Ναός Αγίου Νικολάου «εις Κοπάνους», Γιάννενα

Βρίσκεται στις βόρειες ακτές της Παμβώτιδας λίμνης, στα Γιάννενα και κοντά στη Λιμνοπούλα.

. 

Άποψη του ναού
πηγή

Είναι χτισμένος δίπλα στον δρόμο που οδηγεί από τα Γιάννενα στο Πέραμα και παλιότερα, διά του παραλιμνίου Λαψίστας στο κεντρικό Ζαγόρι και το Καλπάκι.

Πήρε την προσωνυμία "Είς Κοπάνων" γιατί εκεί τις μαγιάτικες αλλά και τις καλοκαιρινές ημέρες έπλεναν οι γυναίκες της πόλης τα μαλλιά, τα βαριά χειμωνιάτικα σκεπάσματα και στρωσίδια τους με το νερό της Λίμνης. 

Τα κτυπούσαν  επάνω σε πέτρες (πλάκες) με τους "κόπανους" κάτι ειδικά έμβολα για την δουλειά αυτή, όμως τις μέρες μας έχει συνδυαστεί η Εκκλησία του Αγίου Νικολάου με το Νεκροταφείο και τον πολυσύχναστο δρόμο, έτσι που δεν μπορεί να φανταστεί κανείς το παλιό εκείνο τοπίο το μέχρι πριν μερικές δεκαετίες.

"Κοπάνισμα"μαλιού στην Λίμνη - περιοχή "Μάτσικας" - δεκαετία του 1950
πηγή

Χάρτης του Γάλου προξένου στα Ιωάννινα Pouqueville (αρχές 19ου αιώνα).
Ο Αγ. Νικόλαος κοπάνων σημειώνετε μέσα από τα όρια της τάφρου.
πηγή

Κάρτ ποστάλ - ενθύμιο με ημερομηνία 21/11/1905
(αρχείο Κωνσταντίνος Γκαλντέμης)
πηγή

Ο Παναγιώτης Αραβαντινός, στην Χρονογραφία της Ηπείρου του 1856, αναφέρει τον ιερό ναό Αγίου Νικολάου "Εις Κοπάνους" σαν έναν από τους λίγους ναούς που διασώθηκε από τις διάφορες καταστροφές της πόλης των Ιωαννίνων, από τον καιρό της κατακτήσεως της από τους Τούρκους το 1430 και από την έξωση των Χριστιανών από το κάστρο Ιωαννίνων, με την επανάσταση του Επισκόπου Τρίκκης Διονυσίου Φιλόσοφου το 1611.

Ο Σπυρίδων Λάμπρος στις «Σελίδες εκ της ιστορίας των Ιωαννίνων» αναφέρει ότι στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου "Εις Κοπάνους" φυλακίστηκαν οι δεκαοχτώ κυράδες με την κυρα Φροσύνη: «Ήτο εσπέρα της 21 Ιανουαρίου 1801… Αι 18 γυναίκες μετηνέχθησαν εις την ακτήν της λίμνης, αλλά μη υπαρχόντων λεμβούχων κατ’ εκείνην την ώραν, εκομίσθησαν εις το παρεκκλήσιον του Αγίου Νικολάου ένθα παρέμειναν εγκάθειρκτοι ολόκληρον την επομένην….».

Επιγραφή στον εξωτερικό Βορειοδυτικό τοίχο που
αναφέρετε στα γεγονότα του 1820
πηγή

Ο ναός του Αγίου Νικολάου χρησιμοποιήθηκε και σαν αρχηγείο των Σουλιωτών από το Νότη Μπότσαρη κατά του Αλή Πασά, κάτι που γνωστοποιείται και από την σχετική εντοιχισμένη επιγραφή στον βορειοδυτικό τοίχο. Ο ναός τότε κάηκε και ξαναχτίστηκε από τον Νούσια (Ιωάννη) Χρυσὸ τον Μάρτιο του 1845.

Στον ναό του Αγίου Νικολάου «εις Κοπάνους» επίσης, παντρεύτηκε και ο Πολιούχος Άγιος της πόλης των Ιωαννίνων, Άγιος Γεώργιος ο Νεομάρτυρας, την σύζυγό του Ελένη.

Αυτό το γεγονός αναφέρει και ο Δημήτρης Σαλαμάγκας στο βιβλίο του «Ο Άγιος Γεώργιος ο Νέος Μάρτυς ο εξ Ιωαννίνων»: «Αυτή λοιπόν την ίδια εβδομάδα που είχεν αρραβωνιαστεί, χωρίς πολλές διατυπώσεις και άργητες, στον εξοχικό ναό του Άϊ – Νικόλα, στους Κοπάνους, μες στη συγκινημένη προσδοκία των χριστιανών που παρακολουθούσαν το μυστήριο, από τα χείλη του ίδιου αυτού Παπανικόλα που τους είχεν αρραβωνίσει, ακουγόταν το θεσπέσιο εκείνο "Στέφεται ο δούλος του Θεού Γεώργιος"…».

Τον Μάιο του 1843 με πρωτοβουλία του Νούσια Χρυσό ξεκίνησε η αναστήλωση της εκκλησίας
απο το συνάφι των Τακιαντζήδων.
Απόσπασμα απο το βιβλίο του Γεώργιου Πανανδρέου "ΟΙ ΣΥΝΤΕΧΝΙΕΣ ΣΤΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ
ΚΑΤΑ ΤΟΝ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ".

Κτητορική επιγραφή του Νούσια (Ιωάννη) Χρυσού.

Λίγο πριν την απελευθέρωση της πόλης των Ιωαννίνων το 1912 στο ναό του Αγίου Νικολάου συγκεντρωνόταν οπλισμός μέσω της λίμνης. 

Λέγεται μάλιστα ότι τον οπλισμό μετέφεραν τομαράδες, που τον τύλιγαν μέσα σε διάφορα τομάρια ζώων. 

Ο γυναικωνίτης του ναού με το πρόσχημα της επισκευής της στέγης, είχε μεταβληθεί σε ένα πραγματικό οπλοστάσιο, επενδεδυμένο με ξυλεία. 

Αξιοπρόσεκτο είναι το εξαιρετικό ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, που φέρει εικόνες σύγχρονες περίπου με την τοιχογράφηση του εσωτερικού και η δεσποτική εικόνα των Τριών Ιεραρχών που αποτελεί έργο του γιαννιώτη ζωγράφου Θεοδοσίου.

Το δεξί άφθαρτο χέρι του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου
πηγή

Εντός του Ιερού Ναού, φυλάσσεται το άφθαρτο λείψανο του δεξιού χεριού του εν Αγίοις πατρός ημών Γρηγορίου Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, του Θεολόγου. 

Η αργυρή λειψανοθήκη που είναι τοποθετημένο φιλοτεχνήθηκε το 1784 από τον Καλαρρυτινό αργυροχόο Νικόλαο Ποντίκη. 

Το πώς το δεξί χέρι του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου έφτασε στον Ναό του Αγίου Νικολάου "είς Κοπάνους" αναφέρετε και στο διήγημα του Κωνσταντίνου Τ. Καζαντζή (1864 - 1927) με τίτλο "Το χέρι του Αγίου Γρηγορίου" που πρωτοεκδόθηκε στο Σικάγο της Αμερικής το 1910 στο βιβλίο "Ιστορίες από την πατρίδα μου". 

Σύμφωνα λοιπόν με το διήγημα αλλά και με την παράδοση όπως αυτή έχει διασωθεί, ένας παπάς από τον Μοριά τριγυρνούσε στα στενά της Πόλης και έκανε έρανο όταν συναντήθηκε με έναν σαρικοφόρο Χότζια. 

Ο Χότζιας τον καλεί να τον ακολουθήσει και φτάνουν μετά από λίγη ώρα στο Σαράι του και εκεί ο Χότζιας του λέει: "Μη φοβάσαι παπά μου είμαστε κρυπτοχριστιανοί και έχουμε πολύ καιρό να λειτουργηθούμε και να κοινωνηθούμε, θα μείνεις εδώ με την προσοχή να μη σε δει κανείς και θα μας λειτουργήσεις, ότι χρειαστείς θα τα έχεις". 

Περιγραφή του δεξιού χεριού του Αγίου Γρηγορίου από τον Κώστα Ι. Φωτόπουλο
στην Ηπειρωτική Εστία το 1952
πηγή

Ο παπάς φοβήθηκε πάρα πολύ αλλά δεν μπορούσε να κάνει όμως και διαφορετικά. 

Την άλλη μέρα το πρωί πάει ο Χότζιας στον παπά και του λέει: "σήμερα παπά μου θα μας λειτουργήσεις".

Τον  παίρνει από το χέρι τον παπά και αφού διασχίζουν όλα τα δωμάτια από το Σαράι, κατεβαίνουν αρκετά σκαλοπάτια και εκεί κάτω στο υπόγειο ο παπάς αντικρίζει έκπληκτος μια μικρή εκκλησούλα.

Εκεί αφού τους λειτούργησε ο παπάς, για να τον ευχαριστήσει ο Χότζιας του λέει: "εδώ σε αυτά τα κουτιά έχω λείψανα αγίων, διάλεξε ένα και πάρτο παπά μου για να σε ευχαριστήσω".

Ο παπάς αφού τα κοίταξε έκπληκτος του λέει του Χότζια.."νά αυτό το χέρι θέλω να πάρω για να ευλογώ" και ο Χότζιας του λέει: "αυτό παπά μου είναι το δεξί χέρι του αγίου Γρηγορίου του θεολόγου, πάρτο και άμε στο καλό". 

Ο παπάς με τον καιρό επιστρέφει στον Μοριά κατά την εποχή της Επανάστασης των Ορλωφικών, περίπου το 1770.

Τα πάντα όμως είχαν ρημαχτεί στην Πελοπόννησο και οι Αρβανίτες έκαναν ανελέητο πλιάτσικο και λεηλασίες και μαζί και με άλλα κειμήλια και αντικείμενα αξίας άρπαξαν και το χέρι του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου που το ξεπούλησαν αφού δεν είχε καμία αξία θρησκευτική για αυτούς, κάπου στα Γιάννενα.

Εικόνες του Τέμπλου

Άποψη του εσωτερικού του Καθολικού

Εκεί το αγόρασε το Ισνάφι (συντεχνεία) των τακιαντζιάδων που κεντούσαν τα γιλέκα και αφού το ασήμωσαν σε μία λειψανοθήκη το αφιέρωσαν το 1778 κάτι που αναγράφεται σε αυτήν, στον Άγιο Νικόλαο Είς κοπάνους.

Μετά από καιρό ο παπάς εμφανίστηκε στα γύρω χωριά των Ιωαννίνων και αναζητούσε εναγωνίως το χέρι του Αγίου.

Όταν το βρήκε όμως στον ναό του Αγίου Νικολάου δεν μπορούσε πλέον να το πάρει και του δόθηκαν κάπου τριακόσια γρόσια ως αποζημίωση και έτσι, με αυτόν τον παράξενο τρόπο μαθεύτηκε η ιστορία του λειψάνου και ο τρόπος που έφτασε στα Γιάννενα και στον ναό του Αγίου Νικολάου...

Το "ΙΣΝΑΦΙ" των Τακιατζήδων είχε προστάτη τον Άγιο Νικόλαο στους Κοπάνους.
Απο το βιβλίο του Γεώργιου Πανανδρέου "ΟΙ ΣΥΝΤΕΧΝΙΕΣ ΣΤΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ ΚΑΤΑ
ΤΟΝ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ".

Ιδιαίτερη ευλογία αποτελούν επίσης και τα άγια λείψανα του Νεομάρτυρα Αγίου Γεωργίου του εν Ιωανίννοις αθλήσαντος ο οποίος παντρεύτηκε και σε αυτόν τον ναό καθώς και των Αγίων Γεωργίου του Μεγαλομάρτυρας, παιδομάρτυρος Κηρύκου, Παντελεήμονος και Τρύφωνος. 

Στις σύγχρονες δραστηριότητες του Αγίου Νικολάου συμπεριλαμβάνονται η καθημερινή παροχή συσσιτίων σε πενήντα και πλέον άπορες οικογένειες της ενορίας, καθώς και η εδώ και οχτώ χρόνια, ανελλιπής λειτουργία ενός Ενοριακού Πνευματικού Κέντρου, με σκοπό την πολλαπλή πνευματική στήριξη της νέων ανθρώπων της περιοχής.

Ο Ναός του Αγίου Νικολάου πανηγυρίζει δύο φορές μέσα στο χρόνο: τόσο στις 25 Ιανουαρίου του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου όσο και κατ’ έθιμον, την Κυριακή του Θωμά. 

Στη διάρκεια του εκκλησιαστικού έτους, τελούνται τρεις ιερές αγρυπνίες: 11 Σεπτεμβρίου (του Αγίου Ευφροσύνου, του μάγειρα), 3 Νοεμβρίου (ανακομιδή των ιερών λειψάνων του Αγίου Γεωργίου, του Μεγαλομάρτυρα) και 11 Ιουνίου (για τη θαυματουργή θεομητορική εικόνα του «Άξιον εστί») ενώ ιδιαιτέρως συγκινητική είναι η περιφορά του Επιταφίου εντός του Κοιμητηρίου, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής.

Τηλέφωνο Ναού: (+30) 26510 22 234