Ναός Αγίου Πέτρου, Καλύβια Θορικού, Αττική.

πηγή

Βρίσκεται στην περιοχή Καλυβίων Θορικού, (παλαιότερα Καλύβια Κουβαρά), και στην τοποθεσία που είναι γνωστή ως "Εννέα Πύργοι", που είναι τοποθεσία πολλών βυζαντινών μνημείων, διασωσμένων αλλά και ερειπωμένων. Απέχει 40 χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας και 1 χιλιόμετρο από δυτικά των Καλυβίων.

Άποψη του Ναού.
πηγή

Είναι ένας περίτεχνος και εξαιρετικά ενδιαφέρων σταυροειδής εγγεγραμμένος βυζαντινός ναός, με τρούλλο και νάρθηκα. 

Ο ναός είναι λίγο μεταγενέστερος – περί τα τέλη του 12ου αιώνα - από την γειτονική βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας, είναι οικοδομημένος όμως σε μία φάση και όχι σε δύο όπως η Παναγία.

Αυτό που εντυπωσιάζει στο αντίκρυσμα του εξωτερικού του ναού είναι ομορφιά των αναλογιών και η ποικιλία των επιφανειών, που με μια κλιμάκωση των υψών μας οδηγεί σταδιακά εκ των κάτω προς τα Άνω, όπου θα συναντήσουμε τον κυλινδρικό τρούλλο, που με την επιβλητική παρουσία του ενοποιεί τα επί μέρους στοιχεία και ταυτόχρονα ανυψώνει ολόκληρο το ναό.

Άποψη του Ναού.
πηγή

Άποψη του Ναού.
πηγή

Άποψη του Ναού.
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού.
πηγή

Στο εσωτερικό, η ελαφρότητα των τοξωτών επιφανειών και οι ανάλαφρες αποχρώσεις του τοιχογραφικού διακόσμου, μας έλκουν προς το υψηλότερο σημείο, τον προεξάρχοντα τρούλλο. 

Βέβαια σήμερα πολλές επιφάνειες, από τον άλλοτε κατάγραφο ναό, έχουν απομείνει γυμνές και προκαλούν κάποια ψυχρότητα, αφού άλλωστε δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε επέμβαση, λόγω Αρχαιολογίας, όμως οι τοιχογραφίες που διασώζονται μας δίνουν μια εικόνα της παλαιότερης κατάστασης.

Οι αξιόλογες τοιχογραφίες είναι βάσει επιγραφής του 1232, με ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα την τοιχογραφία του τελευταίου τότε μητροπολίτη Αθηνών Μιχαήλ Χωνιάτη, του οποίου αποτελεί την μοναδική απεικόνιση.

Αρχιτεκτονική περιγραφή του Ναού.

Άποψη του τρούλου του Ναού.
πηγή

Ο ναός είναι βυζαντινός και ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου δικιονίου, τρουλλαίου ναού, της υστεροβυζαντινής περιόδου. 

Ο τρούλλος είναι κυλινδρικός με τέσσερα μονόλοβα παράθυρα στα σημεία του ορίζοντα. 

Ο αρχιτεκτονικός τύπος αλλά και η χρήση λίθου ανάμεσα στα παράθυρα τον τοποθετεί στα τέλη του 12ου- αρχές 13ου αιώνα.

Στην τοιχοποιία του από αργούς, ως επί το πλείστον, λίθους, έχουν ενσωματωθεί πολλά αρχαία μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη και επιτύμβιες πλάκες. 

Στη δυτική πλευρά υπάρχει νάρθηκας και ανατολικά τρεις ημιεξαγωνικές αψίδες, η κεντρική υψηλότερη με ένα δίλοβο παράθυρο ενώ οι άλλες δύο χαμηλότερες με ένα μικρότερο μονόλοβο παράθυρο η κάθε μια, που αντιστοιχούν στην Πρόθεση και το Διακονικό. 

Τα δύο αυτά γωνιακά διαμερίσματα που γεφυρώνουν τις ανατολικές γωνίες του σταυρού είναι θολωτά και στεγάζονται με μονοκλινείς στέγες. Τα άλλα δύο γωνιακά διαμερίσματα που γεφυρώνουν τις δυτικές γωνίες του σταυρού, είναι στεγασμένα με μονοκλινείς στέγες στην προέκταση των πλευρών της δικλινούς στέγης της δυτικής κεραίας του σταυρού. 

Άποψη του Ναού.
πηγή

Άποψη του Ναού.
πηγή

Άποψη της εισόδου του Ναού.
πηγή

Άποψη του Ναού.
πηγή

Το κατά μήκος και το εγκάρσιο σκέλος του σταυρού είναι φυσικά καμαροσκέπαστα και στεγάζονται με υπέροχες δικλινείς στέγες.

Οι διαστάσεις του ναού είναι 6.85 x 9.80 μέτρα, χωρίς βέβαια τις κόγχες. 

Ο νάρθηκας του ναού αποτελείται από τρία σημαντικά μέρη. 

Τα δύο πλαϊνά που στεγάζονται με εγκάρσιες καμάρες και δικλινή στέγη, λίγο χαμηλότερη της στέγης των καμαρών του σταυρού και ένα υπερυψωμένο κεντρικό μέρος, που αυτό στεγάζεται εσωτερικά με ένα σταυροθόλιο και εξωτερικά με μικρές δικλινείς στέγες σε σχήμα του σταυρού, στο ύψος περίπου των στεγών του κυρίως ναού.

Στη δυτική πλευρά η είσοδος είναι πολύ χαμηλή και από πάνω υπάρχει τοξωτό υπέρθυρο προσκυνητάρι, με μισοκατεστραμμένη αγιογραφική παράσταση και μεγάλη αετωματική επίστεψη, με κεραμικές διακοσμήσεις και βάση με επιπεδόγλυφη διακόσμηση. Μία δεύτερη τοξωτή μεταλλική θύρα στη νότια πλευρά του νάρθηκα είναι κατά ένα μέρος κτισμένη.

Εσωτερικό του Ναού.

Άποψη του τέμπλου του Ναού.
πηγή

Το δάπεδο του ναού είναι κατά τρία σκαλοπάτια χαμηλότερο του εδάφους. 

Το πέρασμα από το νάρθηκα στον κυρίως ναό γίνεται με τρίβηλο (τρία αψιδωτά ανοίγματα που στηρίζονται ενδιάμεσα σε δύο αρράβδωτους κίονες), όπου το μεσαίο άνοιγμα μας οδηγεί στο κεντρικό κλίτος και τα πλαϊνά στα γωνιακά διαμερίσματα και στις κεραίες του εγκάρσιου κλίτους. 

Ο τρούλλος στηρίζεται δυτικά σε δύο μαρμάρινοι αρράβδωτοι κίονες και ανατολικά στην τοιχοδομή της ανατολικής κεραίας του σταυρού (δικιόνιος ναός). 

Η ύπαρξη των κιόνων ενοποιεί τον κυρίως ναό και εξασφαλίζει επικοινωνία προς όλες τις κατευθύνσεις.

Το τέμπλο αποτελεί αξιόλογο δείγμα γλυπτού διακόσμου. Στο επάνω μέρος υπάρχει επιστύλιο που φέρει κουφική επιπεδόγλυφη διακόσμηση ενώ η Ωραία Πύλη ορίζεται από δύο μαρμάρινους κίονες. Σαν βάση της Αγίας Τράπεζας έχει τοποθετηθεί ενεπίγραφος αρχαίος βωμός. Οι είσοδοι από τον κυρίως ναό στα γωνιακά διαμερίσματα (Πρόθεση και Διακονικό), γίνεται με τοξωτά ανοίγματα και με παρόμοια χαμηλά τοξωτά ανοίγματα επικοινωνούν αυτοί οι δύο χώροι με το Ιερό Βήμα.

Η μοναδική προσωπογραφία του επισκόπου Αθηνών Μιχαήλ
Χωνιάτη (1182 - 1204) που υπάρχει στο Ιερό.
πηγή

Ο φυσικός φωτισμός του κεντρικού χώρου εισέρχεται κυρίως από ψηλά, από τα τέσσερα παράθυρα του τρούλλου και το μονόλοβο παράθυρο, ψηλά στο αψίδωμα του νοτίου τοίχου. Χαμηλά έχουμε το δίλοβο παράθυρο της κόγχης και τα μικρότερα μονόλοβα παράθυρα των πλαϊνών κογχών. Στο νάρθηκα ο φωτισμός είναι έμμεσος και σαφώς χαμηλότερος.

 
Τοιχογραφικός διάκοσμος.

Ο ναός του Αγίου Πέτρου, άλλοτε ήταν κατάγραφος με υπέροχες και περίτεχνες υστεροβυζαντινές αγιογραφίες του 13ου αιώνα. 

Σήμερα πάρα πολλές τοιχογραφίες του ναού είναι κατεστραμμένες ή ακόμη και μισοκατεστραμμένες με αποτέλεσμα αρκετές επιφάνειες εσωτερικά του ναού δυστυχώς να έχουν απομείνει γυμνές.

Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται βάσει επιγραφής στα 1232, όπου αναφέρεται και ο δωρητής του τοιχογραφικού διακόσμου, που είναι ο επίσκοπος Αθηνών Ιγνάτιος, υπάρχει όμως μία διαφορά τεχνοτροπιών καθόσον ο ναός ιστορήθηκε από μία ομάδα αγιογράφων και όχι από έναν, όπως άλλωστε αναφέρεται σε άλλη αφιερωματική επιγραφή στο νάρθηκα.

Άποψη του εσωτερικού του Ναού.
πηγή

Άποψη του εσωτερικού του Ναού.
πηγή

Ο επίσκοπος Αθηνών Μιχαήλ Χωνιάτης (1182 - 1204) 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μοναδική προσωπογραφία του επισκόπου Αθηνών Μιχαήλ Χωνιάτη (1182 - 1204) που υπάρχει στο Ιερό και τον απεικονίζει με φωτοστέφανο, ενώ επιγραφή αναφέρει, «Ο ΠΑΝΗΕΡΩΤΑΤΟC ΑΡΧΗΕΠΗΣΚΟΠΟC ΑΘΗΝΩΝ ΜΗΧΑΗΛ». 

Ο λόγιος μητροπολίτης Αθηνών Μιχαήλ Χωνιάτης κατέφυγε στη Τζιά (Κέα) μετά την κατάληψη της Αττικής από τους Φράγκους ενώ αργότερα πήγε στην Μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου κοντά στις Θερμοπύλες όπου και πέθανε το 1222. 

Η προσωπικότητα του και η δράση του δημιούργησαν ένα είδος τοπικής λατρείας, όπως φανερώνει άλλωστε και η αγιοποιημένη αγιογραφία του.

Άλλες αξιόλογες τοιχογραφίες είναι στην αψίδα του Ιερού του ναού η Παναγία Ένθρονη με το Χριστό, οι Απόστολοι αλλά και οι Ιεράρχες, ενώ στην καμάρα μπροστά από το ιερό υπάρχει και η Ανάληψη. 

Στη βόρεια καμάρα του σταυρού υπάρχουν οι τοιχογραφίες των Αγίων Μάμαντος και Τρύφωνος, που δικαιολογούνται από τον αγροτικό χαρακτήρα της περιοχής βέβαια, καθόσον οι Άγιοι αυτοί σχετίζονται με την αγροτική παραγωγή, την κτηνοτροφία αλλά και την αμπελουργία. 

Άποψη του Ναού.
πηγή

Τα άλλα μέρη του ναού είναι διακοσμημένα με διάφορες σκηνές του Ευαγγελίου (Σταύρωση, κλπ) και κάποιες μεμονωμένες μορφές αγίων αλλά και επισκόπων. 

Στο νάρθηκα του ναού, στον ανατολικό του τοίχο υπάρχει η παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας με την κεντρική μορφή του Χριστού καθώς επίσης και στον δυτικό τοίχο του νάρθηκα υπάρχει ο χορός των Αποστόλων και των Αγίων Πατέρων.

Αισθητική Αρχιτεκτονική θεώρηση.

Αυτό που χαρακτηρίζει την εξωτερική μορφή του ναού, είναι η πλούσια σύνθεση των επιφανειών και όγκων με τις όμορφες, χαριτωμένες αναλογίες και με μια κλιμακωτή διαβάθμιση των υψών, που μας οδηγεί σταδιακά εκ των κάτω προς τα Άνω, από τις πλάγιες αψίδες των Ιερών στην κεντρική αψίδα και από κει στις κεκλιμένες επιφάνειες των παρεκκλησίων και μετά στις δικλινείς στέγες του νάρθηκα και των κλιτών, στα λοφία και τέλος στον τρούλλο.

Άποψη του Ναού.
πηγή

Η προς τα άνω κατεύθυνση διαγράφεται από τις πολλές αετωματικές απολήξεις και ενισχύεται από τον τρούλλο, που με το μεγάλο του τύμπανο εδραιώνει την υπερίσχυση του κατακόρυφου στοιχείου. 

Χωρίς βέβαια τον τρούλλο η πολυμέρεια των άλλων στοιχείων θα συνιστούσε διάχυση. 

Από την άλλη βέβαια, το μέγεθος του τρούλλου του ναού είναι τέτοιο που ενώ ενοποιεί τα επί μέρους στοιχεία δεν καταργεί την οντότητα και την σε κάποιο βαθμό αυτοτέλεια τους.

Στο εσωτερικό του ναού, η πολύ χαμηλή είσοδος και το κατέβασμα στο επίπεδο του ναού, επιδιώκουν να προκαλέσουν ένα αίσθημα ταπείνωσης. 

Άποψη του εσωτερικού του Ναού.
πηγή

Το αίσθημα αυτό θα μας προετοιμάσει για τη διακριτική εξύψωση που μας επιφυλάσσει το σταδιακό αντίκρυσμα του τρούλλου μέσα από την τρίβηλο και τη δυτική καμάρα.

Παράλληλα η ύπαρξη της τριβήλου και των κιόνων συμβάλει, κατά το δυνατόν, στην ενοποίηση του χώρου. 

Οι καμάρες και τα τόξα όμως, μας δίνουν την οντότητα στα επί μέρους στοιχεία του ναού.

Ταυτόχρονα όμως αλαφραίνουν και την συνολική κατασκευή και σε αρμονικό συνδυασμό με τις ανάλαφρες αποχρώσεις, όπως επίσης και το περιεχόμενο του τοιχογραφικού διακόσμου του περίτεχνου αυτού ναού, τα τόξα μας έλκουν προς τα Άνω, με κεντρικό ελκυστή τον προεξάρχοντα εντυπωσιακό τρούλλο, ο οποίος μας κατευθύνει προς το υψηλότερο σημείο του ναού. 

Άποψη της εισόδου του Ναού.
πηγή

Και εδώ η υπερίσχυση του κατακόρυφου στοιχείου, γίνεται με διατήρηση των αναλογιών, και κλιμάκωση των υψών και των μεγεθών των τόξων, από τα τόξα της τριβήλου στα τόξα των γωνιακών διαμερισμάτων και από κει στα τόξα των καμαρών του σταυρού, για να «αγγίξουμε» τον τρούλλο. 

Aλλά και στο εσωτερικό του ναού, το μέγεθος του τρούλλου είναι τέτοιο, που ενώ δεσπόζει και ενοποιεί σε σημαντικό βαθμό τα επί μέρους στοιχεία διατηρεί την κάποια αυτοτέλεια τους.

Τελικά όλος αυτός ο συνδυασμός εξωτερικά των κεκλιμένων επιπέδων και εσωτερικά των θόλων και των τόξων, μαζί με τον δεσπόζοντα τρούλλο, συνιστούν εντυπωσιακές αρχιτεκτονικές συνθέσεις επιπέδων και όγκων και προσδίδουν στο ναό χάρη, ομορφιά και ανύψωση, με παράλληλη πρόκληση αισθημάτων χαράς, αγαλλίασης και εξύψωσης.

Ο ναός του Αγίου Πέτρου σήμερα δυστυχώς διατηρείται κλειστός, προστατεύεται από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, εκκλησιαστικά ανήκει στην ενορία του Ιερού ναού της Ευαγγελίστριας των Καλυβίων του Θορικού και πανηγυρίζει στις 29 Ιουνίου, κατά την εορτή των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου με πανηγυρικό εσπερινό και Θεία Λειτουργία.