Ναίδριο Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, Θεσσαλονίκη

πηγή

Βρίσκεται νοτιοδυτικά της Καμάρας, παράπλευρα στην Εγνατία οδό και στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Παλαιών Πατρών Γερμανού, ανάμεσα στον ναό της Παναγίας Γοργοεπηκόου και στον ναό της Υπαπαντής. 

Άποψη του Ναού
πηγή

Οι μικρές διαστάσεις του ναϊδρίου, 5.5 Χ 6.0 μέτρα, η γύρω από αυτό πολεοδομική διαμόρφωση σήμερα και το γεγονός ότι η στάθμη της μικρής αυλής του είναι υποβιβασμένη σε σχέση με τον περιβάλλοντα χώρο, συντελούν στο να μη γίνεται σχεδόν αντιληπτή η παρουσία του. 

Ο ναός ανήκει σε έναν σπάνιο αρχιτεκτονικό τύπο, αυτόν του εγγεγραμμένου τετράκογχου. 

Εντός του τετράγωνου σε κάτοψη κτηρίου εγγράφονται τέσσερις ημικυκλικές κόγχες, μία εκ των οποίων είναι η αψίδα του Ιερού Βήματος, η οποία εξωτερικά είναι ημιεξαγωνική. Στη δυτική πλευρά του οικοδομήματος είναι προσκολλημένος νάρθηκας, ο οποίος όμως αποτελεί νεότερη προσθήκη αφού κατασκευάστηκε το 1936. 

Άποψη του καθολικού του ναού 

Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών

πηγή

Ο κυρίως ναός καλύπτεται από μεγάλο και υψηλό οκτάπλευρο τρούλο, ο οποίος κοσμείται από επάλληλα τόξα και από πλίνθινους ημικίονες. Η λασπόκτιστη τοιχοποιία του μνημείου συνίσταται από αργούς (ακατέργαστους δηλαδή) λίθους στη βάση και από πλίνθους στο ανώτερο τμήμα.

Η ανέγερση του ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, βάσει ενός νομίσματος που βρέθηκε τοποθετημένο στον τρούλο, πραγματοποιήθηκε γύρω στο 1350, της εποχής των Παλαιολόγων. 

Υπάρχει γραπτή μαρτυρία που αναφέρει πως σώζεται μέχρι και σήμερα στη Μονή Βατοπεδίου χρυσόβουλο που εκδόθηκε το 1364 και αναφέρει πως ο Ιωάννης ο 5ος Παλαιολόγος παραχώρησε τον ναό στον θείο του μοναχό και πρωτοστράτορα.

Άποψη του τρούλου του ναού  
πηγή

Αξιοσημείωτο είναι ότι στο εσωτερικό της εκκλησίας, κάτω από το δάπεδο της βόρειας και της νότιας κόγχης, καθώς όμως στον νάρθηκα, αλλά και στον περιβάλλοντα του κτηρίου χώρο, εντοπίστηκαν τάφοι, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αρχικά ήτανε κάποιο ταφικό μνημείο. 

Επιπλέον, αποκαλύφθηκε και μία μικρή μολύβδινη λειψανοθήκη, η οποία αποτελούσε το εγκαίνιο του ναού και από δύο εγχάρακτες επιγραφές επάνω σε αυτήν, προέκυψε ότι ο ναός κτίστηκε προς τιμή της Παναγίας. 

Πολλά στοιχεία επίσης συνηγορούν στο ότι ο μικρός αυτός ναός αποτελούσε, μαζί και με άλλους δύο ναούς που βρέθηκαν στην περιοχή, τμήμα της ιστορικής μονής του "κυρ Ιωήλ", η οποία υπήρχε έως και τον 16ο αιώνα, οπότε και διαλύθηκε και καταπατήθηκε προφανώς ο χώρος αλλά και η ιδιοκτησία της. 

Γενική άποψη του νάρθηκα του ναού 

πηγή

Για κάποιο διάστημα το ναϊδριο της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα υπήρξε εξάρτημα του παρακείμενου ναού της Παναγούδας, που βρίσκεται δυτικά και σε μικρή απόσταση απο αυτόν. 

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας είναι σίγουρο ότι το μνημείο δεν μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος, προφανώς εξαιτίας των περιορισμένων του διαστάσεων ή επειδή βρισκόταν στη χριστιανική συνοικία της Παναγούδας και στο προαύλιο μιάς ιδιωτικής οικίας.

Στο εσωτερικό του ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και στην περιοχή του σπουδαίου τρούλου, διατηρούνται ορισμένες τοιχογραφικές παραστάσεις, οι οποίες ανάγονται μεταξύ των ετών 1350 και 1370. 

Ο ναός κατά την Τουρκοκρατία
πηγή

πηγή

Άποψη του εσωτερικού του ναού 
πηγή

Στην κορυφή του θόλου του ναού παριστάνεται η Ανάληψη του Ιησού Χριστού και ακολουθεί στην επόμενη ζώνη η Θεοτόκος με τους Αποστόλους που συνοδεύονται από τις απεικονίσεις του ήλιου, της σελήνης και των προσωποποιημένων ανέμων. 

Ανάμεσα στα παράθυρα του τρούλου απεικονίζονται οκτώ προφήτες, ενώ στη βάση του τρούλου υπάρχει η παράσταση της Θείας Λειτουργίας πλαισιωμένη με διαφόρους ιεράρχες, διακόνους, ψάλτες αλλά και με πλήθος πιστών.

Ο παλιός αυτός βυζαντινός ναός είναι ένας από τους 15 της Θεσσαλονίκης που έχουν χαρακτηριστεί ως μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. 

Το Παρεκκλήσιο της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, το 1910.
Η είσοδος της αυλής του ναού, επί της καταργημένης οδού 
Γαλερίου, στα δυτικά, ακριβώς στη σημερινή γωνία 
Π.Π.Γερμανού με την Εγνατία.
πηγή

Δυστυχώς ο ναός είχε υποστεί κάποιες σοβαρές στατικές βλάβες από το καταστροφικό σεισμό που έγινε στην Θεσσαλονίκη, το 1978.

Ο τρούλος του που είχε από παλιά μετατεθεί από την κατακόρυφο, υπέστη και αυτός αρκετές και σοβαρές ζημιές και χρειάσθηκε να γίνουν κάποιες ριζικές αναστηλωτικές εργασίες από την αρμόδια Εφορεία των βυζαντινών αρχαιοτήτων. 

Κατά τη διάρκεια όμως των εργασιών αυτών αποκαλύφθηκαν στον τρούλο ορισμένα ίχνη κάποιων εξαιρετικής σημαντικής αξίας, τοιχογραφιών, σύγχρονων χρονολογικά με το μνημείο. 

Σήμερα ο ναός λειτουργεί σε μικρή συχνότητα και είναι ανοιχτός για το κοινό κάθε απόγευμα από τις 4.30 μέχρι τις 8.00, ενώ κάθε Πέμπτη πρωί πραγματοποιείται και θεία λειτουργία.

Κατά την περίοδο της Σαρακοστής, έτσι ώστε να διευκολυνθούν οι εργαζόμενοι, πραγματοποιείται θεία λειτουργία και κάθε Παρασκευή βράδυ, στις 9. 

Υπεύθυνος του παρεκκλησίου είναι σήμερα ο αρχιμανδρίτης Γεννάδιος Μπαγιαρτάκης.

Ο Ναός πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου.