Ιερά Μονή Αγίου Αθανασίου Ζηκοβίτσας.

πηγή

Βρίσκεται ανάμεσα στους γνωστούς ως Καστανοχώρια οικισμούς του αγίου Ηλία, του Σπήλιου και της Κερασώνας που ανήκουν στον Νομό Καστοριάς και της Δαμασκηνιάς του Νομού Κοζάνης.

    

 

Άποψη του Καθολικού της Μονής
πηγή

Σύμφωνα με τον Μητροπολίτη Καστοριάς, Φιλάρετο Βαφείδη (1850 - 1933), η Μονή Αγίου Αθανασίου Ζηκόβιστας χτίστηκε το 1629.

Αυτό αναφερόταν σε δύο φιρμάνια που υπήρχαν στο μοναστήρι κατά το 1900, όταν ο Μητροπολίτης επισκέφθηκε την Μονή, τα οποία όμως σήμερα δυστυχώς δε σώζονται.

Το 1747 η Μονή ανακαινίστηκε δια χειρός Παρθενίου, γεγονός που αναφερόταν σε πλάκα που υπήρχε στο μοναστήρι, και την οποία είδε ο Φιλάρετος, ούτε αυτή όμως σώζεται σήμερα. Υπήρχαν δε και πολλές προφορικές μαρτυρίες, τις οποίες άκουσε ο Μητροπολίτης, ότι το μοναστήρι της Ζηκοβίτσας ήτανε αρχικά χτισμένο σε άλλο, διαφορετικό σημείο.

Ο Αγιος Αθανάσιος πάνω από την κεντρική
είσοδο του Καθολικού
πηγή

Η Μονή διέθετε μεγάλο γωνιακό κτηριακό συγκρότημα με πρόσοψη νότια και ανατολική, τον επάνω όροφο κάλυπταν 30 μοναστικά κελλιά, ευρύχωρη αίθουσα υποδοχής και το ηγουμενείο, ενώ στο υπόγειο υπήρχαν αποθηκευτικοί χώροι. 

Τη βορεινή και δυτική πλευρά προφύλασσε ισχυρή αργολιθοδομή με παρεμβαλλόμενες ξυλοδεσιές σε ύψος περίπου 4 μέτρων, η οποία προσέδιδε φρουριακό και αμυντικό χαρακτήρα στο σύνολο του συγκροτήματος ενώ στο κέντρο του σχηματιζόμενου τετραγώνου δέσποζε το Καθολικό της Μονής αφιερωμένο στον Άγιο Αθανάσιο Αλεξανδρείας. 

Σε μικρή απόσταση από τη Μονή είχαν κτισθεί βοηθητικοί χώροι, αχυρώνες, στάβλοι, προβάτες, υπόστεγα και άλλα εξαρτήματα. Σήμερα, εκτός του Ναού, διασώζεται δυστυχώς μικρό μόνο τμήμα από τη δυτική πλευρά του αρχικού περιβόλου και λιγοστά ερείπια στη θέση των παλαιών κτισμάτων.

Άποψη του εσωτερικού του Καθολικού
πηγή

Το καθολικό της Μονής είναι μονόκλιτη, θολοσκέπαστη βασιλική διαστάσεων 11,65 Χ 5,70 μέτρων με επίσης θολοσκέπαστο ευρύχωρο νάρθηκα, του οποίου οι θόλοι δεν φαίνονται εξωτερικά. Ο ναός είναι σκεπασμένος με δίρριχτη στέγη από σχιστόλιθους, η οποία εμφανίζει τις καμπυλότητες και τα ύψη των τυφλών θόλων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στο Καθολικό της Ζηκόβιστας επιβιώνει με τροποποιήσεις και απλουστεύσεις στη θολοδομία με τους χαμηλούς σφαιρικούς θόλους ο σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός.

Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο και οι εικόνες του τέμπλου φιλοτεχνήθηκαν στα μέσα του 18ου αιώνα. Ο Ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες ζωγράφων της περιοχής. Πρόκειται για τους Χιοναδίτη Μιχαήλ και Δημήτριο Μπορμπουτζιώτη, όπως φαίνεται από την επιγραφή του υπέρθυρου στον δυτικό τοίχο του κυρίως ναού. 

Η φιλοτέχνηση του Καθολικού πραγματοποιήθηκε το 1785 και αποτελεί δεύτερη φάση αγιογράφησης πάνω σε παλαιότερη φάση αφού έγινε επίχριση με ασβεστοκονίαμα, που ανάγεται στην ίδρυση της Μονής. 

Η επιγραφή που αναφέρει τα ονόματα των χορηγών της
σπουδαίας αγιογράφησης της Μονής
πηγή 

Τόσο στον κυρίως ναό όσο και στο νάρθηκα οι αγιογραφίες είναι ζωγραφισμένες σε τρεις ζώνες. Στον κυρίως ναό στην πρώτη ζώνη υπάρχουν ζωγραφισμένοι ολόσωμοι άγιοι ενώ στη δεύτερη σε προτομή, τα λεγόμενα στηθάρια. Στην τελευταία είναι ζωγραφισμένη η Κοίμηση της Θεοτόκου, ο Χριστός που οδηγείται στο Σταυρό, η Σταύρωση και ο Επιτάφιος Θρήνος. 

Στον νάρθηκα υπάρχουν αγιογραφίες του Χριστού, της Παναγίας Βρεφοκρατούσας, διαφόρων αγίων και προφητών, καθώς και σκηνές από την τιμωρία στην κόλαση, υπάρχουν επίσης εικόνες των ιερομονάχων ηγουμένου Ανανία και Ιακώβου Λουψιώτη με έξοδα των οποίων έγινε η αγιογράφηση, σύμφωνα με την επιγραφή «ΙΣΤΟΡΙΘΕΙ ΚΕ ΕΚΑΛΩΠΙΣΘΕΙ ΚΑΙ ΟΥΤΩΣ Ο ΠΑΡΩΝ ΝΑΡΘΗΞ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΙΣ ΤΑΙ ΚΑΙ ΕΞΟΔΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΟΣΙΩΤΑΤΑΤΟΥ ΚΥΡΙΩ ΠΑΠΑ ΚΥΡ ΙΑΚΩΒΟΥ ΛΟΥΨΙΩΤΟΥ ΕΠΙ ΕΤΟΥΣ 1785».

Άποψη των τοιχογραφιών της Μονής
πηγή

Οι αγιογράφοι και μάλιστα ο Μιχαήλ, γνωστός άλλωστε και από άλλα έργα του, παρουσιάζουν εξαιρετικής τέχνης έργο με εκφραστική λεπτότητα, ιδιαίτερα προσεγμένες χρωματικές συνθέσεις και πλούσιο εικονογραφικό πρόγραμμα.

Με την πάροδο των χρόνων η Μονή απέκτησε μεγάλη κτηματική περιουσία και αναδείχθηκε σε ένα από τα ευρωστότερα μοναστήρια της περιφέρειας, χάρη στις εισφορές και δωρεές των ευλαβών χριστιανών, τη δραστηριότητα των μοναχών και την εργατικότητα του προσωπικού, ενδεικτικά διέθετε 300 στρέμματα καλλιεργήσιμων αγρών και λιβαδίων, όπως επίσης αντίστοιχες εκτάσεις δασών καστανιάς και βελανιδιάς και πολλά στρέμματα αμπελιών. 

Άποψη των τοιχογραφιών της Μονής
πηγή

Διατηρούσε σημαντικό αριθμό μεγάλων ζώων και κοπάδια γιδοπροβάτων, 300 κυψέλες μελισσών κλπ. Οι δύο υδρόμυλοι, τα μετόχια των περιοχών Κερασώνας και Ασπρούλας, η ακίνητη περιουσία στην Αδριανούπολη υπογραμμίζουν τη μεγάλη οικονομική άνθηση της Μονής, στην οποία εργάζονταν και σιτίζονταν πολυάριθμοι εργατοϋπάλληλοι από τις γειτονικές περιοχές επί δεκαετίες.

Το 1872 ιδρύθηκε Σχολαρχείο, το οποίο λειτούργησε μέσα στη Μονή σε δύο τύπους, ως Δημοτικό και Ημιγυμνάσιο. Ιδρύθηκε από τη Φιλομακεδονική Αδελφότητα με έδρα την Κωνσταντινούπολη, σωματείο αποτελούμενο από κατοίκους δεκατεσσάρων γειτονικών χωριών, εργαζομένων στην Αδριανούπολη και Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι διακρίνονταν για την αγάπη και τον πόνο για την πατρίδα τους. Αυτοί εξασφάλισαν με τη συνδρομή τους την κάλυψη των εξόδων της ανωτέρω Σχολής. 

Άποψη των τοιχογραφιών της Μονής
πηγή

Η σχολική επιτροπή με αντιπροσώπους των δεκατεσσάρων χωριών και πρόεδρο τον ηγούμενο της Μονής διήυθυνε τη λειτουργία του σχολείου, διόριζε τους διδασκάλους, και με την οικονομική συνδρομή της Αδελφότητας φρόντιζε για την κανονική και απρόσκοπτη λειτουργία του Σχολείου και Οικοτροφείου. 

Δίδαξαν ιερωμένοι και λαϊκοί δάσκαλοι από την περιοχή της Καστοριάς και φοίτησαν αρκετοί μετέπειτα επώνυμοι ιερείς και δάσκαλοι της ευρύτερης περιοχής, η λειτουργία της Σχολής ως το 1885, η σχετική ελευθερία και αναγνώρισή της από τους Τούρκους δείχνει τη σημαντική προσφορά της Μονής στην υπόθεση της παιδείας του Γένους.

Το 1884 στο μοναστήρι υπήρχαν δώδεκα κελιά χωρητικότητας 120 ατόμων το δε μοναστήρι είχε εισόδημα 150 λίρες που διαχειριζόταν εξαμελής επιτροπή, επρόκειτο δηλαδή για ενοριακό μοναστήρι.

Στο τέλος του 19ου αιωνα και στις αρχές του 20ου η Μονή υπό την πνευματική αιγίδα του Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στα δύσκολα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα. 

Άποψη των τοιχογραφιών της Μονής
πηγή

Στους χώρους της συνεδρίαζαν οι επιτροπές του Μακεδονικού Αγώνα από τα γύρω χωριά και κατέφευγαν οι αρχηγοί των ανταρτικών σωμάτων Βάρδας, Λίτσας, Βέργας και άλλοι, για να βρουν τροφή και στέγη και να οργανώσουν τις επιθέσεις τους. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την οργή των Βουλγάρων κομιτατζήδων. 

Τη νύχτα της 12ης Μαρτίου 1905 πυρπόλησαν τα γύρω εξαρτήματα της Μονής, τους στάβλους με τα ζώα, τα κτήρια των κελλιών και τη βιβλιοθήκη, στην οποία φυλάσσονταν πολύτιμα στοιχεία για την ιστορία της, σώθηκαν ελάχιστα κελλιά και το Καθολικό. Για την πυρπόληση της Μονής γράφει ο Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης σε σχετική έκθεσή του προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη.

Έκτοτε η Μονή παραδόθηκε στη φθορά του χρόνου, το 1918 υπάγεται στη δικαιοδοσία του Μητροπολίτη Σισανίου και Σιατίστης, το 1930 ρευστοποιείται η περιουσία της και γίνεται μετόχι του μοναστηριού της Αγίας Τριάδας, στο Βυθό Βοΐου και δύο χρόνια αργότερα, μετόχι της Μονής της Παναγίας στο Μικρόκαστρο, ενώ μετά τον πόλεμο, το 1952, τα περισσότερα κτήματά της παραχωρούνται σε ακτήμονες καλλιεργητές και κτηνοτρόφους. 

Το 1976 το Καθολικό της Μονής χαρακτηρίσθηκε Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο και έκτοτε υπό την επίβλεψη της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων πραγματοποιήθηκαν σημαντικές αναστηλωτικές εργασίες.

Τον Ιούνιο του 2011 χάρη στη μέριμνα του οικείου Μητροπολίτη η Μονή αναβίωσε με την εγκατάσταση σε αυτή μικρής συνοδείας μοναζουσών. Από τότε μέχρι σήμερα η αδελφότητα προέβη στην οικοδομή μικρών κτισμάτων, προκειμένου να στεγαστεί και να οργανώσει τις καθημερινές εργασίες της, ενώ στη Μονή λειτουργεί εργαστήριο αγιογραφίας και τοιχογραφίας.

Τηλέφωνο επικοινωνίας: 24673 00301