Ιερά Μονή Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας, Ξάνθη.

πηγή

Βρίσκεται βορειοανατολικά της Ξάνθης, στις παρυφές του ορεινού όγκου της Ροδόπης σε εξαιρετικά θαυμάσια θέση, με θέα πρός τον κάμπο της Ξάνθης και πάνω ακριβώς από την συνοικία Σαμακώβ.

Άποψη της εισόδου της Μονής
πηγή

Το μοναστήρι είναι αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου και είναι ένα σημαντικό Πανθρακικό προσκύνημα. 

Παρόλο που είναι αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου χιλιάδες πρoσκυνητές προσέρχονται σε αυτό την νύκτα της παραμονής της Κοιμήσεως τον δεκαπενταύγουστο ενώ ανήμερα προσέρχονται σε ατέλειωτες γραμμές για να προσκυνήσουν την Θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. 

Σαν κτίσμα το μοναστήρι αυτό όπως είναι σήμερα κτίσθηκε το 1841 επί του αειμνήστου μητροπολίτου Ξάνθης  Ευγένιου αλλά προϋπήρχε στην ίδια θέση πολλές εκατοντάδες χρόνια νωρίτερα και καταστράφηκε από δύο φοβερούς σεισμούς που έπληξαν το μοναστήρι και την πόλη το 1829. 

Άποψη της Μονής
πηγή

Για αυτήν την σπουδαία παλαιότερη ζωή του μοναστηριού της Αρχαγγελιώτισσας δυστυχώς δεν έχουμε σήμερα πολλές και ουσιώδης πληροφορίες. 

Το μόνο ίσως ενδεικτικό στοιχείο που υπάρχει από πλευράς των κτισμάτων της Μονής είναι μια κρύπτη του μοναστηριού που βρίσκεται πίσω και κάτω από το ιερό βήμα του Καθολικού η οποία ανάγεται μεταξύ των ετών 1000 έως και 1100.

Την έλλειψη όμως αυτών των πληροφοριών από  επιγραφές ή και άλλες πηγές έρχονται να φωτίσουν κάπως ορισμένες σημειώσεις και ενθυμήσεις που καταχωρήθηκαν κατά καιρούς σε διάφορα εκκλησιαστικά βιβλία  από τους  μοναχούς της Μονής.

Άποψη του εσωτερικού του Καθολικού
πηγή

Από αυτούς τους κώδικες και τα εκκλησιαστικά βιβλία πληροφορούμαστε ότι το μοναστήρι υπήρχε και έφερε το ίδιο όνομα ακόμα και κατά το 1559. Σε ένα κώδικα υπήρχε η ενθύμηση: «Το παρόν μηνιαιον εστίν της υπεραγίας Θεοτόκου της κεκλημένης Αρχαγγελιότισσας, άνωθεν της πόλεως Ξάνθης».

Από που ακριβώς πήρε το ονομά το μοναστήρι είναι άγνωστο.

Κατά μια εκδοχή το πήρε από την μικρή θαυματουργή εικόνα του 16ου αιώνα πού δείχνει την Θεοτόκο να παραστέκεται από τους αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ και η οποία έχει την επιγραφή Αρχαγγελιώτισσα. 

Είναι δυνατό όμως ο ζωγράφος να εμπνεύσθηκε την εικόνα απο την ονομασία του μοναστηριού. Παράλληλα με την ονομασία Αρχαγγελιώτισσα εκεινα τα χρόνια – ίσως και απο πιό μπροστά – το μοναστήρι αυτό λεγόταν και Παναγία η Χαλκαλιώτισσα. 

Έτσι σε ενθυμήσεις που βρέθηκαν σε κώδικες της εποχής εκείνης διαβάζουμε: «Έτσι ζξςω (1558) εν μηνί Ιουλίω κβ” Νεόφυτος αρχιερεύς. Αφιερώθη το Θείον και ιερόν Ευαγγέλιον εις την σεβασμίου και ιεράν Μονήν της υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου της επικεκλημένης Χαλκαλιοτήσις υπο των τιμιωτάτων και συνετωτάτων αρχόντων κυρου Αργυρου και κυρου Γεωργίου εις μνημόσυνου αυτών και των γονέων αυτών». 

Η Θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας
πηγή

Ανεξάρτητα όμως προς την ονομασία του μοναστηριού της Παναγίας της Αρχαγγελιώτισσας, φαίνεται ότι, όπως και η Μονή της Παναγίας Καλαμούς, υπήρξε και αυτό σημαντικός φάρος μιάς μεγάλης πνευματικής ακτινοβολίας αλλά και παρηγοριάς για όλους τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής καθώς και ένα πνευματικό φυτώριο από το οποίο αναδείχθηκαν σημαντικοί αρχιερείς της χριστιανοσύνης κατά τα δύσκολα εκείνα χρόνια. 

Αυτά τα πνευματικά αναστήματα του μοναστηριού που όταν γίνονταν αρχιερείς όχι μόνο δεν λησμονούσαν την μονή αλλά και από ευγνωμοσύνη πρόσφεραν σε αυτή διάφορα αφιερώματα και μάλιστα χειρόγραφα βιβλία (κώδικες). 

Έτσι μεταξύ ασφαλώς των πολλών αλλά αγνώστων σήμερα σε εμάς σημαντικών αρχιερέων αναφέρονται και οι:

α) Ο Νεόφυτος, ο οποίος πρέπει να ήταν επίσκοπος στην Καβάλα γύρω στα 1555, που άγνωστο για ποιους ακριβώς λόγους παύθηκε από την θέση του και ξαναγύρισε στο μοναστήρι της Αρχαγγελιώτισσας όπου και μόνασε το υπόλοιπο χρόνο της ζωής του ασχολούμενος και με την αντιγραφή κωδίκων και μάλιστα πρόσφερε επτά τέτοιους κώδικες στο μοναστήρι.

Το τέμπλο του Καθολικού της Μονής
πηγή

β) «Ο Δράμας Αθανάσιος» (1608), ο οποίος πρόσφερε και ένα κώδικα στην «Παναγία μου ο και το επίκλιον Αρχαγγελιώτησα, είς τα όρια Ξάνθης» με στίχους στην Θεοτόκο, των οποίων τα αρχικά γράμματα έδιναν την ακροστιχίδα «Αθανασίου αρχιθύτου Δράμας».

γ) Από το ίδιο το μοναστήρι της Παναγίας της Αρχαγγελιώτισσας πιθανόν να ήταν και ο άλλος μητροπολίτης Δράμας και Φιλίππων Αβέρκιος, του οποίου η υπογραφή σώζεται σε έναν άλλο κώδικα του μοναστηριού, καθώς επίσης δωρητής αν όχι και μοναχός του μοναστηριού αυτού να ήταν και ο Μητροπολίτης της Ξάνθης Δανιήλ (1697) του οποίου και η δική του  υπογραφή σώζεται σε έναν κώδικά του. 

Άποψη του εσωτερικού του Καθολικού
πηγή

Οριακή στιγμή για το μοναστήρι και για την πόλη της Ξάνθης αναμφισβήτητα είναι οι σεισμοί της 30ης Μαρτίου και 23ης Απριλίου 1829, κατά τους οποίους, σύμφωνα με μια άλλη ενθύμηση έπεσε όλο το μοναστήρι. 

Να τι σημείωσε χαρακτηριστικά ο τότε ηγούμενος του μοναστηριού Αγάπιος: «1829 Μαρτίου 30 ημέρα Σαβάτο όρες νέα και μησι εγίνετο μέγας σισμός και έπεσαν πολά σπήτια στην Ξάνθη και στο γενιτζέ (Γενισέα) και ης όλο τον κάμπο και έπεσε και στο μοναστήρη ολήγους κουπές τις εκλισήας έπιτα έγινε απριλίου ηκοστρής ημέρα Τρίτη ορες 9 ο μεγαλύτερος σισμός και εβάσταξε 15 λιπτά και έπεσε ολι η εκλισιά και τα τήχη του μοναστιριού και θει (α) βοηθια δεν (έπαθε; ) κανένας.ελάχηστος ηγούμενος αγάπιος γράψας διά ενθήμισις».

Άποψη της Μονής
πηγή

Έτσι μπορούμε να πούμε ότι μετά τούς δύο αυτούς φοβερούς σεισμούς το μοναστήρι, καθώς και η Ξάνθη, μεταβλήθηκε σε σωρό ερειπίων και χαλασμάτων. Γρήγορα όμως με τις άοκνες προσπάθειες του μητροπολίτου Ευγενίου τις γενναίες συνδρομές όλων των Ξανθιωτών και μάλιστα του Αβραάμ Δημητρίου αναδύθηκε το μοναστήρι από τα ερείπια και ξαναπυργώθηκε όπως το αντικρίζουμε σήμερα. 

Σε μια μάλιστα επιγραφή που υπήρχε πάνω απο την πόρτα του νάρθηκα έγραφε: «Ούτος ο της υπεραγίας Θεοτόκου ναός ανεκαινίσθη εκ βάθρων επί ημερών της ηγουμενείας του οσιοτάτου Ιακόβου μοναχού εκ χωρίου Γενίκιοι συνδρομής και δαπάνης των ευσεβώς και ορθοδόξων χριστιανών εν έτει 1841, ο δέ καλλοπισμός δι” επιμελείας του κύρ Δούκα Χασιρτζόγλου και επί της ιδίας ηγουμενείας του αυτού Ιακώβου εν έτει 1874, Μαστροπαυλή Χατζή Γεωργίου τελείωσε 28 οκτ. 1874″.

Άποψη του τρούλου του Καθολικού της Μονής
πηγή

Το 1844 κτίσθηκε και το καμπαναριό της  Μονής Αρχαγγελιώτισσας που ήταν το μοναδικό την εποχή εκείνη σε όλη την γύρω περιοχή γιατί οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν στους χριστιανούς όχι μόνο καμπαναριά να έχουν αλλά ούτε και καμπάνες. 

Το μοναστήρι και μετά την ανακατασκευή του διατηρήθηκε ως ανδρική ανθούσα μονή όμως και αυτού τα κτήματα καταπατήθηκαν, όπως και της Παναγίας της Καλαμούς, από επιτήδειους με αποτέλεσμα να δοκιμάζεται οικονομικά. 

Παρ όλα αυτά στα μετέπειτα χρόνια πρόσφερε και αυτό από τα ισχνά πλέον εισοδηματά του για την συντήρηση των σχολείων της πόλεως και την ανέγερση του επισκοπικού μεγάρου της Ξάνθης. 

Ο Παντοκράτορας στον τρούλο του Καθολικού
πηγή

Όταν όμως ήλθαν οι Βούλγαροι (1913 - 1919) κυριολεκτικά το λήστεψαν και το έγδυσαν. 

Μεταξύ των άλλων πήραν από αυτό 33 κώδικες πολυτιμότατους για το μοναστήρι αλλά και τον τόπο ολόκληρο και μαζί με τους 10 της Καλαμούς τους μετέφεραν στην Βουλγαρία, στο εκκλησιαστικό μουσείο της Σόφιας σαν να ήταν βουλγαρικά κειμήλια!! 

Το μοναστήρι μετά την απελευθέρωση του τόπου απο τους Βουλγάρους (1919) πρόσφερε ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας του σε χωράφια για την αποκατάσταση των ακτημόνων προσφύγων αλλά τόσο πολύ αποδυναμώθηκε που δεν μπορούσε πλέον να συντηρεί μοναχούς και περιήλθε στην δικαιοδοσία του ΤΑΚΕ, το οποίο όμως, όπως και για την Καλαμού, το μόνο που φρόντισε ήταν να απομυζά το μοναστήρι, και αυτό λίγο – λίγο να ερειπώνεται. 

Άποψη της Μονής
πηγή

Όταν ήλθε ο μακαριστός μητροπολίτης Ξάνθης κ. Αντώνιος (1954), από τα πρώτα του μελήματα ήταν να φροντίσει να αναλάβει η μητρόπολη την μoνή και να την μετατρέψει σε γυναικείο μοναστήρι. 

Αναστήλωσε πολλά ετοιμόρροπα αυτού σημεία, περιποιήθηκε τα υπόλοιπα, το νοικοκύρεψε από κάθε πλευρά, χειροτόνησε μοναχές  κ.α 

 

Σήμερα το μοναστήρι αυτό έχει μετατραπεί και πάλι σε κυψέλη και εργαστήρι αγάπης και στοργικής φροντίδας για την αιώνια χριστιανική παράδοση, σμιλευτήρι ψυχών αλλά και ένας πανθρακικός πόλος προσκυνήματος της χάριτος της Παναγίας.

Το εσωτερικό του Εκκλησιαστικού Μουσείου
πηγή

Στην ανατολική πτέρυγα της Μονής στεγάζεται το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Μητροπόλεως Ξάνθης. 

Η Συλλογή των εικονιδίων και των άλλων κειμηλίων του Εκκλησιαστικού Μουσείου συστάθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 από τον τότε Μητροπολίτη Ξάνθης Αντώνιο. 

Τα κειμήλια προέρχονται είτε από τα μοναστήρια της περιοχής ή από τους ενοριακούς ναούς. 

Η Συλλογή αποτελείται από φορητές εικόνες, αργυρά λειτουργικά σκεύη, χειρόγραφα και έντυπα λειτουργικά βιβλία, αλλά και από κεντημένα λειτουργικά υφάσματα, καθώς και ξυλόγλυπτα. 

Το εσωτερικό του Εκκλησιαστικού Μουσείου
πηγή

Τα πολύ σημαντικά αυτά εκθέματα του Εκκλησιαστικού Μουσείου χρονολογούνται κατά το τέλος της Βυζαντινής περιόδου μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα.

Παρουσιάζεται ένα πανόραμα της ιστορίας της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης στην περιοχή της Θράκης, αναγνωρίζονται ονόματα καλλιτεχνών, όχι μόνο από τη Θράκη αλλά το Άγιο Όρος και τη Μικρά Ασία. 

Μέχρι το 1995 τα κείμενα φυλάσσονταν στο Μητροπολιτικό Μέγαρο, οπότε ο Μητροπολίτης Ξάνθης κ.κ. Παντελεήμων τα μετέφερε στο χώρο όπου βρίσκονται σήμερα, αφού η πτέρυγα αυτή της Μονής διαμορφώθηκε κατάλληλα.

Σήμερα η Μονή είναι ανδρώα με ηγούμενο τον π. Βαρνάβα και εορτάζει στις 21 Νοεμβρίου στα Εισόδια της Θεοτόκου αλλά και στις 15 Αυγούστου.

Τηλέφωνα μονής: (+30) 25410 29799, (+30) 25410 22505 Εκκλησιαστικό Μουσείο Ξάνθης.