Ιερά Μονή Παναγίας Χοζοβιώτισσας, Αμοργός

Η Μονή βρίσκεται στην Νότια, απόκρημνη και αλίμενη ακτή της Αμοργού, φωλιασμένη μέσα σε αγκαθωτούς, απειλητικούς βράχους και είναι ορατή μόνο από το πέλαγος, που απλώνεται απέραντο κάτω από τα βράχια, 300 μέτρα.

Άποψη της Μονής 
πηγή

Η Μονή είναι γνωστή και ως Μονή Κυνηγημένη, η Μονή των Σκαλιών αφού πρέπει να ανέβεις 350 σκαλιά μέχρη την είσοδό της, είναι η Προστάτιδα της Αμοργού ενώ έγινε ιδιαίτερη γνωστή το 1988 όταν ο Γάλλος σκηνοθέτης Luc Besson γύρισε εκεί αρκετά πλάνα της ταινίας του "Απέραντο Γαλάζιο", ειδικά μερικές σκηνές στην υπέροχη παραλία της Αγίας Αννας ακριβώς κάτω από την Μονή.

Το κτίριο εκτείνεται σε μήκος 40 μέτρων, ενώ το πλάτος του δεν ξεπερνά τα 5 μέτρα και εξ αιτίας του μικρού πλάτους τα 8 επίπεδα - "όροφοι", δεν συναντώνται σχεδόν σε κανένα σημείο. Κλίμακες στενές, πέτρινες, κτιστές ή λαξευμένες στον βράχο, οδηγούν στους οκτώ "ορόφους". 

Καμάρες, τόξα, βυζαντινού τύπου ή οξυκόρυφα των χρόνων της Ενετοκρατίας (1296 - 1537), κτισμένα με πέτρες ή πωρόλιθο από την Μήλο, ξυλοδόκαρα και ξυλοδεσιές χαρακτηρίζουν τον περίπλοκο, δαιδαλώδη εσωτερικό χώρο. 

Τα πολυάριθμα κελλιά των Μοναχών, η τράπεζα, τα μαγειρεία, οι φούρνοι, οι αποθήκες, τα πατητήρια, οι στέρνες και τα πηγάδια, όλα σφηνωμένα μέσα στον φυσικό βράχο που μεταμορφώνεται σε λειτουργικό οικοδομικό στοιχείο και συνθέτουν ένα θαυμαστό δείγμα ανώνυμης λειτουργικής λαϊκής αρχιτεκτονικής.

Άποψη της Μονής
πηγή

Άποψη της Μονής
πηγή

Άποψη της Μονής
πηγή

Άποψη της Μονής
πηγή

 

Άποψη του Καθολικού της Μονής
πηγή

Στον μικρό, μονόχωρο και καμαροσκέπαστο Ναό βρίσκονται οι ζωντανές μαρτυρίες της τοπικής παράδοσης για την καταγωγή της εικόνας από τα Χόζοβα (ή το Χόζοβο) της Παλαιστίνης: οι δύο ενεπίγραφες εικόνες της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας ή ΧΩΖΗΒΙΤΙCΑΣ, και η σιδερένια "Σμίλη" του αρχιμάστορα.

Η παράδοση λέει πως μια γυναίκα από την Ασία, στην περίοδο της εικονομαχίας έριξε την εικόνα της Παναγίας στην θάλασσα για να μην καταστραφεί.

Η εικόνα έφτασε στην Αγία Άννα και οι νησιώτες μόλις την βρήκαν αποφάσισαν να φτιάξουν μια εκκλησία εκεί, όσο όμως κι αν προσπάθησαν δεν τα κατάφεραν, την ημέρα έχτιζαν, το βράδυ γκρεμίζονταν και τότε ο πρωτεργάτης ζήτησε από την Παναγία να του υποδείξει Εκείνη έναν τόπο όπου ήθελε να χτιστεί το Μοναστήρι. 

Η σιδερένια σμίλη του μάστορα
πηγή

Την επόμενη ημέρα πάνω σε έναν απόκρημνο βράχο, πολύ ψηλά ήταν καρφωμένη η σμίλα με το ζεμπίλι και όλα τα εργαλεία του πρωτομάστορα δείγμα πως εκεί ήθελε η Παναγία να ανεγερθεί ο Ναός.

Το καρφί του πρωτομάστορα έμεινε καρφωμένο στο βράχο μέχρι το 1956 χρονιά κατά την οποία άρχισε η απαλλοτρίωση των κτιρίων του Μοναστηριού. 

Τότε έπεσε στην αυλή του Μοναστηριού και οι πιστοί θεώρησαν πως το γεγονός αυτό είναι σημάδι αντίδρασης της Παναγίας στην απαλλοτρίωση. Η σμίλα βρίσκεται σήμερα σε προθήκη στην Εκκλησία της Μονής, αλλά για την ιστορία της ίδρυσης της Μονής σημαντικό τεκμήριο αποτελεί το ασημένιο ενεπίγραφο εξαπτέρυγο, που αναφέρει ότι "ανεκενίσθη παρ' Αλεξίου βασιλέος του μεγάλου Κομνηνού", του Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αλεξίου του Α' Κομνηνού (1081 – 1118) αλλά και με τα πατριαρχικά σιγίλια Ιερεμίου Β΄ (1583) και Τιμοθέου Β΄ (1613). 

Η Θαυματουργή εικόνα της Παναγίας  Χοζοβιώτισσας

Ιδιαίτερα,  στο σιγίλιο του 1583, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Β’ ο Τρανός, επιχείρησε να αποδώσει σε γραπτό λόγο, το δέος της ψυχής και το αισθητικό μεγαλείο που η θέαση της Χοζοβιώτισσας προκαλεί στον εμβρόντητο επισκέπτη με τα εξής λόγια: «ΕΠΕΙΔΗ ΓΑΡ ΤΟ ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΝΗΣΟΝ ΤΑΥΤΗΝ ΧΩΡΙΟΝ ΕΝ Ω ΤΑ ΝΥΝ ΤΟ ΙΕΡΟΝ ΤΟΥΤΟ ΚΑΙ ΣΕΠΤΟΝ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΝ ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΤΑΙ, ΔΑΙΜΟΝΩΝ ΤΟ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΚΑΤΑΓΩΓΙΟΝ ΚΑΙ ΔΙΑ ΤΟΥΤΟ ΠΑΡΑ ΤΟΙΣ ΕΓΧΩΡΙΟΙΣ ΚΑΛΟΥΜΕΝΟΝ «ΔΑΙΜΟΝΟΤΟΠΟΣ», ΑΒΑΤΟΣ ΠΑΝΤΕΛΩΣ, ΔΙ’ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΩΣ ΘΕΙΑΣ ΤΩΝ ΕΚΕΙ ΠΡΩΤΟΝ ΑΦΙΚΟΜΕΝΩΝ ΑΛΛΑΧΟΘΕΝ ΣΕΒΑΣΜΙΩΝ ΕΚΕΙΝΩΝ ΓΕΡΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΘΕΙΑ ΧΑΡΙΤΙ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΚΑΙ ΑΟΙΔΙΜΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΚΥΡΟΥ ΑΛΕΞΙΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ ΚΑΙ ΑΠΗΡΤΙΣΘΗ ΕΙΣ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΝ ΒΑΣΙΛΙΚΩΣ ΤΕ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΩΣ».

Το όνομα Χοζοβιώτισσα, δημιουργήθηκε από την παραφθορά του "Χοζιβίτισσα" ή "Κοζιβίτισσα", από το τοπωνύμιο Χοζιβά ή Κοζιβά στους Αγίους Τόπους, σήμερα στην περιοχή Wadi Qilt της Ιεριχούς, όπου, σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες των Βυζαντινών χρόνων, υπήρχαν από τους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους σημαντικά ορθόδοξα Μοναστήρια.

Άποψη του εσωτερικού της Μονής

πηγή

Στα χρόνια της Εικονομαχίας, τον 8ο και 9ο αιώνα, ορίζει ρητά τοπική, έως σήμερα ζωντανή, προφορική διήγηση, την "διά θαλάσσης, με θαυματουργό τρόπο, έλευση της εικόνας της Παναγίας στον ορμίσκο της Αγίας 'Αννας", πλησίον της Μονής. 

Η χρονολόγηση της Μονής είναι άρρηκτα δεμένη με το όνομα Χοζοβιώτισσα, και εν πολλοίς, στηρίζεται και στην προφορική παράδοση.

Ο συσχετισμός των διηγήσεων με τις πληροφορίες των βυζαντινών Χρονογράφων, κυρίως του Θεοφάνους, η συνεξέταση των ιστορικών γεγονότων, των αναταραχών, στον γεωγραφικό χώρο της Μεσογείου και της Παλαιστίνης καθώς και των μεταγενεστέρων γραπτών μαρτυριών που παραδίδουν οι Κώδικες και τα πατριαρχικά Σιγίλλια της Μονής, επιτρέπουν την χρονολόγηση του πρώτου κτιριακού πυρήνα στον 9ο αιώνα, στά χρόνια της άφιξης της εικόνας. 

Κειμήλιο της Μονής
πηγή

Την σύνδεση της Μονής με τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α' Κομνηνό, υποστηρίζουν σημαντικές γραπτές, μεταγενέστερες πληροφορίες, όπως πατριαρχικές επιστολές, που ανάγονται στην πρώτη "βασιλικήν χρυσόβουλλον γραφήν" του 1088, που εκχωρούσε σταυροπηγιακά δικαιώματα στην Μονή.

Η έκθεση κειμηλίων της Μονής.

Από το 1978 έχουν εκτεθεί σε δύο βραχοσκεπή στενόμακρα κελιά τα σημαντικότερα κειμήλια της Μονής ενώ το 2007 εγκαινιάστηκε η έκθεση κειμηλίων μετά από επιμέλεια της Δ’ Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, με έδρα την Ρόδο. 

Η Έκθεση περιλαμβάνει: Χειρόγραφα, γραμμένα σε περγαμηνή και χαρτί, Σιγίλλια και έντυπα Ευαγγέλια. Οι Κώδικες σε μεβράνη (περγαμηνή) χρονολογούνται από τον 10ο έως τον πρώϊμο 15ο αιώνα, ενώ οι χάρτινοι ανάγονται στους Βυζαντινούς και Μεταβυζαντινους χρόνους (13ος - 19ος αιώνας). Σημαντικά δείγματα κεντητικής τέχνης, όπως λειτουργικά άμφια, χρυσοϋφαντα, μερικά στολισμένα με μαργαριτάρια, πούλιες και πετράδια, άλλα κεντημένα με χρυσοκλωστή και αργυρόνημα, τα περισσότερα έργα του 18ου και 19ου αιώνα.

Άποψη της έκθεσης κειμηλίων της Μονής
πηγή

Ονομαστή είναι η συλλογή χειρογράφων του μοναστηριού, που αριθμεί περί τους εκατό κώδικες, οι οποίοι χρονολογικά εκτείνονται σε ένα ευρύτατο διάστημα, από τον 10ο έως τον 18ο αιώνα, αξιολογότατα, από άποψη περιεχομένου, γραφής και διακόσμησης έργα. 

Συμβολή στην έρευνα και διάσωση των θησαυρών της Χοζοβιώτισσας είχαν ο Εμμανουήλ Ιωαννίδης και ο Αντώνιος Μηλιαράκης τον 19ο αιώνα, ο καθηγητής Λίνος Πολίτης και ο Αγαμέμνων Τσελίκας από το Παλαιογραφικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης. Συστηματική καταγραφή του συνόλου των κειμηλίων του μοναστηριού πραγματοποίησε, το έτος 1977, η Αμοργιανή καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Λίλα Μαραγκού, με την προσωπική φροντίδα και την επιστημονική επιμέλεια της οποίας συστήθηκε και η πρώτη επισκέψιμη έκθεση στο Σκευοφυλάκιο της Μονής.

Το προσκυνητάρι της Παναγίας Χοζοβιώτισσας

πηγή

Η επιμέλεια των επισκευών στην Χοζοβιώτισσα και της συντήρησης και παρουσίασης των κειμηλίων έγινε με χρηματοδότηση από τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Νοτίου Αιγαίου. Εκτίθενται και εξαρτήματα της βαρύτιμης αμφίεσης των αρχιερέων, όπως περίετεχνα δουλεμένες πόρπες για την στήριξη της ιερατικής ζώνης, έργα διαφόρων εργαστηρίων αργυροχοϊκής τέχνης του 18ου και 19ου αιώνα, εγκόλπια, σταυροί κτλ. Πολύτιμα εκκλησιαστικά σκεύη, για τις ανάγκες της λατρείας, σταυροί αγιασμού, ποτήρια μεταλήψεως, μυροδοχεία, δίσκοι για το πρόσφορο και το αντίδωρο, κάδοι αγιασμού, κηροπήγια, καντήλια, θυμιατήρια, κτλ.

Η Μονή του Χοζεβά.

Η εικόνα της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας, και κατ’ επέκταση το όνομα και η ιστορία του μοναστηριού της Αμοργού, συνδέεται με τους Αγίους Τόπους και την μονή Χοζεβά. Για το μοναστήρι αυτό, ο αρχαιολόγος και αραβολόγος Ιωάννης Μεϊμάρης γράφει σχετικά: «Το μοναστήρι του Χουζιβά βρίσκεται στην έρημο προς ανατολάς της Αγίας Πόλεως μέσα στη χαράδρα Wady el Qilt, κτισμένο στο βράχο αριστερά του αρχαίου ρωμαϊκού υδραγωγείου μεταξύ της Αγίας Πόλεως και της Ιεριχούς. Στις αρχές του 5ου αιώνα έζησαν σε σπήλαια γύρω από μια εκκλησία, η οποία ήταν αφιερωμένη στον πρωτομάρτυρα Στέφανο πέντε Σύριοι μοναχοί. 

Άποψη του εσωτερικού Καθολικού της Μονής

πηγή

Στα τέλη του 5ου αιώνα στη λαύρα αυτή έζησε ο Αγιος Ιωάννης ο Χοζεβίτης, μετέπειτα μητροπολίτης Καισάρειας της Παλαιστίνης και τον 7ο αιώνα ο Αγιος Γεώργιος ο Χοζεβίτης. 

Η παράδοση της Αμοργού για την εικόνα της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας είναι σαφής και έχει διατηρηθεί μέχρι τις μέρες μας. 

Η εικόνα έφτασε στο νησί θαυματουργικά ή με μοναχούς από τους Αγίους Τόπους, μέσω της Κύπρου, τον καιρό της Εικονομαχίας.

Αυτή η προφορική παράδοση πρέπει να συσχετισθεί με δύο γεγονότα: ότι ο Όσιος Γεώργιος ο Χοζεβίτης καταγόταν από την Κύπρο και ότι έζησε σε μιαν εποχή που δεν απέχει πολύ από την περίοδο της Εικονομαχίας. Φαίνεται ότι η Κύπρος έπαιξε ρόλο στην πορεία της εικόνας από την Παλαιστίνη στην Αμοργό, κάτι που γνωρίζει η τοπική παράδοση και το διατήρησε προφορικά μέχρι σήμερα. 

Άποψη της εισόδου της Μονής
πηγή

Επίσης κάτι άλλο το οποίο μπορεί να έχει την σημασία του, είναι η πολυπληθής παρουσία Γαβαλάδων στην Αμοργό. 

Το επώνυμο συναντάται στο Αιγαίο πριν την Φραγκοκρατία και ορισμένοι ερευνητές το συνδέουν με την πόλη Γάβαλα της Συρίας, μια περιοχή που βρίσκεται κοντά στους Αγίους Τόπους. 

Με άλλα λόγια, υπάρχει η εκδοχή η εικόνα να ξεκίνησε από το μοναστήρι της Παναγίας στο Χοζεβά, στο οποίο ισχυρότερη προσωπικότητα αναδείχτηκε ο Όσιος Γεώργιος, που καταγόταν από την Κύπρο. Μέσω Κύπρου λοιπόν έφεραν την εικόνα στην Αμοργό καταδιωγμένοι από τους εικονομάχους χριστιανοί (μοναχοί και λαϊκοί) και ενδεχομένως σε αυτούς να υπήρχαν και Γαβαλάδες. 

Η Εντυπωσιακή θέα από την Μονή
πηγή

Αυτό που έχει σημασία, πάντως, είναι ότι αν εικόνα της Παναγίας που βρίσκεται στο μοναστήρι της Αμοργού, δηλαδή η Παναγία η Χοζοβιώτισσα, έφτασε στο νησί τον καιρό της Εικονομαχίας (δηλαδή πριν 1.200 — 1.300 χρόνια), τότε είναι μία από τις αρχαιότερες εικόνες στον ελλαδικό χώρο. 

Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε και το μοναστήρι είναι ένα από τα αρχαιότερα της Ελλάδας, παλαιότερο και από τις μονές του Αγίου Όρους που ιδρύθηκαν τον 10ο αιώνα και βεβαίως είναι το αρχαιότερο μοναστήρι των Κυκλάδων. Η σημερινή του μορφή ανάγεται στα τέλη του 11ου αιώνα, στα χρόνια του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού αλλά και με αυτή την χρονολόγηση είναι πολύ παλιό, ωστόσο είναι πιθανό ότι υπήρξε και κάποιο παλαιότερο οικοδόμημα. 

Άποψη του καμπαναριού της Μονής
πηγή

Σε διάφορα παλαιά έγγραφα το μοναστήρι μας αναφέρεται και με τις ονομασίες «Μονή των Σκαλών» και «Νέα Μονή». 

Ο Βογιατζίδης υποθέτει ότι η παλαιά μονή ήταν η Αγία Παρασκευή ή Άγιος Γεώργιος ο Βαλσαμίτης.

Εκτός από έναν παλαιοχριστιανικό ναό, που ανακαλύφθηκε στα Παραδείσια, δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια ένδειξη για ύπαρξη μοναστηριού στην Αγία Παρασκευή ούτε στον Βαλσαμίτη. 

Συνεπώς, η ισχυρότερη εκδοχή παραμένει αυτή που αναφέρει η προφορική παράδοση, δηλαδή, η εικόνα ήρθε από τους Αγίους Τόπους, μέσω Κύπρου, στην Αμοργό πριν το 900 και ιδρύθηκε προς τιμήν της μοναστήρι. 

Η μονή ανακαινίστηκε και πήρε τη σημερινή της μορφή δυο τρεις αιώνες αργότερα, από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό. 

Φαίνεται, επίσης, εξαιρετικά πιθανό οι δύο φάσεις ίδρυσης και ανακαίνισης της Χοζοβιώτισσας, να συνοδεύτηκαν από εγκατάσταση στην Αμοργό βυζαντινών οικογενειών, τα επώνυμα των οποίων εξακολουθούν να υφίστανται στο νησί μας. 

πηγή

Η προφορική παράδοση για την Χοζοβιώτισσα είναι τόσο ζωντανή όσο και οι άνθρωποι. 

Η Αμοργός πήρε το όνομά της από το φυτό αμοργίς, ένα είδος λιναριού από το οποίο φτιάχνονταν οι «άλικοι αμοργίδες», χιτώνες της Αμοργού. 

Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο των Κυκλάδων, νοτιοανατολικά της Νάξου και σε απόσταση 136 ναυτικών μιλίων από τον Πειραιά, η επιφάνειά της εκτιμάται στα 121.464 τ.χλμ., ενώ έχει μήκος ακτών 126 χιλιόμετρα. 

Είναι μακρόστενο νησί που εκτείνεται από Νοτιοδυτικά προς Βορειοανατολικά με απότομη ορεινή μορφολογία εδάφους και διαθέτει δύο φυσικά λιμάνια, τα Κατάπολα και την Αιγιάλη ενώ πρωτεύουσα είναι η Χώρα Αμοργού με κύριο λιμάνι τα Κατάπολα. 

Παλιότερα το μεταφορικό μέσο μέσα στο νησί ήταν τα γαϊδουράκια αλλά πλεόν υπάρχει καινούργιος ασφαλτοστρωμένος δρόμος που ενώνει τη μια άκρη του νησιού με την άλλη και ο επισκέπτης για τη μετακίνησή του μέσα στο νησί μπορεί να ενοικιάσει όχημα ή να χρησιμοποιήσει και την δημοτική συγκοινωνία. 

Το Αμοργιανό παστέλι 

πηγή

Η Αμοργός συνδέεται καθημερινά με τα λιμάνια του Πειραιά, της Ραφήνας και των υπόλοιπων Κυκλάδων, με ferry boat, flying dolphins, catamaran, αλλά και με το τοπικό πλοίο "Express Σκοπελίτης" στο λιμάνι των Καταπόλων ενώ υπάρχει ακτοπλοϊκή σύνδεση με τη Σαντορίνη και το λιμάνι του Ηρακλείου Κρήτης.

Η Μονή εορτάζει στα Εισόδια της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου που γίνεται μεγάλο πανηγύρι και προσφέρεται φαγητό και ως γλυκό Αμοργιανό παστέλι που το τοποθετούν πάνω σε φρέσκα φύλλα λεμονιάς και το οποίο φτιάχνουν γυναίκες και άνδρες του νησιού.

Τηλέφωνα: Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων (+30) 22850 71274, Δήμος Αμοργού (+30) 22850 74035 – 71100, Λιμεναρχείο (+30) 22850 71259.

Τηλέφωνο επικοινωνίας Μονής: (+30) 22850 71274, ώρες επισκέψεων: 08:00 – 13:00 & 17:00 – 19:00.