Ναός Αγίων Γεωργίου και Χαραλάμπους, Επισκοπή Ιεράπετρας, Κρήτη

πηγή

Βρίσκεται στο 7ο χιλιόμετρο από την Ιεράπετρα, προς το δρόμο της Παχείας Άμμου στο κέντρο του χωριού Επισκοπή που μαζί με το Πάνω Χωριό και το Κάτω Χωριό αποτελούν την κοινότητα του Κάτω Χωριού. Το όνομά του χωριού (όπως και οι άλλες Επισκοπές της Κρήτης) το οφείλει στο ότι κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Βυζαντινής Περιόδου υπήρξε έδρα Επισκόπου. 

πηγή

Ο Ναός των Αγίων Γεωργίου και Χαραλάμπους είναι ένας δίκλιτος και αρκετά ιδιόμορφος βυζαντινός ναός που χρονολογείται κατά τον 11ο αιώνα, χτισμένος με πέτρες ποταμιού και όπου τα κενά ανάμεσά τους είναι γεμισμένα με όστρακα και κομμάτια πλίνθων ενώ έχουν χρησιμοποιηθεί σε αυτόν και δομικά τμήματα από μια παλαιότερη βυζαντινή εκκλησία, όπως η είσοδος αλλά και οι κολόνες.

Πίσω από την εκκλησία υπάρχουν και μερικά μαρμάρινα υπολείμματα από αυτή την παλαιότερη εκκλησία.

Το Αριστερό τμήμα του Ναού που είναι το κλίτος του Αγίου Γεωργίου είναι πολύ παλαιότερο από το δεξιό τμήμα και κλίτος αφιερωμένο στον Αγιο Χαράλαμπο και που προστέθηκε κατά τον 16ο αιώνα.

Το κλίτος του Αγίου Γεωργίου χτίστηκε κατά τον 11ο αιώνα και μάλλον υπήρξε στο πρώτο του στάδιο λουτρό για αρκετούς μάλιστα αιώνες πριν μετατραπεί αυτό σε ναό. 

Σε αυτόν τον λόγο οφείλει και το ιδιαίτερα πρωτότυπο αλλά ενδιαφέρον σχήμα του με τα παιχνιδίσματα στον τρούλο που θυμίζουν έντονα έργα του αρχιτέκτονα Gaudi από την Barcelona της Ισπανίας.

πηγή

Είναι χτισμένος απέναντι από τον καθεδρικό ναό της επισκοπής Ιεράπετρας, γνωστός ως η Παναγία η Εφτάτρουλλη, που, κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα για να κτιστεί στη θέση του ο σημερινός. 

Από το όνομα και τις λίγες φωτογραφίες που διασώζει ο Gerola, φαίνεται πως ήταν ένας μεγάλος ναός στον αρχιτεκτονικό τύπο του σταυροειδούς με κεντρικό τρούλλο και μικρότερους τρούλλους, ή φουρνικά, με πολλά και σημαντικά γλυπτά και κίονες διαφόρων εποχών. 

Ακόμη, βρίσκεται δίπλα στο ρέμα που κυλά μέσα στο χωριό και περιβάλλεται από αύλειο χώρο με ένα πηγάδι για νερό και πλατάνια στη δεξιά πλευρά του ενώ στο πίσω του τμήμα έχουν ενσωματωθεί τα σπίτια του χωριού τα οποία κυριολεκτικά πνίγουν το ναό.

πηγή

πηγή

πηγή

Άποψη του Ναού
πηγή

Ο ναός είναι στην ουσία ένα βυζαντινό λουτρό του 11ου αιώνα που μετασκευάστηκε σε ναό πιθανότατα κατά τον 16ο αιώνα. 

Αυτό εξηγεί το ότι από ανασκαφική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο εσωτερικό του ναού και κάτω από νεότερα δάπεδα και τάφους, αποκαλύφθηκαν κατασκευές και υδραυλικές εγκαταστάσεις, ενσωματωμένες στην τοιχοποιία. 

Αυτό δείχνει ότι αρχικά ο ναός ήταν μεσοβυζαντινό λουτρό που μετατράπηκε στα χρόνια της όψιμης βενετοκρατίας σε ναό, με την καθαίρεση του νότιου διαμερίσματος και την ανέγερση στη θέση του ενός δεύτερου κλίτους, τη διάνοιξη της δυτικής θύρας και άλλες τροποποιήσεις, ώστε να ανταποκρίνεται στη νέα χρήση. Ήταν τμήμα του επισκοπικού συγκροτήματος, στοιχείο που δηλώνει ότι η λειτουργία των δημοσίων λουτρών ήταν στην ευθύνη του Επισκόπου. 

Άποψη του Ναού
πηγή

Τα βυζαντινά λουτρά μοιάζουν με ναούς, καθώς ένας από τους βασικούς τους χώρους, το θερμό (caldarium), στεγάζεται κατά κανόνα με τυφλό τρούλο, ενώ τα μεγαλύτερα φέρουν πλάγιες κόγχες. 

Έτσι, μετά από την εγκατάλειψή τους, ήταν φυσικό να μετατραπούν σε ναούς όπως συνέβη στην περίπτωση του λουτρού της Επισκοπής. 

Μάλιστα στη θέση του νοτίου χώρου του λουτρού (του «χλιαρού» - tepidarium), προστέθηκε ο καμαροσκεπής ναός του Αγίου Χαραλάμπους, μάλλον τον 16ο αιώνα. Η μετατροπή του λουτρού σε παρεκκλήσιο του Επισκοπικού ναού θα πρέπει να έγινε μετά την κατάληψη της Επισκοπής από τους Λατίνους (1210 και εξής), καθώς χρησιμοποιήθηκε ως ταφικό μνημείο για τον Λατίνο επίσκοπο Gaspare Viviani.

Άποψη του Ναού
πηγή

Ανατολικά και δυτικά ο ναός καταλήγει σε δύο ημικυλινδρικές αψίδες, πεταλόσχημες εσωτερικά, ενώ βόρεια επικοινωνεί με παραλληλόγραμμο, καμαροσκέπαστο χώρο. Η ανατολική αψίδα χρησιμοποιείται ως ιερό βήμα του ναού, ενώ στη δυτική έχει ανοιχθεί η μεταγενέστερη κεντρική είσοδός του. 

Το τύμπανο του μεγάλου τρούλλου χωρίζεται σε δύο ζώνες από τις οποίες η κατώτερη είναι ακόσμητη, ενώ η ανώτερη διαμορφώνεται πλαστικά με τυφλά αψιδώματα, κτισμένα με την τεχνική της κρυμμένης πλίνθου, τα οποία επιστέφονται από ζώνη με διακοσμητικά φιαλοστόμια. Στη βόρεια και νότια πλευρά του τρούλλου ανοίγονται δύο ορθογώνια παράθυρα. Ανάλογα τυφλά τόξα κοσμούν τα ανώτερα μέρη των ημικυλινδρικών αψίδων. Οι στέγες καλύπτονται από παχύ στρώμα αστρακάσβεστου. Εξωτερικά σώζονται τμήματα υπόλευκου κονιάματος πάνω στο οποίο υπάρχουν διπλές εγχαράξεις σε απομίμηση ισόδομης τοιχοποιίας. Το βόρειο τμήμα έπαιζε το ρόλο του «ψυχρού», το κεντρικό του «θερμού» και το νότιο του «χλιαρού». Παρουσιάζει στενή τυπολογική ομοιότητα με άλλα μεσοβυζαντινά λουτρά, όπως στη Μονή Καισαριανής και τη Ζωοδόχο Πηγή στο Δερβενοσάλεσι. Είναι σαφώς προγενέστερο από το μικρότερο όμοιας μορφής λουτρό της Κάτω Επισκοπής Σητείας, που επίσης μετατράπηκε στον ναό των Αγίων Αποστόλων την ίδια εποχή.

.

Τα Βημόθυρα του Ιερού
πηγή

Στο εσωτερικό δεν σώζονται τοιχογραφίες, όμως το μνημείο έχει ιδιαίτερη θέση στην βυζαντινή αρχιτεκτονική της Κρήτης κυρίως λόγω του κεραμοπλαστικού του διακόσμου. 

Συγκεκριμένα, παρατηρείται η χρήση της τεχνικής της κρυπτής πλίνθου στα πλίνθινα τόξα τόσο των τυφλών αψιδωμάτων που διαρθρώνουν τις πλευρές του μνημείου όσο και των ψευδοπαραθύρων του τρούλου. 

Η χρήση ταινιών φιαλοστομίων (ένθετων κεραμικών διακοσμητικών στοιχείων σε σχήμα τετράφυλλου άνθους) που περιγράφουν τα τόξα ολοκληρώνουν μία εξεζητημένη για τα δεδομένα της Κρήτης διακοσμητική διάθεση. 

Τα στοιχεία αυτά υπογραμμίζουν ότι πρόκειται για κτήριο υψηλών προθέσεων το οποίο σχεδίασαν αρχιτέκτονες και κατασκεύασαν τεχνίτες γνώστες των προηγμένων οικοδομικών πρακτικών που εφαρμόζονταν στα κέντρα της αυτοκρατορίας.

Στο δεξιό τοίχο χαμηλά στο πάτωμα υπάρχει ένα καμαροσκεπές άνοιγμα από όπου ξεκινά μια στοά που σήμερα έχει κλείσει από φερτά υλικά. Οι ντόπιοι υποστηρίζουν ότι η στοά αυτή είχε πολύ μεγάλο μήκος και οδηγούσε έξω από το χωριό σε ώρα ανάγκης.

Τηλέφωνο ενορίας Επισκοπής: (+30) 28420 41341

πηγή: www.crete-news.gr , www.facebook.com/unknowncrete , www.ec-patr.org , orthodoxcrete.com