Η ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΝΙΑΜΟΝΗΤΙΣΣΑΣ, ΧΙΟΣ.

πηγή

 Φυλάσσεται στην Νέα Μονή της Χίου.

Κάρτ ποστάλ του 1930, Νέα Μονή Χίου
πηγή

Η Νέα Μονή της Χίου ιδρύθηκε το 1042 και βρίσκεται στο κέντρο του νησιού σε απόσταση 12 χιλιομέτρων απο την πόλη της Χίου.

Αρχές του 11ου αιώνα, όταν στην Κωνσταντινούπολη βασίλευαν ο Μιχαήλ Δ´ ο Παφλαγών και έπειτα ο Μιχαήλ Ε´ ο Καλαφάτης, ασκήτευαν σε μια σπηλιά στο Προβάτειο όρος τρεις μοναχοί, οι αυτάδελφοι Νικήτας και Ιωάννης και ο Ιωσήφ, που ήρθε αργότερα κοντά στους δύο πρώτους.

Μια νύχτα του 1034 είδαν, κατά την παράδοση, από το ασκηταριό τους ένα φως μέσα στο δάσος, που έμεινε ορατό, ακίνητο στην ίδια θέση, για αρκετές νύχτες, σκέφθηκαν ότι ήταν θεϊκό σημάδι και προσπάθησαν να το προσεγγίσουν, αλλά η βλάστηση ήταν πολύ πυκνή. 

Μοναχοί της Νέας Μονής Χίου σε φωτογραφία του 1935,
Μουσείο Μπενάκη
πηγή

Μετά από σκέψη, άναψαν φωτιά για να καθαρίσουν την περιοχή και όταν αυτή έσβησε αντίκρυσαν μια μυρτιά που είχε μείνει ανέπαφη από τη φωτιά και πάνω στα κλαδιά της μια εικόνα της Παναγιάς, πιθανότατα την είχε κρύψει κάποιος πιστός στους δύσκολους καιρούς της Εικονομαχίας που είχαν προηγηθεί για να τη διασώσει. 

Οι μοναχοί την πήραν και τη μετέφεραν στην σπηλιά τους, η εικόνα όμως έφευγε μόνη της θαυματουργικά και επέστρεφε στην άφλεκτη μερσινιά, έτσι αναγκάστηκαν να χτίσουν ένα μικρό ναό της Θεοτόκου στην ακριβή θέση που ανακαλύφθηκε η εικόνα της και για να μην την αφήσουν μόνη έφτιαξαν κι αυτοί τα κελιά τους και μετακόμισαν εκεί. Αυτή λοιπόν ήταν η πρώτη, η ΠΑΛΑΙΑ μονή, που επέφερε κατόπιν τον χαρακτηρισμό της ΝΕΑΣ Μονής στο μεγαλόπρεπο μεταγενέστερο συγκρότημα.

Η Νέα Μονή της Χίου σήμερα
πηγή

Μια νύχτα, η Παναγία παρουσιάστηκε στον ύπνο των τριών μοναχών και τους είπε να πανε στη Λέσβο να συναντήσουν τον εξόριστο Κωνσταντίνο τον Μονομάχο και να του πούνε ότι σύντομα θα επέστρεφε στην Κωνσταντινούπολη ώς αυτοκράτορας.

Ο Νικήτας και ο Ιωσήφ πήγαν στη Λέσβο και είπαν στον Κωνσταντίνο το χαρμόσυνο μήνυμα, εκείνος τους υποσχέθηκε ότι αν αυτό επαληθευόταν θα τους χάριζε ό,τι κι αν του ζητούσαν. 

Τότε οι μοναχοί του εξιστόρησαν όλα τα περιστατικά σε σχέση με την εικόνα και τον παρακάλεσαν όταν βασιλεύσει να χτίσει μεγαλόπρεπη εκκλησιά στη Θεοτόκο εκεί που είχε βρεθεί το εικόνισμα, ο Κωνσταντίνος τους διαβεβαίωσε και τους προσέφερε το πριγκηπικό του δαχτυλίδι.

Όσιοι Νικήτας, Ιωάννης και Ιωσήφ οι κτήτορες
της Νέας Μονής Χίου.
πηγή

Το 1042 η Ζωή η Πορφυρογέννητη ανεκάλεσε από την εξορία τον Μονομάχο, τον παντρεύτηκε και τον ανεκήρυξε Αυτοκράτορα.

Μόλις οι τρεις Χιώτες ασκητές πληροφορήθηκαν την είδηση, ταξίδεψαν στην Πόλη και υπενθύμισαν στον νέο Αυτοκράτορα την υπόσχεσή του, δείχνοντας και το δείγμα της, το πριγκηπικό του δαχτυλίδι. 

Ο Μονομάχος τήρησε την υπόσχεσή του και έτσι δίνει διαταγές να κτισθεί μεγαλόπρεπος μοναστηριακός ναός στη Χίο: «Εκπέμπει αρχιτέκτονας της οικοδομήσεως μετ' άλλων πολλών τεχνιτών, και διατάγματα την οικοδομήν αφορώντα κατά την θέσιν της αδιαφλέκτου Μυρσίνης» (Γ. Νικηφόρου - Φωτεινού: Νεαμονήσια, σελίδα 25). 

Το ενδιαφέρον του Αυτοκράτορα συνεχίσθηκε σε όλη τη ζωή του, με τουλάχιστον 10 χρυσόβουλλα, με τα οποία παρείχε στη Νέα Μονή πολλά προνόμια και δωρεές.

Λίγα χρόνια μετά, ο Νικήτας και ο Ιωάννης, συκοφαντήθηκαν ως κακόδοξοι στον τότε Οικουμενικό Πατριάρχη, Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριο και εξορίσθηκαν μέχρι το 1057, αλλά και αργότερα, ο Ιωσήφ, πλέον ηγούμενος της Μονής, κατηγορήθηκε για κατάχρηση της περιουσίας της, όμως ο Αυτοκράτορας Ρωμανός Δ΄ Διογένης, εξετάζοντας προσωπικά την καταγγελία, τον αθώωσε.

Οι τρεις ιδρυτές μοναχοί αξιώθηκαν έτσι να πεθάνουν στη Νέα Μονή, η Εκκλησία τους κατέταξε μεταξύ των οσίων και τιμά τη μνήμη τους στις 20 Μαΐου, ημερομηνία της κοιμήσεως του πρώτου που απεβίωσε, του Νικήτα. 

Στον Εξωνάρθηκα υπήρχε μια μικρή λάρνακα, η Φιάλη, όπου φυλάσσονταν τα Λείψανα των Θεοφόρων Πατέρων Νικήτα, Ιωάννη και Ιωσήφ. Με τη σφαγή του 1822 όμως, η Ιερή Λάρνακα καταστράφηκε. Διασώθηκε μόνο μία Κάρα, η οποία φυλάσσεται μέσα σε ειδική θήκη στον κυρίως Ναό κι είναι άγνωστο σε ποιoν από τους Οσίους Πατέρες ανήκει.

Η Νέα Μονή, σε κοινή εγγραφή  (537/13.12.1990) με την Μονή Δαφνίου στην Αττική και την Μονή Οσίου Λουκά στη Βοιωτία, έχουν χαρακτηρισθεί ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς και προστατεύονται από την UNESCO. Επίσης στην Νέα Μονή της Χίου εκάρη μοναχός ο Αγιος Νεκτάριος Επίσκοπος Πενταπόλεως ο εν Αιγίνη, ο οποίος διετέλεσε και διδάσκαλος στο χωριό Λιθί.

Η εικόνα της Παναγίας  έχει μικρές διαστάσεις  και παριστάνει τη Θεοτόκο Μόνη χωρίς τον Χριστό με μια κίνηση στραμμένη προς τα αριστερά. Νεώτερο χρυσό κάλυμμα και πολλά αφιερώματα σκεπάζουν τη εικόνα που κατά τους ειδικούς επιζωγραφήθηκε τον 19ο αιώνα. 

Η Σύναξη της Παναγίας Νιαμονίτισσας τιμάται στις 15 Αυγούστου.