Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου λόφου Επισκοπής, Ανω Βόλος

πηγή

Βρίσκεται την κορυφή του κωνικού, απότομου και πευκοφυτευμένου λόφου στην Επισκοπή του Άνω Βόλου, μέσα σε ένα βυζαντινό περίβολο που η πρόσβαση σε αυτόν γίνεται μόνο από την πλευρά του χωριού με ενα πλακόστρωτο φαρδύ δρομάκι.

Η βόρεια πλευρά του Ναού με εντοιχισμένα 
ανάγλυφα και άλλα.
πηγή

Τα ερείπια οχυρωματικών περιβόλων, τα κατάλοιπα ενός κυκλικού πύργου της οικογενείας των Μαλιασηνών, βυζαντινών αρχόντων της περιοχής, στο νότιο και πιο απόκρημνο σημείο του υψώματος μαρτυρούν για τη συνεχή κατοίκηση του λόφου ή την ύπαρξη κάποιου φρουρίου στη βυζαντινή εποχή.

Ο ανατολικός τοίχος του ναού με την τρίπλευρη αψίδα του ιερού είναι ότι έχει απομένει σήμερα από τον παλαιό βυζαντινό ναό που υπήρχε εκεί. 

Στη βορειοανατολική πλαγιά του λόφου σώζονται ακόμη, τα βυζαντινά παρεκκλήσια της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, του Γενεσίου, του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και του Αγίου Δημητρίου που θα πρέπει να ανήκαν παλαιότερα σε κάποιο, αταύτιστο προς το παρόν, βυζαντινό μοναστήρι. 

Η νότια πλευρά του Ναού.
πηγή

Το καθολικό της Επισκοπής, είναι τρίκλιτη θολοσκέπαστη Βασιλική χωρίς όμως τρούλο και με μέγιστες εξωτερικές διαστάσεις 15.20 Χ 8.50 μέτρα περίπου, δίχως να υπολογίσουμε βέβαια, την αψίδα του ιερού.

Το σημερινό του όνομα (Επισκοπή) ανάγεται στον ύστερο Μεσαίωνα, πάντως, θα πρέπει να υπήρχε στην κορυφή αυτού του λόφου κάποιο μοναστήρι, που καταστράφηκε στα όψιμα Βυζαντινά χρόνια ή στους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας.  

Στη θέση του ο Επίσκοπος Δημητριάδος Κάλλιστος, στα 1639, σύμφωνα με τις πηγές, μετέφερε τότε στο λόφο που είχε την κατοικία του και την έδρα της Αρχιεπισκοπής, μετά την ερήμωση της Δημητριάδας και την κατάληψη της περιοχής από τους Τούρκους το 1423. 

Κάρτ Ποστάλ του Κώστα Στουρνάρα
την δεκαετία του 1950. 
πηγή

Το Επισκοπείο, δυστυχώς στις μέρες μας, δεν σώζεται ενώ για την ανακαίνιση μαρτυρεί η επιγραφή που έχει χαραχθεί στο μαρμάρινο αμφικιονίσκο παραθύρου, που έχει χρησιμοποιηθεί ως υπέρθυρο της βόρειας εισόδου του ναού: «Ο ΔΗΜΗΤΡΙΑ-Δ OC KAA(A)ICT(0)C / ΚΑΙ ΚΤΗΤΟΡ THC EKKAHCIAC ΕΤ(Ε)Ι,ΖΡΜΖ..».
 

Ο ναός όμως φαίνεται να είναι αρκετά παλαιότερος, ο Νίκος Νικονάνος απέδωσε την αρχική φάση του ναού της Επισκοπής στο 12ο αιώνα, μετά από σύγκριση με το ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου στον Μέρμπακα της Αργολίδας και με το καθολικό της μονής της Βλαχέρνας στην Ηλεία, χωρίς όμως να διευκρινίζει με ποια από τις φάσεις του. 

 

Κάρτ Ποστάλ του Κώστα Στουρνάρα την δεκαετία 
του 1940, φαίνεται η πρώτη δενδροφύτευση
 που έγινε προπολεμικά. 
πηγή

Την απόδοση του στο 13ο αιώνα, πιθανόν στο πρώτο μισό, πρότεινε, ήδη από το 1984, ο Γιώργος Βελένης. 

 

Ο Χαράλαμπος Μπούρας και η Λ. Μπούρα υποστήριξαν μια πιθανή ένταξη του μνημείου «στην περίοδο της Φραγκοκρατίας» ενώ αντίθετα, ο Σταύρος Μαμαλούκος χρονολόγησε πρόσφατα το ναό στον προχωρημένο 13ο αιώνα. 

 

Τα κλίτη του ναού χωρίζονται από μία ενδιαφέρουσα κιονοστοιχία που αποτελείται από δύο κίονες στην κάθε πλευρά ενώ την περίοδο της Τουρκοκρατίας προστέθηκε στη δυτική πλευρά του ναού ένας διώροφος εξωνάρθηκας με τρεις καμάρες και στη νότια πλευρά του ναού ο σημερινός υπάρχων μονόροφος ξυλεπίστεγος εξωνάρθηκας.

Άποψη των τοιχογραφιών 
στον εξωνάρθηκα του Ναού.

Τα ενσωματωμένα στους τοίχους (βόρειο, νότιο και ανατολικό) διάφορα γλυπτά σχήματα όπως σύμβολα, γράμματα, πτηνά, επιπεδόγλυφες σε μάρμαρο ή και πέτρα παραστάσεις, προέρχονται από τα ερείπια μιας παλαιότερης μονής.

Οι είσοδοι του ναού ανοίγονται στο βόρειο, το δυτικό και το νότιο τοίχο, ενώ μία άλλη είσοδος, δίπλα στη δυτική, οδηγεί με ξύλινη κλίμακα στο γυναικωνίτη. 

Το εσωτερικό του ναού φωτίζεται από παράθυρα ανοιγμένα στα ψηλότερα σημεία του βόρειου τοίχου, τα αντίστοιχα παράθυρα του νότιου τοίχου είναι σήμερα φραγμένα. Οι δύο προς Βορρά κίονες του κυρίως ναού είναι μονολιθικοί και σε δεύτερη χρήση, ενώ οι δύο αντίστοιχοι προς Νότο αποτελούνται από λίθινους σπονδύλους. 

Ο μονόροφος ξυλεπίστεγος εξωνάρθηκας στην νότια 

πλευρά, διατηρεί σε καλή κατάσταση κάποιες

τοιχογραφίες.

Από την τοιχογράφηση του 17ου αιώνα, που υπήρχε στο ναό, σώζονται ακόμη σε κακή κατάσταση, παραστάσεις στο νότιο τοίχο, πρόκειται για ολόσωμες μορφές αγίων που διατηρούν ελάχιστα κατάλοιπα χρωμάτων. 

Φαίνεται ότι οι περισσότερες παραστάσεις στο εσωτερικό του ναού καταστράφηκαν κατά την πυρπόληση του από τους Τούρκους το 1821. 

Οι τοιχογραφίες στο εξωτερικό του ναού, κάτω από το ξύλινο υπόστεγο, διατηρούνται σε καλύτερη κατάσταση, παρά τις φθορές που υπέστησαν στους νεότερους χρόνους. 

Στο εσωτερικό του ναού, στον ανατολικό τοίχο του ιερού και σε βάθος 30 - 40 εκατοστά από το μέτωπο της τοιχοποιίας, αποκαλύφθηκαν κάποια κατάλοιπα ενός παλαιότερου στρώματος τοιχογράφησης. 

Άποψη των τοιχογραφιών

Πάνω από την πρόθεση υπάρχει τμήμα της σκηνής των Εισοδίων της Θεοτόκου, επάνω από το διακονικό, αριστερά, τμήμα της Ανάληψης και η Πεντηκοστή. 

Δεξιά της Πεντηκοστής μια διακοσμητική ταινία μιμείται ορθομαρμάρωση ενώ οι τοιχογραφίες αυτού του στρώματος μπορούν να αποδοθούν, βάση των χαρακτηριστικών τους, στον 16ο αιώνα. 

Στη δυτική πλευρά του ναού της Επισκοπής είναι εντοιχισμένο τμήμα από τη σαρκοφάγο της κατά κόσμον Άννας Μελισσηνής, (μοναχή «Ανθούσα»), συζύγου του Τοπάρχη Δημητριάδας και συγκτήτορα της μονής του Προφήτου Προδρόμου Νέας Πέτρας (Πορταριάς) Νικολάου Μελισσηνού. 

Εντοιχισμένο τμήμα από τη σαρκοφάγο της κατά 

κόσμον Άννας Μελισσηνής, μοναχής «Ανθούσας»

Ο σωζόμενος ναός της Επισκοπής, είναι από τα παλαιότερα μεταβυζαντινά μνημεία του Πηλίου. 

Στην εξωτερική δε τοιχοποιία του μπορεί κανείς να διακρίνει την κτητορική επιγραφή με τη χρονολογία ΖΡΜΖ (=1639) στη βόρεια πλευρά κι ακόμα ένα πλήθος από εντοιχισμένα αρχιτεκτονικά μέλη και κυρίως επιστύλια, θωράκια και άλλα ανάγλυφα. 

Εντύπωση προκαλούν και τα πολλά περίτεχνα γλυπτά Βυζαντινής εποχής, τεμάχια που είναι εντοιχισμένα στους εσωτερικούς τοίχους του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Οι επεμβάσεις αποκατάστασης στον λόφο της Επισκοπής έγιναν από την 7^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με τον Δήμο Βόλου ενώ ο Ναός της Επισκοπής ανακηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο με την απόφαση ΒΔ19-4-1921 - ΦΕΚ 68/Α/26-4-1921.

Τηλέφωνο: (+30) 24280 41507.