Ναός Αγίου Νικολάου Κυριακοσέλια, Αποκόρωνα, Χανιά Κρήτης

πηγή

Βρίσκεται κοντά στο μικρό οικισμό Κυριακοσέλια, στους πρόποδες ενός λόφου, πάνω στον οποίο είναι κτισμένο το ομώνυμο πρωτοβυζαντινό φρούριο, που ελέγχει τον κύριο οδικό άξονα προς τα δυτικά και την είσοδο στον κόλπο της Σούδας ενώ θεωρείται από πολλούς η ομορφότερη εκκλησία της Κρήτης. 

  

Άποψη του πίσω μέρους του Ναού
πηγή

Ο ναός του Αγίου Νικολάου ήτανε πιθανότατα αφιερωμένος στον Κρητικό Άγιο και λόγιο, Όσιο Νικόλαο τον Στουδίτη και τον Ομολογητή από την Κυδωνία  (792 - 868), αν και στον τοιχογραφικό διάκοσμο ιστορείται ολόκληρος ο κύκλος του Αγίου Νικολάου των Μύρων από τη Λυκία.

Κατά το χρονικό διάστημα 1230 - 1236 οι ντόπιοι Κρητικοί επαναστάτες υπό την ηγεσία των ντόπιων "αρχοντο - ρωμαίων" αλλά και με τη συνεπικουρία και των στρατευμάτων της αυτοκρατορίας της Νίκαιας υπό τον Ιωάννη Βατάτζη, εγκαταστάθηκαν στο φρούριο από το οποίο όμως αναχώρησαν κατόπιν της υπογραφής από μία συνθήκη, από το κοντινό λιμάνι της Σούδας.

πηγή

πηγή

Άποψη του Ναού
πηγή

Την εποχή εκείνη έγιναν εκτεταμένες σημαντικές επεμβάσεις στο ναό του Αγίου Νικολάου καθώς και η τοιχογράφησή του, σύμφωνα και με το μελετητή του αείμνηστο αρχαιολόγο Μανώλη Μπορμπουδάκη, βασικού οργανωτή της 13ης Εφορείας βυζαντινών αρχαιοτήτων.

Ο ναός χτίστηκε περί τον 11ο αιώνα ως μονόχωρος, καμαροσκέπαστος, πιθανώς με τρουλοκαμάρα, όπως προκύπτει από τα αρχικά παράθυρα στα πλευρικά τυφλά αψιδώματα.

Αρχαϊκά στοιχεία όπως η μεγάλη ημικυλινδρική αψία με το ισοϋψές τρίλοβο παράθυρο, η χρήση ζωνών από πλίνθο, σε συνδυασμό με κοινή τοιχοποιία, συνυπάρχουν με σύγχρονα, όπως η πλαστική διαμόρφωση των όψεων με τυφλά αψιδώματα, που φτάνουν από την πρωτεύουσα μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους άραβες.

Κατά τον 13ο αιώνα ο ναός υπέστη εκτεταμένες μετατροπές, όπως η υπερύψωση των πλαγίων κεραιών, η απόδοση στη στέγαση σταυροειδούς μορφής και η προσθήκη ενός εξαιρετικά ραδινού τρούλου. Στις αρχές του 20ού αιώνα κατεδαφίστηκε ο δυτικός τοίχος και προστέθηκε μονόχωρη επέκταση.

Άποψη του Ναού
πηγή

Άποψη του Ναού
πηγή

Άποψη του τρούλου του Ναού
πηγή

Την ίδια εποχή ο ναός διακοσμήθηκε με λαμπρό διάκοσμο, που σώζεται σε μεγάλη έκταση. 

Στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης του ιερού εικονίζεται η Παναγία ένθρονη ανάμεσα σε δυο σεβίζοντες αγγέλους, η κοινωνία των Αποστόλων σε δυο σκηνές και χαμηλά συλλειτουργούντες ιεράρχες και ο Μελισμός. 

Τον τρούλο καταλαμβάνει ο Χριστός Αντιφωνητής με τους τέσσερις σεβίζοντες αρχαγγέλους, προφήτες στο τύμπανο και ευαγγελιστές στα σφαιρικά τρίγωνα. 

Το ανατολικό τμήμα της ημικυλινδρικής καμάρας καταλαμβάνει μνημειακή παράσταση της Ανάληψης και το δυτικό η Πεντηκοστή. 

Στους ανατολικούς πεσσούς, φαίνεται ότι έπαιζαν το ρόλο του τέμπλου και εκεί εικονίζονται ο Χριστός Αντιφωνητής, η Παναγία η Βλαχερνίτισσα, ο Άγιος Νικόλαος επίσκοπος Μύρων και ο Άγιος Νικόλαος ο Ομολογητής από την Κυδωνία, στον οποίο φαίνεται ότι μάλλον ήτανε αφιερωμένος ο ναός, στην μνήμη του. 

Άποψη του εσωτερικού του Ναού
πηγή

Χαμηλά εικονίζονται διάφοροι ολόσωμοι Άγιοι με έμφαση όμως στους ιεράρχες ανατολικά και στους Όσιους αλλά καθώς όμως και στους Ομολογητές, δυτικά. 

Τις υπόλοιπες επιφάνειες του ναού καταλαμβάνουν υπέροχες και περίτεχνες τοιχογραφικές παραστάσεις από τρεις σημαντικούς εικονογραφικούς κύκλους της Ορθοδοξίας. 

Επίσης στον Θεομητορικό κύκλο που δίνεται έμφαση στη νεότητα της Παναγίας Θεοτόκου. 

Ακόμη στον εξαιρετικά αναπτυγμένο Ευαγγελικό κύκλο (Ευαγγελιστές και Άγιοι) καθώς όμως και στον βίο του πολύ λαοφιλή Αγίου Νικολάου Επισκόπου των Μύρων, δεδομένου βέβαια ότι δε φαίνεται να υπήρχε εικονογραφικός κύκλος που να ήτανε αφιερωμένος στον Αγιο Νικόλαο τον Στουδίτη και Ομολογητή.

Άποψη του ιερού με τη Αγία Τράπεζα και των εξαιρετικά
περίτεχνων τοιχογραφιών
πηγή

Στις τοιχογραφίες του ναού, έχει χρησιμοποιηθεί η τεχνική της νωπογραφίας με πολυτελή χρώματα, όπως το "μπλε της Αιγύπτου".

Σε πολλά σημεία, ιδίως σε πρόσωπα, που έχει χρησιμοποιηθεί και η ξηρογραφία, διακρίνονται οι γρήγορες γραμμές του προσχεδίου.

Εικονογραφικά ακολουθείται η παράδοση του 12ου αιώνα και διακρίνονται σχέσεις με άλλα κρητικά μνημεία, όπως ο κοντινός ναός του Αγίου Γεωργίου στον Κουρνά ενώ τεχνοτροπικά αναγνωρίζονται περισσότεροι από ένας ζωγράφοι.

Γενικά, ακολουθούνται διαδικασίες της κομνήνειας παράδοσης με υποχώρηση της γραμμικότητας και της τυποποίησης σε μια πρώιμη εμφάνιση των τάσεων, που θα επικρατήσουν και στην περίοδο των Παλαιολόγων.

Εξαιρετική ποιότητα διακρίνεται και στην απόδοση των μορφών, έργων ενός εξαιρετικής ικανότητας ζωγράφου που έχουν χρονολογηθεί στην τέταρτη δεκαετία του 13ου αιώνα.

Ο Ναός πανηγυρίζει στις 4 Φεβρουαρίου στην μνήμη του Αγίου Νικολάου του Στουδίτη και το κλειδί της εκκλησίας βρίσκεται στο καφενείο στο χωριό Σαμωνά, απ' όπου ο επιστάτης θα σας συνοδεύσει στην εκκλησία.

Τηλέφωνο επικοινωνίας: (+30) 28310 23653, 28η Βυζαντινή εφορεία αρχαιοτήτων, Χανιά.