Ιερά Μονή Παναγίας Καλαμούς, Ξάνθη

πηγή

Βρίσκεται βόρεια και λίγο έξω από την Ξάνθη επάνω σε ένα βράχο σε ύψος 170 μέτρων που δεσπόζει στην χαράδρα του Κοσσύνθου αλλά και σε όλη την περιοχή με την θέα να είναι καταπληκτική σε όλη την ορεινή περιοχή της Ροδόπης, μέχρι τα σύνορα προς την Βουλγαρία αλλά και την πεδιάδα της Ξάνθης. 

Πανοραμική άποψη της Μονής
πηγή

Το μοναστήρι, όπως είναι σήμερα, είναι κτίσμα μόλις των αρχών του 20ου αιώνα, ο δε ναός του, ως οικοδόμημα είναι εντελώς σύγχρονος αφού ανεγέρθηκε μόλις το 1965, στη θέση του παλαιού που ήταν πολύ πρόχειρα κατασκευασμένος. 

Το ίδιο σύγχρονα είναι και τα κελιά των καλογριών που βρίσκονται στη δυτική πλευρά του μοναστηριού. Δυστυχώς πέρα από μερικές φορητές εικόνες, ιδιαίτερα μάλιστα της Θεoτόκου τίποτε δεν μαρτυρεί για το παρελθόν του μοναστηριού αυτού. Παράδοση όμως υπάρχει, που διασώζεται μέχρι σήμερα, στο λαό, σύμφωνα με την οποία το μοναστήρι αυτό κτίσθηκε κατά τους χρόνους της εικονομαχίας (726 – 843), από εικονόφιλους μοναχούς, οι οποίοι ξεφεύγοντας τον φανατισμό των εικονοκλαστών έφυγαν από την Κωνσταντινούπολη και ήλθαν και εγκαταστάθηκαν εδώ.

Η Εφέστιος και θαυματουργή εικόνα

της Μονής Καλαμούς, Παναγία η "Καλαμιώτισσα"

πηγή

Όσον αφορά δε στην ονομασία του μοναστηριού «Καλαμού ή Καλαμιώτισσα» αυτή προέρχεται από το ότι η Εφέστιος εικόνα της Μονής έργο του 15ου αιώνα, η Παναγία, βρέθηκε μέσα σε κάτι καλαμιές. 

Αλλά και εάν δεν διασώθηκαν αποδείξεις και πληροφορίες για την υπερχιλιόχρονη πορεία του μοναστηριού αυτού, υπάρχουν μερικές ενθυμήσεις και αφιερώσεις σε παλαιά εκκλησιαστικά βιβλία που μας επιτρέπουν να μαθαίνουμε για την κατά διάφορες χρονικές στιγμές ύπαρξη του μοναστηριού. 

Η πιο παλιά ενθύμηση προέρχεται από το 1612 και περιέχεται σε ένα κώδικα όπου ανάμεσα στα άλλα γράφεται: «Το παρόν βιβλίον υπάρχει της σεβασμίας Μονής της Κυρίας ημών Θεοτόκου της επ ονόματι τιμωμένης εν τω της Καλαμμούς όρει ιδρυμένης». 

Έτσι μαρτυρείται η ύπαρξη του μοναστηριού από τις αρχές του 17ου αιώνα και για να υπάρχει τότε, σε εποχή που όλη η περιοχή στέναζε από την τυραννία των Τούρκων, είναι ευνόητο ότι υπήρχε πολύ ενωρίτερα, γιατί οι Τούρκοι δεν άφηναν τότε όχι μόνο μοναστήρια και εκκλησίες να κτίζονται αλλά δεν επέτρεπαν ούτε καρφί να βάζουν, συνεπώς το μοναστήρι προέρχεται από την βυζαντινή εποχή.

Προπολεμική φωτογραφία της Μονής, του 1920
πηγή

Σε έναν άλλο κώδικα που φυλάσσονταν μέχρι το 1913 - 1919 στο μοναστήρι υπήρχε επιγραφή που έλεγε ότι προέρχονταν από το 1354. 

Σε άλλο πάλι φύλλο εκκλησιαστικού βιβλίου εκδόσεως Βενετίας 1568 που υπήρχε στο ίδιο μοναστήρι υπάρχουν υπογραφές μοναχών και δοκίμων αυτού ως εξής: «Χριστοφόρου δοκίμου, ιερομονάχου μελετίου, Καλλινίκου μοναχού, ανθίμου, παρθενίου» και άλλες δυσανάγνωστες. 

Ακόμα στην ιερά Μητρόπολη Ξάνθης φυλάσσεται ένα Ευαγγέλιο που εκδόθηκε στην Βενετία το 1645 με επένδυση από ασήμι, στου οποίου την τελευταία σελίδα υπάρχει η εξής ενθύμηση: «Το παρόν θείον και ιερόν Ευαγγέλιον αφιερώθη εις την αγίαν μονήν της υπραγίας μου Θεκου Καλαμιωτίσσης παρά της ημών ταπεινότητας Φιλίππων και Δράμας Γερμανού Ξανθηνού δια μνημόσυνον και ει τις βουληθή αποξενόσαι ούτω να έχη τας αράς των αγίων Πατέρων αχογ (1673)».

Προπολεμική φωτογραφία της Μονής
πηγή

Από αυτή την ενθύμηση πληροφορούμαστε ότι ο Γερμανός που έγινε μητροπολίτης Φιλίππων και Δράμας (1664 - 1675;) ήταν Ξανθιώτης και μόνασε εδώ ενώ από το ίδιο μοναστήρι ήταν και ο Γεράσιμος που έγινε μητροπολίτης Καστοριάς (1677 - 1687) και πιθανώς να έγινε αργότερα και Πατριάρχης Αλεξανδρείας που ήτανε και σπουδαίος εκκλησιαστικός ρήτορας και εκφώνησε δύο λόγους στην Κωνσταντινούπολη «ενώπιον Πατριάρχου και Συνόδου». 

Οι λόγοι αυτοί του Γερασίμου μαζί με άλλους του ίδιου φυλάσσονταν μέχρι το 1913 στη μονή Καλαμούς οπότε μαζί με άλλους κώδικες της Μονής και της μονής Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας αρπάχτηκαν από τους Βουλγάρους και βρίσκονται σήμερα στο Κεντρικό Εκκλησιαστικό, ιστορικό – αρχαιολογικό Μουσείο της Ιεράς Συνόδου της Σόφιας.

Προπολεμική φωτογραφία της Μονής
πηγή

Στο ίδιο μοναστήρι μόνασε  πιθανότατα και ο Ξανθιώτης ιερομόναχος Μεθόδιος που το 1620 έγραψε έναν εξαίρετο κώδικα που περιέχει 3 λειτουργίες και φυλάσσεται και αυτός στη Μητρόπολη  της Ξάνθης. 

Επίσης σε ένα παράφυλλο εκκλησιαστικού βιβλίου, εκδόσεως Βενετίας 1760 υπάρχει η εξής ενθύμηση: «Αφιερώθη το παρόν εν τη ιερά και σεβασμία ημών μονή της υπέρ αγίας ημών Θεοτόκου της Καλαμούς εις αεϊδιον μνήμην παρ εμού του ταπεινού αγίου προηγουμένου παπά Μητροφάνη, οποίος δε τολμήσει αποξενώσαι αυτώ απο την σεβασμίαν μονήν εχέτω τας αράς των αγίων πάντων και υπόδικος τω αιωνίω αναθέματι αψξθ ( 1769), Μαίου ιθ. (υπογραφή) Παπά Μητροφάνης» και κάτω απο αυτή την ενθύμηση η επιβαίωση: «Νικόλαος ίεροδ. Μαρτυρώ».

Η είσοδος της Μονής
πηγή

Σε κάποια άλλη πάλι ενθύμηση σημειώνεται: «Tο παρών υπάρχει της Παναγίας της Καλαμιωτίσσης εκαλιοπήσθη εξ εμού Μελλισεδέκ εκ κώμης Βοδιτσάνης δι εξόδου παπά Παρθενίου επί έτους 1714 μηνός Δεκεμβρίου και μηδείς υστερήσει και εξη την οργήν της Παναγίας». 

Από την ίδια περίπου εποχή υπάρχει και η πιο κάτω ενθύμηση που αυτή μας δείχνει τον αριθμό των μοναχών της μονής: «μνήσθητι των δούλων σου Κύριε των εβρισκομένων εν τη αγία μονή ταύτη Μελετίου, γεωργίου, βασιλείου, ιωάννην, δημήτριον, νικόλαον, αθανάσιον, Κωνσταντίνον, θεόδωρον, αναστάσιον αγγελον, γεώργιον, παύλον, ράϊκον». Το μοναστήρι εξακολούθησε να υπάρχει και στα δύσκολα χρόνια της ελληνικής επαναστάσεως αλλά και μετά από αυτά όμως δεν γνωρίζουμε ποιες ζημιές έπαθε τότε ή κατά τους μεγάλους σεισμούς που έπληξαν την πόλη και το γειτονικό μοναστήρι της Παναγίας της Αρχαγγελιώτισσας στα 1829. 

Άποψη του Καθολικού της Μονής
πηγή

Οποιοδήποτε όμως και να ήταν το τίμημα στη μανία των Τούρκων ή του σεισμού φαίνεται ότι γρήγορα ορθοπόδησε και διαδόθηκε η φήμη του ώστε ερχόταν και εμόναζαν σε αυτό από την Ήπειρο μέχρι τις 40 Εκκλησιές και την Σηλυβρία της Ανατολικής Θράκης με αποτέλεσμα το μοναστήρι της Καλαμούς να είχε μετατραπεί σε μια σφίζουσα κυψέλη με πλήθος μοναχών και πολλά κτήματα. 

Έτσι σε μια άλλη ενθύμηση έγραφε ότι «είχε 45 μοναχούς, πρόβατα, γελάδια πολλά» και κτήματα στην πόλη ως και χωράφια στα βουνά και τον κάμπο, την διαχείριση όμως της τεράστιας περιουσίας του μοναστηριού της Καλαμούς, όπως και των άλλων ενοριακών μοναστηριών της πόλεως, δεν είχε ο κατά καιρούς ηγούμενος ή το ηγουμενοσυμβούλιο, ούτε ο εκάστοτε μητροπολίτης της Ξάνθης αλλά ένας επίτροπος εκλεγόμενος από την Δημογεροντία της ελληνικής κοινότητας της πόλεως. 

Άποψη του Καθολικού της Μονής
πηγή

Αυτοί όμως οι κατά καιρούς επίτροποι από λίγο λίγο - λίγο καταπατούσαν και ιδιοποιούνταν την περιουσία τον μοναστηριού. 

Δεν επέτρεπαν στους ηγουμένους να συντάξουν κτηματολόγια του κάθε μοναστηριού ούτε να έχουν την διαχείριση των εσόδων και εξόδων του ενώ καρπούνταν αυτοί τα έσοδα και νέμονταν τεράστιες εκτάσεις γης δίδοντας ελάχιστα ψίχουλα στα μοναστήρια, με αποτέλεσμα οι ηγούμενοι να εξαναγκάζονται να ζητούν ενίσχυση από τον Τούρκο μπέη!! 

Ο μητροπολίτης Ξάνθης Διόνυσος Μπίστης (1861 - 1867) θέλησε να διορθώσει τα κακώς κείμενα αλλά oι προεστοί της Ξάνθης, κατόρθωσαν να τον εκδιώξουν, με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος της μοναστηριακής περιουσίας να διαρπαγεί από μερικούς επιτήδειους της Ξάνθης. 

Το παρεκκλήσι των αγίων Ραφαήλ, Νικολάου

και Ειρήνης, στον περίβολο της Μονής.

πηγή

Αυτή η αρπαγή της περιουσίας τον μοναστηριού ήταν η πρώτη μεγάλη οικονομική κρίση του όμως όλα τα επόμενα χρόνια της πνευματικής αναγεννήσεως της Ξάνθης, το μοναστήρι της μαζί με τα άλλα, βοήθησε στο μέτρο του δυνατού, από τα πενιχρά έσοδα του να καλύπτονται έξοδα λειτουργίας των σχολείων και των λοιπών ευαγών ιδρυμάτων της ελληνικής κοινότητας της Ξάνθης. 

Στα χρόνια της κατοχής της Ξάνθης από τους Βουλγάρους (1913 – 1919) το μοναστήρι δοκιμάσθηκε  από τις αρπαγές και λεηλασίες των Βουλγάρων, οι οποίοι και πήραν τους κωδικές του, που σήμερα βρίσκονται στο εκκλησιαστικό Μουσείο της Σόφιας, σαν να πρόκειται για ντοκουμέντα της βουλγαρικής Εκκλησίας, αλλά και η υπόλοιπη περιουσία του μοναστηριού εξανεμίστηκε κατά τα έτη 1922 - 1925 όταν παραχωρήθηκε για την αποκατάσταση ακτημόνων προσφύγων. 

Ο θόλος της εισόδου της Μονής

πηγή

Η οικονομική εξαθλίωση του ολοκληρώθηκε όταν ανέλαβε την φροντίδα του το ΤΑΚΕ, το οποίο ενώ απομυζούσε κάθε έσοδό του το άφησε να ερειπωθεί. 

Ο μακαριστός Σεβασμιώτατος μητροπολίτης Ξάνθης κ. Αντώνιος το απέσπασε από το ΤΑΚΕ και φρόντισε για την επανασύστασή τού ως ανδρικής αρχικά και γυναικείας στη συνέχεια μονής αλλά και για την ανέγερση ναού, κελιών, ύδρευσης, κατασκευής ασφαλτοστρωμένου δρόμου και την επαναξιοποιησή του. 

Επίσης παραχώρησε τον σχεδόν κατεστραμμένο ξενώνα της μονής στο Διεθνές Δημοκρίτειο Ίδρυμα για να ανοικοδομηθεί προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για να φιλοξενεί τους κατά καιρούς επιφανείς επισκέπτες, ομιλητές και ερευνητές του εν λόγω ιδρύματος.

Η Μονή σήμερα είναι γυναικεία και πανηγυρίζει στα Εννιάμερα της Παναγίας καθώς και στις 23 Αυγούστου.

Τηλέφωνο Μονής: (+30) 25410 29899