Ναός Παναγίας Φανερωμένης, Νέα Σκιώνη Χαλκιδικής.

Δύο χιλιόμετρα νότια της Νέας Σκιώνης, στην στενή λωρίδα ανάμεσα στον δημόσιο δρόμο και την θάλασσα, βρίσκεται ο μετοχιακός ναός της Παναγίας Φανερωμένης.

Άποψη του Ναού

Το εκκλησάκι, καθώς και η γύρω περιοχή ανήκε στη Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Φλαμουρίου, στο Πήλιο της Μαγνησίας και όταν αυτή απελευθερώθηκε από τους Τούρκους, το 1881, παραχωρήθηκε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, στην οποία ανήκει μέχρι σήμερα. 

Το Πατριαρχείο εκπροσωπείται στην διαχείριση του ναού από την Μονή Βλαττάδων, αλλά την μέριμνα για τον ευπρεπισμό και την λειτουργικότητα του την έχουν ευσεβείς κάτοικοι της Σκιώνης. 

Πρόκειται για «δρομικό» ναό εξωτερικών διαστάσεων 14.5 X 6.5 μέτρων, ο οποίος απολήγει στην ανατολική πλευρά σε μεγάλη ημικυκλική κόγχη και στην δυτική έχει έναν ευρύχωρο νάρθηκα. 

πηγή

Η στέγασή του ναού της Παναγίας γινόταν με κεραμοσκεπή ξύλινη στέγη, η οποία στις αρχές της δεκαετίας του 1980 αντικαταστάθηκε (εντελώς αδόκιμα) από μία δίρριχτη πλάκα μπετόν, τοποθετημένη περίπου μισό μέτρο ψηλότερα. 

Η νέα αυτή στέγη στηρίχτηκε σε κάποια υποστυλώματα επίσης από μπετόν, τα οποία περιβάλλουν εξωτερικά τον ναό και είναι σε επαφή με την τοιχοποιία του. 

Η επέμβαση αυτή, πού είναι πολύ δύσκολο να διορθωθεί, είχε αποτέλεσμα όχι μόνον την αλλοίωση της μορφής του ναού αλλά και την πρόκληση σημαντικών φθορών στις τοιχογραφίες που διέσωσαν οι αιώνες στο εσωτερικό του.

Άποψη του Ναού

Ο ναός είναι λιθόκτιστος και στην τοιχοδομία του διακρίνονταν μεγάλοι γωνιόλιθοι προερχόμενοι από αρχαιότερα κτήρια.

Η μεγάλη και ισχυρή κόγχη, πάχους 1.25 μέτρου, οι παλιότερες οικοδομικές φάσεις που εντοπίσθηκαν κάτω από το σημερινό δάπεδο του ναού με δοκιμαστικές τομές των Αρχαιολόγων και οι τοιχοποιίες που αποκαλύπτει το κύμα, αραιά και που, στην ακτή δίπλα στον ναό, δηλώνουν ότι το σημερινό κτίσμα κατέλαβε την θέση κάποιου άγνωστου ερειπωμένου παλαιοχριστιανικού ναού. 

Το εσωτερικό του ναού ήταν κατάγραφο με τοιχογραφίες, από τις οποίες σώζεται, ακόμη, ένα σημαντικό τμήμα. Αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης της αρχαιολόγου κ. Λήδας Τόσκα - Ζαχάρωφ, η οποία τις δημοσίευσε στο Παράρτημα του περιοδικού «Χρονικά της Χαλκιδικής», που περιέχει τα Πρακτικά του Α' Πανελληνίου Συμποσίου Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Χαλκιδικής (Θεσσαλονίκη 1987).

Άποψη του εσωτερικού του Ναού

Ελάχιστοι δυστυχώς είναι πλέον οι τοιχογραφημένοι ναοί στην περιοχή της Χαλκιδικής. 

Η ασύλληπτη στην έκτασή της καταστροφή του 1821 μας στέρησε και από τα πάμπολλα εκκλησιαστικά μνημεία που ήταν διεσπαρμένα στην προεπαναστατική αυτή πανέμορφη Χερσόνησο.

Έχοντας υπόψη ότι στον Ναό της Παναγία της Φανερωμένης που μας απασχολεί διατηρείται το μεγαλύτερο ποσοστό των τοιχογραφιών, σε σχέση με το αρχικό σύνολο, μπορούμε να πούμε ότι η σημασία του μνημείου αυτού είναι πολύ μεγάλη για την μελέτη της εκκλησιαστικής ζωγραφικής στην Χαλκιδική κατά τούς προεπαναστατικούς χρόνους.

Άποψη του εσωτερικού του Ναού

Το εικονογραφικό πρόγραμμα τού ναού της Παναγίας Φανερωμένης έχει ως εξής: Στον ανατολικό τοίχο τού Ιερού εικονίζεται η Ανάληψη με το Άγιο Μανδήλιον, η Φιλοξενία του Αβραάμ (δηλαδή η συμβολική παράσταση της Αγίας Τριάδος) καθώς και ο Ευαγγελισμός της Παναγίας. 

Μέσα στην κόγχη του ιερού Βήματος, βρίσκεται η Πλατυτέρα με τον Χριστό ως παιδίον και τους δύο «σεβίζοντες» αρχαγγέλους. 

Στον νότιο τοίχο, σώζονται μόνον οι παραστάσεις της Γεννήσεως, της Υπαπαντής και της Βαπτίσεως ενώ στον βόρειο τοίχο, η κρίση των αρχιερέων και η απόνιψη του Πιλάτου, (κατεστραμμένος ο «Ελκόμενος»), η Σταύρωση, ο Ενταφιασμός, ο «Λίθος» και η «εις Άδου Κάθοδος» (=η Ανάσταση).

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού

Οι παραστάσεις αυτές καταλαμβάνουν την άνω ζώνη- η κάτω ζώνη, που πρέπει να περιελάμβανε όρθιες μετωπικές μορφές, έχει καταστραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά και σώζονται μόνον δύο από τα κεφάλια των αγίων που εικονίζονταν εκεί. 

Στον δυτικό τοίχο του κυρίως ναού εικονίζεται η Κοίμηση της Θεοτόκου και από τα υπόλοιπα θέματα διατηρείται μόνον ο «Εμπαιγμός» και το κεφάλι ενός από τους αγγέλους της κάτω ζώνης οι οποίοι «φύλαγαν» την είσοδο του ναού. 

Στον νάρθηκα, πάνω από την είσοδο που οδηγεί προς τον κυρίως ναό, μέσα σε αβαθή κόγχη, εικονίζεται ένθρονη η Θεοτόκος με αρχαγγέλους ενώ το υπόλοιπο τμήμα του ίδιου τοίχου το καταλάμβανε η Δευτέρα Παρουσία, από την οποία σώζονται πολύ λίγα τμήματα. 

Οι τοιχογραφίες είναι έργο «λαϊκότροπου» ζωγράφου του τέλους του 16ου αιώνα που ακολουθεί «παραδοσιακή» ζωγραφική, χωρίς όμως να αρνείται και κάποια στοιχεία από τους μεγάλους διδασκάλους της κρητικής σχολής και της σχολής της ηπειρωτικής Ελλάδας. 

Η αποσπασματική διατήρηση όμως των τοιχογραφιών δεν μας επιτρέπει να μορφώσουμε βεβαία άποψη για τις δυνατότητες και τις εμπειρίες του άγνωστου αυτού ζωγράφου. 

Επί πλέον η έλλειψη μελετών για τα υπόλοιπα τοιχογραφημένα μνημεία της Χαλκιδικής (τα οποία, σημειωτέον, φαίνεται να είναι προϊόντα δραστηριότητος που δεν απέχει πολύ από τον χρόνο που τοιχογραφήθηκε η Φανερωμένη) δεν μας επιτρέπει να έχουμε συγκριτική εικόνα του θέματος, με τα αντίστοιχα ενδεικτικά συμπεράσματα.

Η εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης

Η συγκριτική μελέτη των τοιχογραφιών δεν αποκλείεται να μας δείξει ότι ο ζωγράφος της Φανερωμένης τοιχογράφησε και άλλους ναούς της Χαλκιδικής. 

Η εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης που βρίσκεται στο εικονοστάσιο του ναού έχει καταστραφεί δυστυχώς, σχεδόν εξ ολοκλήρου. 

Ήτανε ζωγραφισμένη με την τεχνική της νωπογραφίας («φρέσκο»), όπως άλλωστε και οι τοιχογραφίες του ναού, στο επίχρισμα που κάλυπτε την επιφάνεια μιας βάσης αρχαίου αγάλματος που στήθηκε όρθια, μπηγμένη στη γη. 

Με το πέρασμα των αιώνων και τις επεμβάσεις των πιστών, το επίχρισμα αλλά και η τοιχογραφία, δυστυχώς εξαφανίστηκαν, με αποτέλεσμα να αποκαλυφθούν οι υποδοχές των ποδιών του αρχαίου αυτού χάλκινου συμπλέγματος που στηριζόταν στην βάση, όταν αυτή βρισκόταν στην θέση της και η αποκάλυψη αυτή έγινε αρκετά νωρίς, ώστε να δημιουργηθεί η χαριτωμένη λαϊκή ερμηνεία για τις πατημασιές του τούρκου που προσπαθούσε να βυθίσει το επιπλέον στην θάλασσα μάρμαρο - εικόνα, πατώντας πάνω του. 

Το επιτύμβιο μνημείο του 2ου η του 3ου αιώνα 

Εκτός από το μάρμαρο, στο ναό υπάρχει εντοιχισμένο και ένα άλλο ενδιαφέρον αρχαίο λείψανο και πρόκειται για επιτύμβιο μνημείο του 2ου η του 3ου αιώνα μ.X., που είχε τοποθετηθεί στον τάφο ενός παιδιού, του Μάρκου Ιουλίου. 

Σύμφωνα με την, δυσανάγνωστη, επιγραφή, ο τάφος κατασκευάστηκε από κάποιον ιερέα που ονομαζόταν Μάρκος Ιούλιος Φήλιξ, για να ταφεί σ’ αυτόν ο (εγγονός του;) Μάρκος Ιούλιος με την παραμάνα του.

Στον ίδιο τάφο προγραμμάτιζε να ταφεί και ο παππούς ενώ η επιγραφή κλείνει με ένα εξάστιχο ποίημα με το οποίο ο παππούς θρηνεί τον χαμό τού νεαρού εγγονού του και τα δύο μάρμαρα, θα πρέπει να θεωρήσουμε βέβαιο ότι προέρχονται από την γειτονική αρχαία Σκιώνη. 

Άποψη από το εσωτερικό του Ναού

Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη μας τον ναό της Φανερωμένης ως ένα σύνολο, μπορούμε να πούμε ότι σε αυτόν περικλείεται και με αυτόν εμφανίζεται Ιστορία του τόπου διαρκείας, περίπου, δύο χιλιάδων ετών.

Η παράδοση για το εξωκλήσι λέει ότι, το 16ο αιώνα ένας χωρικός της περιοχής είδε ένα παράξενο φως στη θάλασσα να πλησιάζει προς την ακτή και νομίζοντας ότι πρόκειται για κάποιο πειρατικό καράβι, επέστρεψε τρέχοντας στο χωριό να ειδοποιήσει τους συγχωριανούς του. 

Το πρωί, όταν το φως έφτασε στην ακτή, είδαν ότι ήταν ένα μεγάλο κομμάτι μάρμαρο, με την Παναγία ζωγραφισμένη πάνω του, που επέπλεε στη θάλασσα, εντυπωσιάστηκαν από το θαύμα και ζήτησαν από τον Τούρκο μπέη της περιοχής να τους επιτρέψει να χτίσουν ένα εκκλησάκι για να στεγάσουν την εικόνα.

Άποψη του Ναού

Αυτός όμως αρνήθηκε, έριξε κάτω την εικόνα και άρχισε να την ποδοπατά. 

Η εικόνα έγινε ξαφνικά μαλακή σαν πηλός και παγίδεψε τα πόδια του μπέη, μη αφήνοντάς τον να ξεφύγει. Τότε ο μπέης μετάνιωσε, και ζητώντας συγνώμη επέτρεψε να χτιστεί το εκκλησάκι αυτό.

Η τοπική παράδοση αναφέρει επίσης ότι η εικόνα κλαίει πριν συμβεί κάτι κακό στη χώρα. Λέγεται ότι η εικόνα δάκρυσε πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, λίγο πριν γίνει η εισβολή της Κύπρου, ακόμη και πρόσφατα, όταν δημιουργήθηκε το θέμα με το όνομα των Σκοπίων.

Το εκκλησάκι της Παναγίας Φανερωμένης με την απόφαση ΥΑ ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ35/52413/1207/15-10-1984, ΦΕΚ 891/Β/20-12-1984 έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και σήμερα υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και στο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας έξω από τη Θεσσαλονίκη.

Το εκκλησάκι πανηγυρίζει στα εννιάμερα της Παναγίας, δηλαδή στις 23 Αυγούστου.