προστατευόμενο πάρκο από όπου ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει μια εκπληκτική πανοραμική θέα της Αθήνας και να συναντήσει το ερειπωμένο βυζαντινό κόσμημα, τον Πύργο της Ανθούσας.

Η Μονή Αστερίου σήμερα είναι μετόχι της Μονής Πετράκη και αφιερωμένη στους Παμμεγίστους Ταξιάρχες. 

Σύμφωνα με αρχαία παράδοση, κτήτορας του μοναστηριού ήταν ένας μητροπολίτης Αθηνών του 5 - 6ου αιώνα, επ’ ονόματι Αστέριος, η απουσία όμως τέτοιου ονόματος από τους επισκοπικούς καταλόγους της Αθήνας ανατρέπει τη θεωρία, ενώ η λαϊκή παράδοση ότι η ονομασία του Μοναστηριού οφείλεται στο αστέρι της αυγής Αυγερινό, επίσης, δεν είναι ικανοποιητική.

Άποψη του εσωτερικού περιβόλου της Μονής
πηγή
Άποψη του εσωτερικού περιβόλου της Μονής
πηγή
Άποψη του εσωτερικού περιβόλου της Μονής, διακρίνεται η Κρήνη
πηγή

Η Είσοδος του Καθολικού της Μονής Αστερίου.
πηγή
Η ονοματοδοσία της επίσης, σχετίζεται με τον Όσιο Λουκά τον «εκ Στειρίου» ο οποίος, καταγόμενος από την Αίγινα, ήρθε στην Αθήνα το 920 περίπου, έλαβε το μοναχικό σχήμα και ξεκίνησε τη ασκητική του πορεία στην πλαγιά αυτή του Υμηττού.

Ωστόσο και η θεωρία αυτή της ονοματοδοσίας φαίνεται να καταρρίπτεται, καθώς τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της μονής ανάγονται στον 16ο αιώνα.

Η ανυπαρξία σχετικών γραπτών πηγών και επιγραφών, αφήνει άγνωστη την ιστορία του Μοναστηριού που αρχιτεκτονικά, η χρονολογία ανέγερσης της Μονής υπολογίζεται κατά τον 10ο αιώνα και θεμελιώθηκε πάνω σε αρχαίο κτίσμα, που εικάζεται ότι ήταν το λεγόμενο διδασκαλείο του φιλοσόφου Διοδώρου.

Άποψη του Καθολικού
πηγή
Ο μεγάλος Δημήτριος Καμπούρογλου στην εργασία του στην Ιστορία των Αθηναίων, αναφέρει μεταξύ άλλων, συγκεκριμένα: «…Ἀλλὰ καὶ ὁ Οὐίλλιαμ Μίλλερ εἰς τὴν ἱστορίαν του τῆς ἐν Ἑλλάδι Φραγκοκρατίας λέγει ὅτι τὸ Ἀστέρι ὡς καὶ ἡ Καισαριανὴ ὑπῆρξάν ποτε σχολαὶ φιλοσόφων, «τοῦθ᾿ ὅπερ φαίνεται ὅτι συνέβαινε πράγματι περὶ τὰ τέλη τοῦ Δ´αἰῶνος». 

Ὅτι δὲ πράγματι ἀμφότερα τὰ χριστιανικὰ ταῦτα μνημεῖα ἀνιδρύθησαν ἐπὶ ἀρχαιοτέρων καὶ δὴ ἐθνικῶν, τοῦτο εἶναι τὸ μόνον ἐξηκριβωμένον σχετικῶς μὲ αὐτά. 

Ἂν δὲ λάβωμεν ὑπ᾿ ὄψιν, ὅτι ἓν μέρος τοῦ ὑλικοῦ τῆς Μονῆς Ἀστέρη ἐχρησιμοποιήθη κατὰ τὴν ἀνίδρυσιν τῆς Μονῆς Καισαριανῆς, ἥτις εἶναι ἔργον τοῦ ΙΑ´ αἰῶνος, δέον νὰ καταλήξωμεν εἰς τὸ συμπέρασμα, ὅτι ἡ τοῦ Ἀστέρη ἀνιδρύθη τουλάχιστον ἕνα αἰῶνα ἐνωρίτερον…»

Το κωδωνοστάσιο της Μονής
πηγή
Ωστόσο, μια σχετικά πρόσφατη αν και αμφισβητούμενη αναχρονολόγηση του καθηγητού Χαράλαμπου Μπούρα, τοποθετεί την ανέγερση του μνημείου στην πρώτη μεταβυζαντινή περίοδο (1453 - 1700) αποδίδοντας τα μεσοβυζαντινά χαρακτηριστικά του Καθολικού, ως προς τον αρχιτεκτονικό τύπο, τον αθηναϊκό τρούλο, τοιχογραφίες κ.λπ., στην θέληση των κτητόρων να αντιγράψουν τους μεσοβυζαντινούς ναούς της Αττικής.

Μία επίσης μη εξακριβωμένη πληροφορία, θέλει την ύπαρξη και λειτουργία διδασκαλείου εντός της Μονής, κατά το πρότυπο της κοντινής Μονής Καισαριανής, στα μεσοβυζαντινά έτη, π
άντως, σε οποιαδήποτε περίπτωση, το Μοναστήρι φέρεται να υπήρξε πατριαρχικό σταυροπήγιο, ενώ αργότερα υπήχθη στην δικαιοδοσία του μητροπολίτη Αθηνών, μαζί με τις υπόλοιπες Ιερές Μονές του Υμηττού.

Το συγκρότημα έχει τη μορφή φρουρίου που αναπτύσσεται μέσα σε τετράπλευρο περίβολο που στο κέντρο του βρίσκεται το καθολικό, το οποίο ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τριμερή νάρθηκα στη δυτική πλευρά και επίσης είναι προσκολλημένο επάνω στον ναό, το κωδωνοστάσιο.

Ο εντυπωσιακός οκτάπλευρος τρούλλος του Καθολικού της Μονής
πηγή
Στην ανατολική πλευρά του ναού υπάρχει η κεντρική τρίπλευρη κόγχη του Ιερού, ενώ δεξιά και αριστερά εξέχουν οι πολύ μικρότερες κόγχες της Πρόθεσης και του Διακονικού.

Ο οκτάπλευρος τρούλλος έχει επιμελημένη δόμηση με τετραγωνισμένες πέτρες που εναλλάσσονται με ζώνες από κεραμικούς πλίνθους ενώ οι πλευρές του τρούλλου με τα μονόλοβα στενά τοξωτά παράθυρα έχουν τοξωτή απόληξη με κεραμοπλαστική διακόσμηση από ζώνες πλίνθων και οδοντωτές ταινίες.

Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με αργολιθοδομή και ο τρούλος του, που ανήκει στον απλοποιημένο «Αθηναϊκό» τύπο, στηρίζεται σε τέσσερις κίονες που σχηματίζονται από πώρινους σοβατισμένους σπονδύλους.

Οι τέσσερις αυτοί κίονες προέρχονται από ένα αρχαίο κτίσμα και έχουν ιωνικά κιονόκρανα ενώ υπάρχουν και διάφορα εντοιχισμένα μάρμαρα από ανάγλυφα ή από επιτύμβιες στήλες.

Πανοραμική άποψη της Αθήνας με φόντο τον τρούλο της Μονής
πηγή
Πανοραμική άποψη της Αθήνας με φόντο τον τρούλο της Μονής
πηγή

Στην κόγχη πάνω από την είσοδο σώζονται λείψανα
από τοιχογραφία των επώνυμων του ναού, Ταξιαρχών

πηγή
Η είσοδος του Καθολικού της Μονής, έχει μαρμάρινες παραστάδες και υπέρθυρο ενώ στο άνω τμήμα της πρόσοψης υπάρχει και μία μικρή αψιδωτή κόγχη με εξέχον γείσο.

Το υπέρθυρο της εισόδου κοσμείται με γλυπτούς σταυρούς μέσα σε κύκλο καθώς και ρόδακες ενώ στην κόγχη, επάνω από την είσοδο, σώζονται λείψανα από τοιχογραφία των επώνυμων του ναού, των Παμμέγιστων Ταξιαρχών.

Το εσωτερικό του Καθολικού κοσμούσαν τοιχογραφίες, σπαράγματα των οποίων σώζονται στον κυρίως ναό αλλά και στον νάρθηκα. 

Πρόκειται για έργα απλοϊκής και επαρχιακής τέχνης, που χρονολογούνται στον 16ο αιώνα και που δυστυχώς, το υπόλοιπο και μεγαλύτερο μέρος του αγιογραφικού διακόσμου του ναού, καταστράφηκε από τη μεγάλη πυρκαγιά που εκδηλώθηκε το 1898.

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή
Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή
Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή

Άποψη της Αγίας Τράπεζας στο Ιερό του Ναού
Αρχείο ΙΑΑ - © ΥΠΟΠΑΙΘ - ΕΦΑ Αθηνών
πηγή
Το καθολικό της μονής υπήρχε τουλάχιστον από το 1646, όπως δείχνει το παλαιότερο από τα χαράγματα που έχουν εντοπιστεί στους τοίχους του.

Σύμφωνα και με μια επιγραφή που σώζεται στον ναό, η μονή αποτελούσε πατριαρχικό σταυροπήγιο έως το 1716.

Η Μονή είχε παιδευτική δραστηριότητα και διέθετε πλούσια βιβλιοθήκη, η οποία μεταφέρθηκε το 1687 στη Μονή της Σαλαμίνας προκειμένου να την γλιτώσουν από την επιδρομή του Φραντσέσκο Μοροζίνι. 

Αργότερα, το 1826 - 1827 η σπουδαία βιβλιοθήκη αυτή μεταφέρθηκε για περισσότερη ασφάλεια στην Ακρόπολη της Αθήνας και έκτοτε η τύχη της, δυστυχώς αγνοείται.

Το 1833, με τον νόμο της αντιβασιλείας του Όθωνα η μονή διαλύθηκε και ερημώθηκε ενώ μία μεγάλη πυρκαγιά κατέκαυσε μέρος της εκκλησίας το 1898.

Το 1960 η Βασίλισσα Φρειδερίκη γνώρισε σε έναν περίπατό της την Μονή, εντυπωσιάστηκε αμέσως και αφού εξασφάλισε την έγκριση των εκκλησιαστικών αρχών την μετέτρεψε σε προσωπικό της ησυχαστήριο. 

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή
Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή
Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό 
πηγή
Χαρακτηριστικά η Φρειδερίκη γράφει στο βιβλίο της με τίτλο "Μέτρον Κατανοήσεως": «Αστέρι είναι το όνομα της ιδιωτικής μου μονής. Ο Παύλος κι εγώ την ανακαλύψαμε σ’ έναν περίπατο μας, στα μισά του δρόμου προς τον Υμηττό.

Ήταν κατά το μεγαλύτερο μέρος ερειπωμένη. Κατσίκες έκαναν τον περίπατο τους, μασουλώντας την ξερή χλόη του μικρού περίβολου. Ερωτεύτηκα αμέσως αυτό το μέρος και ζήτησα από τις εκκλησιαστικές αρχές να μου το παραχωρήσουν. 

Συμφωνήσαν και ξανάχτισα το μοναστήρι – δυο μικροσκοπικά υπνοδωμάτια κι’ ένα λουτρό. 
 
Είναι του δωδεκάτου αιώνος και διατηρεί ακόμα μερικές μισοκατεστραμμένες τοιχογραφίες από τον δέκατο έκτο αιώνα. Ένα μικρό σαλονάκι είναι η μόνη νέα προσθήκη στο παλιό κτίριο. 

Εδώ μπορώ και απολαμβάνω την απόλυτη μοναξιά. Βλέπω πέρα από την κοιλάδα την Ακρόπολη, τον Λυκαβηττό και, πιο μακρυά, την Πάρνηθα. Εδώ ο κόσμος ήταν σιωπηλός και η παιδική μου εμπειρία ξαναγύριζε. 
 
Τα αγριολούλουδα ήταν αλλοιώτικα, αλλ’ η ησυχία ίδια. Η δυνατή μυρωδιά του θυμαριού και οι ευγενικές μέλισσες με το βουητό τους βοηθούσαν το πνεύμα μου ν’ανυψωθή επάνω απ’ όλα τα εγκόσμια και ν’ακολουθήση μυστικά τον ήλιο που δύει στην πηγή του και τη δική μου.»


Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή
Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή
Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό της Μονής Αστερίου
πηγή

Γενική άποψη του καθολικού του Ναού
Αρχείο ΙΑΑ - © ΥΠΟΠΑΙΘ - ΕΦΑ Αθηνών
πηγή
Για την μετατροπή του σε ησυχαστήριο της Βασίλισσας δεν έγιναν πολλά έργα, δεν υπήρχε τότε η δυνατότητα από το Κράτος ή την Εκκλησία ούτε από  τους Βασιλείς.

Παρέμεινε ένα γοητευτικό ερείπιο, γύρω από την μισο - κατεστραμμένη εκκλησία, προστατευμένο από τον φρουριακό περίβολο που άντεχε στην φθορά των αιώνων.

Στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης της 5ης Οκτωβρίου του 1973, η χουντική κυβέρνηση καταγράφει όλα τα κινητά πράγματα της βασιλικής οικογένειας και τα δημεύει. 

Από αυτή την καταγραφή μπορούμε να σχηματίσουμε μια ιδέα για το πως ήταν επιπλωμένα τα διαμερίσματα της Βασίλισσας, στους τοίχους τοποθετήθηκαν εικόνες βυζαντινής τέχνης από τις συλλογές της βασιλικής οικογένειας, έξι εικόνες στο καθιστικό, τέσσερις στο κελί της Βασίλισσας και τρεις στο άλλο κελί.

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στον Παντοκράτορα του Καθολικού
πηγή
Άποψη της Τράπεζας της Μονής με την Πλατυτέρα
Αρχείο ΙΑΑ - © ΥΠΟΠΑΙΘ - ΕΦΑ Αθηνών
πηγή

Εναπομείναν Αγιογραφικός διάκοσμος στο Καθολικό
πηγή
Στο καθιστικό υπήρχαν και τέσσερα - πέντε κομμάτια αρχαία, αλλά και κομμάτια παλιάς λαϊκής τέχνης και ολοι χώροι ήταν στρωμένοι με φλοκάτες, αυτά τα τόσο ζεστά ελληνικά χαλιά. 

Η Βασίλισσα όταν μιλούσε για το μοναστήρι της, έλεγε στο Αστέρι μου και συνήθως περνούσε εδώ μόνη της κάποιες ώρες, ίσως μια ολόκληρη μέρα, σπάνια όμως διανυκτέρευε ενώ μετά τον πρόωρο θάνατο του Βασιλέως Παύλου, ερχόταν πιο συχνά.

Στο συγκρότημα που σήμερα εποπτεύεται από την 1η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, εκτός από το καθολικό σώζονται σήμερα ανακαινισμένα τα κελιά, η τράπεζα, και στον εξωτερικό χώρο, η κρήνη από την εποχή της τουρκοκρατίας.

Σύμφωνα δέ με τους λάτρεις των διαφόρων θεωριών, υπάρχει μια γαλαρία που ενώνει τις Μονές Αστερίου και Καισαριανής και ξεκινάει από το δάπεδο του Καθολικού της πρώτης και καταλήγει στον περιβάλλοντα χώρο του ιερού του καθολικού της Ιεράς Μονής Καισαριανής.

Ιερατικός υπεύθυνος της Μονής που εγκαταβιώνει μάλιστα σε αυτήν, είναι ο προιστάμενος του Ι.Ν Αγίου Γεωργίου Παπάγου, π. Αλέξιος Γιαννός.

Θείες Λειτουργίες στην Μονή τελούνται σταθερά τα πρωινά του Σαββάτου αλλά και μεσοβδόμαδα, σύμφωνα με το πρόγραμμα της Μονής που είναι αναρτημένο σε αυτήν ενώ οι επισκέψεις γίνονται καθημερινά 8.00 - 13.00 & 16.00 - 20.00, εκτός Δευτέρας με το τηλέφωνο επικοινωνίας να είναι:(+30) 210 7212402

Η μονή πανηγυρίζει στις 8 Νοεμβρίου.



Δευτέρα 25 Φεβρουαρίου 2019

Ιερά Μονή Αγίου Προφήτου Ζαχαρία, Γράμμος Καστοριάς.

πηγή

Βρίσκεται σε απόσταση περίπου 63 χιλιόμετρα δυτικά τής Καστοριάς, πολύ κοντά στα Ελληνοαλβανικά σύνορα, στην περιοχή τού Γράμμου, μέσα σε μία γραφική κοιλάδα, σε υψόμετρο 1200 μέτρων και πολύ κοντά στο ερειπωμένο πλέον χωριό του Αγίου Ζαχαρία.


Άποψη του Ναού
πηγή
Το μοναστήρι βρίσκεται περίπου 7 οδικά χιλιόμετρα βορειότερα από τον παλιό οικισμό του Λινοτοπίου (υπάρχει ταμπέλα πριν τον οικισμό), μέσα σε ένα ξέφωτο του βουνού, κοντά στις όχθες του Αλιάκμονα. 

Η πρόσβαση είναι πιο εύκολη τους καλοκαιρινούς μήνες και τις πρώτες μέρες του φθινοπώρου, δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι βρίσκεται σε μια δύσβατη περιοχή και ο χωματόδρομος που φτάνει ως εκεί υπόκειται στις φυσικές φθορές.

Αρχικά ήτανε Μοναστήρι που αργότερα σε κοντινή απόσταση και περιμετρικά από αυτό δημιουργήθηκε ο ομώνυμος οικισμός του Αγίου Ζαχαρία ο οποίος είχε στα 1928, σύμφωνα με την επίσημη απογραφή, 31 κατοίκους αλλά στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο εγκαταλείφθηκε τελείως.

Άποψη εξωτερικά του Ιερού του Ναού
πηγή
Ο Ναός ο οποίος και έχει ανακηρυχθεί Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο με την απόφαση ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ36/49443/1076/25-4-1990 - ΦΕΚ 358/Β/18-6-1990, ιδρύθηκε πιθανότατα κατά τα τέλη του 16ου αιώνα.

Είναι μονόχωρος, καμαροσκέπαστος ναός με τρούλο και εξωτερικά σταυροειδής εγγεγραμμένος ενώ ο νάρθηκας στα Δυτικά τού ναού φαίνεται να είναι πιθανόν μία μεταγενέστερη κατασκευή, περίπου τού 1921, ο οποίος είναι όλος πετρόχτιστος και σκεπασμένος στην στέγη του με ωραίους και εντυπωσιακούς σχιστόλιθους. 

Ο οκταγωνικός τρούλος του ναού, είναι φτιαγμένος από λαξευτό πωρόλιθο και σε κάθε πλευρά του φέρει από ένα τυφλό αψίδωμα στη θέση παραθύρου, με μια λεπτή σχισμή στη μέση για το φωτισμό και τα τόξα των παραθύρων φέρουν σε σχήμα ακτινωτά, βαλμένες πλίνθους, ενώ μια σειρά πλίνθων διαγράφει εξωτερικά το τόξο, στον Ναό ακόμη υπάρχουν τρία τοξωτά παράθυρα σε κανονικές αποστάσεις μεταξύ τους, στη Νότια πλευρά του ναού, με τις ίδιες λεπτές σχισμές που φωτίζουν όμως ελάχιστα το εσωτερικό. 

Το υπέρθυρο επάνω από την είσοδο του Ναού
πηγή
Στην Ανατολική πλευρά του  Ναού, ψηλά στο αέτωμα, υπάρχει μία παρόμοια σχισμή χωρίς περίγραμμα, καθώς και μια ακόμη στο κέντρο του ιερού που συμπληρώνουν το φωτισμό μέσα στο ναό ενώ ένα ακόμη παράθυρο πιθανότατα μεταγενέστερο, υπάρχει στην Νότια πλευρά του Ναού.

Πάνω από το υπέρθυρο τής εισόδου του Ναού, υπάρχει μία επιγραφή που είναι πολύ κατεστραμμένη και μόνο κάποιες λέξεις μπορούν να διαβαστούν, οι πιο πολλές με μεγάλη δυσκολία, πού μαρτυρούν βέβαια λογία επιγραφή, αλλά δεν αρκούν για να καταλήξει κανείς σε συμπεράσματα ούτε για το περιεχόμενό της ακόμα.

Στη επιγραφή πού θα έπρεπε να υπήρχε και χρονολογία, είναι εντελώς κατεστραμμένη ενώ για την πιθανή χρονολόγηση τού μνημείου μόνο ορισμένα στοιχεία μορφολογικά θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν: α) παντελής έλλειψη γλυπτικού διακόσμου, δεν υπάρχει ούτε ένα στοιχείο, γεγονός πού οφείλεται εξ άλλου στην οικονομική δυσπραγία στους χρόνους τής δουλείας, β) έλλειψη πλίνθινου διακόσμου, αφού μόνο στην κόγχη τού ιερού υπάρχουν τέσσερις ζώνες πλίνθων και μερικές πλίνθους στα τόξα των παραθύρων, γ) χρήση τής αργολιθοδομής στην τοιχοποιία πλην τού τρούλου και τής αψίδας τού ιερού, δ) τα φωτιστικά μέσα τού ναού, πού περιορίζονται σε στενές σχισμές, αντί παραθύρων, με πλατύτερο άνοιγμα στο εσωτερικό, «έν εΐδει πολεμιστρών».

Άποψη του εσωτερικού του Ναού
πηγή
Τα παραπάνω στοιχεία οδηγούν στην περίοδο τής Τουρκοκρατίας και σε αυτό βοηθά και ο ζωγραφικός διάκοσμος τού ναού, πού πρέπει να είναι σύγχρονος με την κατασκευή του.

Η σημερινή κατάσταση στο εσωτερικό του ναού, από τις φθορές του χρόνου και προ παντός από τούς καπνούς 42 και τα άλατα, δεν επιτρέπει την λεπτομερή εξέταση των θεμάτων του συνόλου τής τοιχογράφησης. 

Ιδιαίτερα στα πάνω τμήματα η δυσκολία είναι μεγαλύτερη, μολαταύτα στο μεγαλύτερο μέρος έγιναν ορισμένες διαπιστώσεις πού μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε κάποια εικόνα.

Στον Δυτικό τοίχο, αριστερά τής θύρας, βλέποντας προς τα δυτικά, εικονίζονται οι Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη εκατέρωθεν σταυρού, κατεστραμμένοι εν μέρει με τις μορφές τους βαριές, άκομψες, μέτριας τέχνης. 

Πάνω από το υπέρθυρο, σε προτομή, η 'Αγία Κυριακή και η 'Αγία Παρασκευή και δεξιά τής θύρας ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και ένας άλλος αδιάγνωστος άγιος. Πάνω από τη ζώνη αυτή, υπάρχει μία δεύτερη, πλάτους 0,38 μέτρων, που περιθέει όλο το ναό και περιλαμβάνει στηθάρια αγίων και μαρτύρων.

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού
πηγή
Ψηλότερα υπάρχει μια πολυπρόσωπη σύνθεση τής Κοιμήσεως τής Θεοτόκου, από την όποια οι κάπνες αφήνουν με δυσκολία να φανούν οι μορφές και πάνω από την Κοίμηση υπάρχουν σκηνές δυσδιάκριτες που συμπληρώνουν την διακόσμηση τού Δυτικού τοίχου. 

Οι δυο πλάγιοι  τοίχοι  Βόρεια και Νότια ακολουθούν το εξής πρόγραμμα: κάτω σειρά (κατεστραμμένη μέχρι ύψους 1.70 μέτρα) εικονίζει σειρά ολόσωμων άγιων και διακρίνονται οι: Άγιος Αρτέμιος, στον πρώτο νότιο πεσσό, πού κοιτάζει ανατολικά και απέναντί του, στον δεύτερο πεσσό ο Άγιος Δημήτριος.

Στο Νότιο τοίχο είναι ο Άγιος Θεόδωρος στρατηλάτης και ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος.

Ο Άγιος Δημήτριος είναι η πιο δυνατή μορφή στη ζωγραφική τού εσωτερικού τού ναού.

Εικονίζεται όρθιος να φορά χλαμύδα με πόρπη μπροστά στο στήθος, απ’ όπου προβάλλουν τα δυο του χέρια, με το δεξί κρατεί το σταυρό τού μάρτυρος, ενώ με το αριστερό έχει το σχήμα τής δεήσεως μπροστά στο στήθος.

Άποψη του εσωτερικού του Ναού
πηγή
Άποψη του εσωτερικού του Ναού
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού
πηγή
Στην κόμη, πού αποδίδεται  με μικρές λευκές παράλληλες γραμμές, φέρει διάδημα, ενώ ο φωτοστέφανος είναι ανάγλυφος, όπως και στις μορφές τού εξωτερικού τού Δυτικού τοίχου. 

Πάνω από  την πρώτη αυτή σειρά βρίσκεται μία ζώνη με  τα στηθάρια, πού, όπως είπαμε, περιθέει όλο το ναό έκτος από το ιερό. 

Στο Βόρειο τοίχο πού διακρίνεται καλύτερα, εικονίζονται στη σειρά οι μάρτυρες: Μάμας, Τρύφων, Σέργιος, Μερκούριος, Κήρυκος, Ακίνδυνος, Νεόφυτος, Νικηφόρος, Γουρίας, Σαμωνάς, Άβιβλος (διάβ."Αβιβος ), Άρέθας, Ευγένιος κ.ά. 

Τα στηθάρια, σε αντίθεση με αυτά τού εξωτερικού Δυτικού τοίχου, περικλείονται από  κανονικό κύκλο, και συνδέονται μεταξύ τους με ένα ωραιότατο και  πολύπλοκο κόσμημα. 
 
Ένα άνθος στη μέση, από το οποίο εκφύονται ελικοειδώς ανά δύο προς τα πάνω και κάτω βλαστοί, πού διακλαδίζονται προς διάφορες κατευθύνσεις συμμετρικά και γεμίζουν όλον τον ανάμεσα σε δύο στηθάρια κενό χώρο, καταλήγοντας σε λεπτούς βλαστούς και φύλλα. 

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού
πηγή
Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού
πηγή
Το διακοσμητικό αυτό, αν και επαναλαμβάνεται κάθε φορά ανάμεσα σε  δυο στηθάρια, ίδιο σε γενικές γραμμές, στις λεπτομέρειες έχει ποικιλία και ελευθερία. 

Πάνω από τα στηθάρια, υπάρχει  τρίτη ζώνη με τις σκηνές τού Ακάθιστου Ύμνου που έχει πλάτος 0.66 μέτρα και αρχίζει με μια σκηνή στο Δυτικό τοίχο και τελειώνει στή Νοτιοδυτική γωνία και οι σκηνές χωρίζονται μεταξύ τους μέ ταινίες κόκκινες.

Τελευταία, στην καμάρα και στα επάνω τμήματα των πλαγίων τόξων, παριστάνονται διάφορες σκηνές τού Δωδεκαόρτου αλλά και τού βίου τού Χριστού.

Στό μεσαίο τόξο τού Βόρειου τοίχου παριστάνεται ο Χριστός «έκδιώκων τούς πωλοΰντας καί άγοράζοντας».

Στην παράσταση αυτή διακρίνονται αριστερά ο Χριστός και οι μαθητές πίσω του, δεξιά οι  διωκόμενοι έμποροι και μπροστά ζώα και  αντικείμενα των εμπόρων ενώ για τις σκηνές του Δωδεκαόρτου είναι δύσκολο να γίνει λόγος γιατί έχουν καλυφθεί εντελώς από τις κάπνες. 

Ο Άγιος Προφήτης Ζαχαρίας
πηγή
Στην κόγχη του ιερού, κάτω εικονίζονται ιεράρχες ολόσωμοι, και στη μέση ο Μελισμός. 

Από πάνω τους υπάρχει μια στενή ζώνη με το «Λάβετε φάγετε» καί «Πίετε έξ αύτοϋ πάντες» και στο τεταρτοσφαίριο υπάρχει η Πλατυτέρα Δεομένη σε προτομή, με το Χριστό σε στηθάριο και από τις δυο πλευρές της υπάρχουν οι Αρχάγγελοι σε προτομή. 

Στό Ανατολικό τμήμα τής καμάρας διακρίνονται τρία στηθάρια, αλλά τα θέματά τους είναι κατεστραμμένα.

Στον τρούλο, σώζεται ο Παντοκράτορας πού περιβάλλεται από διπλό κύκλο και από Αγγελικές δυνάμεις έξω από αυτόν ενώ στο τύμπανο τού τρούλου οι πιθανώς εικονιζόμενοι προφήτες δεν διακρίνονται, διατηρούνται όμως ίχνη των Ευαγγελιστών στα σφαιρικά τρίγωνα τής βάσεως τού τρούλου.

Το όνομα του ζωγράφου καθώς επίσης και η χρονολογία πού διακοσμήθηκε ο ναός, μας είναι άγνωστα ενώ η επί του υπέρθυρου επιγραφή, όπως είπαμε, είναι στο μεγαλύτερο μέρος κατεστραμμένη ή και εξίτηλη.

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού
πηγή
Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού
πηγή
Μία δεύτερη επιγραφή, κάτω από το ανακουφιστικό τόξο του παραθύρου τής Νότιας πλευράς, αναγράφει το έτος 1671, αλλά αυτή αφορά στην τοιχογραφία του τόξου, από την όποια διατηρούνται μόνο ίχνη.

Τόσο τα γράμματά της, σε σύγκριση με αυτά τής άλλης επιγραφής, όσο και η τεχνοτροπία των τοιχογραφιών του ναού, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η δεύτερη αυτή επιγραφή δεν έχει σχέση με την άλλη ζωγραφική του ναού.

Εδώ πρέπει να προστεθεί το σημαντικό γεγονός, ότι σε μικρή απόσταση από τον Άγιο Ζαχαρία βρίσκονται τα ερείπια του χωριού Ληνοτόπι, γνωστού από σειρά ζωγράφων του 16ου και 17ου αιώνα, από τούς όποιους αρχαιότερος είναι ζωγράφος Νικόλαος, ο οποίος ζωγραφίζει στα 1570 την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στα Παλατίτσια, κοντά στη Βέροια.

Σύγκριση των τοιχογραφιών του Άγ. Ζαχαρία με το  έργο του Νικολάου έδειξε πώς δεν υπάρχει σχέση ανάμεσα στα δυο μνημεία, και αυτό αναφέρεται γιατί, στον 16ο αιώνα και μετά, οι γνωστοί ζωγράφοι από τό Λινοτόπι πηγαίνουν και δουλεύουν μακριά (Ήπειρο, Μακεδονία), ενώ ο Άγιος Ζαχαρίας είναι έργο άλλων ζωγράφων.

ο Παντοκράτορας
πηγή
Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού
πηγή

Άποψη του εσωτερικού του Ναού
πηγή
Βέβαια, τίποτε δεν αποκλείει το μνημείο αυτό να ανήκει σε ζωγράφους από το Λινοτόπι, άγνωστους προς το παρόν ενώ οι τοιχογραφίες του Αγίου Ζαχαρία πρέπει να είναι έργο όχι ενός αλλά δύο ζωγράφων. 

Ο ένας ζωγραφίζει την εξωτερική όψη του Δυτική τοίχου, τη μορφή του Αγίου Δημητρίου και τη ζώνη με τα στηθάρια στο εσωτερικό του ναού και είναι καλύτερος τεχνίτης αφού βρίσκεται πιο κοντά στην παράδοση τής μεγάλης τέχνης τού 16ου αιώνα

Ο δεύτερος ζωγραφίζει την υπόλοιπη εκκλησία,  χρησιμοποιεί πλατύτερα φώτα και η τέχνη του γενικότερα έχει χαρακτήρα λαϊκότερο και όλα αυτά δείχνουν την τεχνοτροπία των τοιχογραφιών τού Αγίου Ζαχαρία που μας οδηγεί με πολύ πιθανότητα στο τέλος τού 16ου και στις αρχές τού 17ου αιώνα.

Η αρχιτεκτονική τού μνημείου και η ποιότητα των τοιχογραφιών του, δείχνουν ένα επίπεδο τέχνης στην περιοχή αυτή όχι κοινό και το ενδιαφέρον για αυτό γίνεται ακόμα μεγαλύτερο γιατί βρίσκεται αφ’ ενός τόσο κοντά στην πατρίδα ζωγράφων, το Λινοτόπι, και αφ’ ετέρου σε μια περιοχή έρημη και δυσπρόσιτη, στην οποία δεν συναντά κανείς μνημείο σε μεγάλη ακτίνα. 

Ο Ναός εορτάζει στις 5 Σεπτεμβρίου με Πανηγυρική Θεία Λειτουργία και την παραμονή της εορτής τελείται Εσπερινός