Ναός Αγίων Αποστόλων, Θεσσαλονίκη

πηγή

Bρίσκεται στην αρχή της οδού Ολύμπου στην πλατεία των Αγίων Αποστόλων, νότια της αφετηρίας της οδού Αγίου Δημητρίου, κοντά στην οδό Λαγκαδά και κοντά στα δυτικά τείχη της Θεσσαλονίκης, νότια της κατεδαφισμένης Ληταίας Πύλης του δυτικού τοίχους της παλαιάς πόλης. 

Ο Ναός σε φωτογραφία του 1863
πηγή

Ο ναός των Αποστόλων, κτίστηκε περίπου στις αρχές του 14ου αιώνα, μεταξύ 1312 και 1315, από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νίφωνα Α' (1310 - 1314) και το μαθητή του, ηγούμενο Παύλο ενώ υπήρξε καθολικό ενός ανδρικού μοναστηριού αφιερωμένο υ στην Παναγία την Γοργοεπήκοο. 

Οι ιδρυτές του ναού προκύπτουν από την επιγραφή ''Πατριάρχης και κτήτωρ'' που βρίσκεται στο υπέρθυρο της εισόδου του Ναού, από τα μονογράμματα (συμπιλήματα) στα κιονόκρανα της δυτικής όψης αλλά και από τις κεραμοπλαστικές επιγραφές στη δυτική και νότια όψη. 

Μία γραπτή επιγραφή, επίσης, στον ανατολικό τοίχο του νάρθηκα, μνημονεύει τον ίδιο Πατριάρχη και το μαθητή του, ηγούμενο Παύλο, ως πρώτο και δεύτερο κτήτορα, αντίστοιχα, ''της Σεβασμίας Μονής ταύτης''. 

Άποψη του εσωτερικού του Ναού
Πηγή

Αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως το τμήμα ενός πρόπυλου (πυλώνας), νότια του ναού και η κινστέρνα (υδατοδεξαμενή) με χωρητικότητα 750 περίπου κυβικών μέτρων νερού στα βορειοδυτικά, καθώς και διάφορα άλλα καλλιτεχνικά στοιχεία, όπως η τοιχογραφία του ηγούμενου Παύλου να προσεύχεται γονατιστός μπροστά από την ένθρονη Θεοτόκο στο υπέρθυρο της εισόδου προς τον κυρίως ναό και τέλος η θεματογραφία της εικονογράφησης της στοάς με θέματα από τον κύκλο της ζωής της Παναγίας ενισχύουν την υπόθεση και την πεποίθηση των μελετητών ότι ο ναός ήτανε μάλλον το καθολικό μιας αρκετά μεγάλης βυζαντινής μονής, αφιερωμένης στη Θεοτόκο, ίσως της Μονής της Θεοτόκου Γοργοεπηκόου. 

Περί το 1520 - 1530 η μονή μετατράπηκε σε τζαμί με την επωνυμία Σοούκ Σου Τζαμί (= τζαμί του κρύου νερού) από την υδατοδεξαμενή του ναού. 

Τότε σκεπάστηκαν με κονίαμα τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες του ναού, αφαιρέθηκαν οι χρυσές ψηφίδες από τον κάμπο των ψηφιδωτών και προστέθηκε στη ΝΔ γωνία ένας μίναρες. 

Άποψη του Ναού
πηγή

Η επωνυμία του ναού, «Άγιοι Απόστολοι», είναι γνωστή από το 19^ο αιώνα και οφείλεται στη λαϊκή δοξασία περί κάλυψης του ναού με δώδεκα θόλους, που συμβολίζουν τους δώδεκα αποστόλους.

Τα ψηφιδωτά, που κατασκευάστηκαν πριν από την απομάκρυνση του πατριάρχη Νίφωνα, είναι αριστουργήματα της παλαιολόγειας τέχνης. Οι κομψές και ευγενικές μορφές τους δεν υπερβάλλουν στην έκφραση των δραματικών στοιχείων. 

Επίσης, οι τοιχογραφίες που φιλοτεχνήθηκαν γύρω στο 1330, μετά την αποκατάσταση του Νίφωνα από τον Ανδρόνικο Γ', δεν απέχουν από τη ζωγραφική της δεκαετίας 1310 - 1320, αποκτούν όμως μια λογιότερη κατεύθυνση.

Άποψη των τοιχογραφιών
Πηγή

Το μνημείο ανήκει στον τύπο των σύνθετων πεντάτρουλων τετρακιόνιων σταυροειδών εγγεγραμμένων ναών με νάρθηκα και περίστωο με δύο παρεκκλήσια ανατολικά. 

Ο Ναός αποτελεί έργο της λεγόμενης "Μακεδονικής Σχολής", όπως προκύπτει και από το γεγονός ότι ο υψηλός κεντρικός του τρούλος εδράζεται στο τετράγωνο, πλευράς 8 μέτρων, που σχηματίζουν τέσσερις καμάρες σε σχήμα σταυρού. 

Όπως φαίνεται και από την κάτοψη του ναού, οι Άγιοι απόστολοι είναι ένα ορθογώνιο κτίριο. 

Οι γενικές διαστάσεις του ναού είναι 19.20 με 17.50 μέτρων ενώ η κορυφή του τρούλου φθάνει τα 16 μέτρα. 

Το μνημείο διακρίνεται για την πολύ ενδιαφέρουσα και περίτεχνη πλινθοπερίκλειστη τοιχοποιία του, δηλαδή διπλές ή και τριπλές σειρές πλίνθων που κλείνουν ανάμεσα τους πέτρες. 

Στη δυτική εξωτερική όψη, του Ναού, στη μέση της πρόσοψης, υπάρχει η ορθογώνια είσοδος κάτω από ένα ορθογώνιο υπέρθυρο, που φέρει τη μαρμάρινη σκαλισμένη κτητορική επιγραφή, ακόμη, επί τουρκοκρατίας κατεδαφίστηκε το καμπαναριό που υπήρχε στην είσοδο του ναού.

Τοιχογραφίες στη βόρεια πτέρυγα του ναού 
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών
Πηγή

Αριστερά και δεξιά της εισόδου υπάρχουν δύο χαμηλές και μικρές κόγχες.

Συμμετρικά ως προς την είσοδο διατάσσονται δύο τριπλά ανοίγματα. 

Το κάθε ένα αποτελείται από τρεις λοβούς (έναν ψηλότερο λοβό και δύο χαμηλότερους), που στη μέση τους χωρίζονται με δύο μαρμάρινους κίονες που έχουνε γλυπτά κιονόκρανα στολισμένα με φύλλα άκανθου, πάνω στα οποία καταλήγουν και εδράζονται ημικυκλικά τόξα. 

Στην κορυφή του τοίχου υπάρχει ένα διπλό οδοντωτό οριζόντιο αλλά και ευθύγραμμο γείσο, που περιτρέχει όλες τις πλευρές του μνημείου κατά μήκος της στοάς. 

Στην αρχική μορφή του ναού το γείσο αυτό ακολουθούσε τις καμπύλες των ημικυκλικών τόξων. 

Πάνω από το γείσο φαίνονται οι δύο από τους τέσσερις μικρότερους τρούλους του Καθολικού ενώ στη μέση υπάρχει ένας τοξωτός φεγγίτης με τρίλοβο παράθυρο που φέρει δύο μικρούς κίονες και από πάνω του διακρίνεται ο μεγάλος τρούλος. Στη νότια εξωτερική όψη υπάρχουν στη σειρά πέντε μεγάλα αψιδώματα, σχεδόν τυφλά σήμερα (παλαιότερα στα τέσσερα υπήρχαν δίλοβα μεγάλα παράθυρα). 

Η ανάληψης του Σωτήρος στην οροφή του ναού

Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών

Πηγή

Στο πρώτο από τα αψιδώματα σήμερα υπάρχει μία ορθογώνια πόρτα ενώ στα άλλα τρία υπάρχει από ένα χαμηλό ορθογώνιο παράθυρο και στο πέμπτο ένα δίλοβο παράθυρο με μαρμάρινο πεσσό. 

Πάνω από τον οριζόντιο γείσο η όψη είναι παρόμοια με τη δυτική ενώ στη βόρεια εξωτερική όψη υπάρχουν στη σειρά πέντε μεγάλα αψιδώματα, όπως αυτά της νότιας πλευράς. 

Το πρώτο, το τρίτο και το τέταρτο από τα αψιδώματα αυτά φέρουν δίλοβα παράθυρα με έναν κίονα και πάνω υπάρχει ένα κατακόρυφο μονόλοβο άνοιγμα σαν φεγγίτης ενώ το δεύτερο αψίδωμα φέρει μία ορθογώνια πόρτα και το πέμπτο φέρει μια τοξωτή πόρτα. 

Στρατιωτικοί άγιοι
Πηγή

Πάνω από τον οριζόντιο γείσο η όψη είναι παρόμοια με τη δυτική. 

Στην ανατολική εξωτερική όψη εξέχουν τρεις κόγχες: στη μέση η μεγάλη επτάπλευρη κόγχη του κυρίως Ιερού και στα πλάγια της από μια στενότερη και χαμηλότερη τρίπλευρη, της Πρόθεσης (βόρεια) και του Διακονικού (νότια). Δύο κτιστοί κίονες ορθώνονται ανάμεσα τους. 

Αριστερά του Διακονικού υπάρχει ο κατακόρυφος, με μεγάλο τοξωτό αψίδωμα, και ο χαμηλότερος τοίχος του Σκευοφυλακίου. 

Στα δεξιά της Πρόθεσης υπάρχει ο παρόμοιος τοίχος του Παρεκκλησίου του Προδρόμου και κάθε μια από τις επτά πλευρές του ιερού έχει από ένα τοξωτό αψίδωμα. 

Άποψη των τοιχογραφιών
Πηγή

Τα τρία μεσαία αψιδώματα έχουν από ένα κατακόρυφο, μακρόστενο μονόλοβο παράθυρο επάνω και ένα ορθογώνιο κάτω και χωρίζονται μεταξύ τους με δύο λευκούς ημικίονες. 

Πάνω από τα αψιδώματα του Ιερού διακρίνονται οριζόντιες πλινθόκτιστες ζώνες, υψηλής τέχνης, με κεραμοπλαστικό διάκοσμο (μαίανδροι διαφόρων σχημάτων, ρόμβοι, σταυροί και οδοντωτές ταινίες), που προσδίδει στο ιερό ζωγραφισμένη όψη. 

Πάνω από το Ιερό υπάρχει μια τοξωτή αψίδα, πιο πάνω φαίνεται ο κεντρικός τρούλος που έχει δέκα πλευρές που φέρουν τοξωτά παράθυρα και αριστερά και δεξιά οι δύο μικρότεροι τρούλοι που αυτοί οι τέσσερις μικρότεροι τρούλοι έχουν οκτώ πλευρές, από τις οποίες άλλες φέρουν τοξωτά παράθυρα και άλλες είναι τυφλές. 

Γενική άποψη του καθολικού του ναού

Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών

Πηγή

Από τη δυτική είσοδο εισερχόμαστε στο χώρο του περιστώου. 

Η στοά ("περίπατος"), σε σχήμα Π, αγκαλιάζει το ναό από τις τρεις πλευρές του, βόρεια, δυτικά και νότια ενώ από αριστερά και δεξιά, καταλήγει στην ανατολική πλευρά σε δύο παρεκκλήσια, από τα οποία το βόρειο ήταν αφιερωμένο στον Πρόδρομο. 

Το νότιο παρεκκλήσιο δεν επικοινωνεί με τον κυρίως ναό ούτε με το περίστωο, αλλά με το Ιερό. 

Από το κεντρικό μέρος της στοάς τρία ανοίγματα οδηγούν στον εσωνάρθηκα ο οποίος με αλλά τρία ανοίγματα, επικοινωνεί με τον κυρίως ναό, ενώ στις δύο στενές του πλευρές υπάρχουν δύο ανοίγματα (αρχικά, πριν ο ναός γίνει τζαμί, έφεραν τρίβηλα), που επικοινωνούν και από εκεί με τη στοά. 

Στον κυρίως ναό τέσσερις κίονες υψώνονται γύρο από τον κεντρικό τετράγωνο χώρο και κρατούν τα ισάριθμα σκέλη του σταυρού που σχηματίζουν οι διασταυρούμενες καμάρες, επάνω στα οποία στέκεται ο κεντρικός τρούλος με τη βοήθεια των σφαιρικών τριγώνων και προς τα ανατολικά του κυρίως ναού βρίσκεται το Ιερό με τρεις κόγχες ενώ δεξιά και αριστερά της μεσαίας μεγάλης κόγχης του Ιερού δημιουργούνται δύο μικρότερες κόγχες, που χρησιμεύουν αντίστοιχα για πρόθεση και διακονικό. 

«Συμπόσιο του Ηρώδη», αρχες 14ου αιώνα. 
Ο Ηρώδης έρχεται σε θρόμβο με σκαμνί για τα πόδια, 
στο κεφάλι ενός ορθογώνιου τραπεζιού
 Κουρκουτίδου - Νικολαϊδου / Τούρτα (1997).

Πηγή

Η πρόθεση επικοινωνεί με το παρεκκλήσι του Προδρόμου, ενώ μία χαμηλή πόρτα με μαρμάρινο θύρωμα οδηγεί από το διακονικό στο σκευοφυλάκιο.

 

Εξωτερικά του ναού υπάρχουν μικροί κίονες και η μαρμάρινη επιγραφή πάνω από την είσοδο. 

Στο εσωτερικό του κυρίως ναού υπάρχουν τέσσερις μεγάλοι κίονες, οι δύο δυτικοί κίονες είναι κατασκευασμένοι από πράσινο μάρμαρο, οι ανατολικοί κίονες από γκρίζο γρανιτόλιθο ενώ οι κίονες φέρουν κιονόκρανα από φύλλα ακάνθου. 

Ένας κοσμήτης διατρέχει τον κυρίως ναό και τον χωρίζει στο πάνω και κάτω μέρος, τα οποία είναι διακοσμημένα ενώ η διακόσμηση του πάνω μέρους γίνεται με ψηφιδωτά, ενώ του κάτω μέρους με τοιχογραφίες. 

Τοιχογραφία του Αγίου Δημητρίου
πηγή

Ένας δεύτερος κοσμήτης περιτρέχει τη βάση του κεντρικού τρούλου. 

Ο κυρίως ναός είναι διακοσμημένος με αριστουργηματικά ψηφιδωτά από τα κιονόκρανα και επάνω. 

Τα ψηφιδωτά αυτά αποτελούν το τελευταίο ψηφιδωτό σύνολο της Θεσσαλονίκης και ένα από τα τελευταία, προτού αρχίσει η πτωτική πορεία του αυτοκρατορίας του Βυζαντίου και η πλήρης αποκατάστασή τους ολοκληρώθηκε το 2002, κατά τη διάρκεια ορισμένων αναστηλωτικών εργασιών. 

Η ψηφιδωτή διακόσμηση ξεκίνησε επί Πατριαρχίας του Νήφωνα, χωρίς δυστυχώς να ολοκληρωθεί (η αψίδα και οι κόγχες του Ιερού δεν έχουν εικονογραφηθεί), γιατί στο μεταξύ απομακρύνθηκε ο Νήφων από τον πατριαρχικό Θρόνο και το μοναστήρι δεν είχε πια τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους, που του εξασφάλιζε η πατριαρχική χορηγία.

Η εικονογραφία αυτών των εξαιρετικών ψηφιδωτών συνδέεται με ορισμένα σύνολα τα οποία συναντώνται ακόμη και σε κάποιους περίτεχνους ναούς της Κωνσταντινούπολης, όπως της Μονής της Χώρας και της Μονής της Παμμακαρίστου, που χαρακτηρίζονται από υπέροχη και μοναδική κομψότητα, εντυπωσιακή ευγένεια και ιδιαίτερη χάρη. 

Τμήμα από την ψηφιδωτή παράσταση της Ανάστασης
με τον Χριστό, τους προπάτορες Αδάμ και Εύα,
προφήτη και Δικαίους, 1312 - 1315
Πηγή

Διατηρεί όμως ο ναός, ωστόσο, ταυτόχρονα την ιδιαίτερη τεχνοτροπία που επικρατούσε στη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία την περίοδο της παλαιολόγειας αναγέννησης. 

Μία βαθύτερη μελέτη των ψηφιδωτών οδήγησε στο συμπέρασμα ότι στα ψηφιδωτά του ναού εργάστηκαν δύο ψηφιδογράφοι, με ιδιαίτερες τεχνικές ο κάθε ένας. 

Ο ένας, επηρεασμένος από την τεχνοτροπία της Κωνσταντινούπολης, χρησιμοποίησε μικρές ψηφίδες, έτσι ώστε τα ψηφιδωτά του να μοιάζουν περισσότερο με τοιχογραφίες, πετυχαίνοντας την ομαλή μετάβαση των τόνων από το ένα χρώμα στο άλλο καταδεικνύοντας την ευγένεια και την χάρη των μορφών ενώ ο δεύτερος, επηρεασμένος από την Μακεδονική σχολή, έδωσε έμφαση στην καθαρότητα των μορφών του με έντονες χρωματικές αντιθέσεις χρησιμοποιώντας μεγαλύτερες ψηφίδες.

Ψηφιδωτό στον Ναό, 14 αιώνας.
πηγή

Τα ψηφιδωτά που σώθηκαν είναι:

1) Ο Χριστός ο Παντοκράτωρ, μία προτομή που δυστυχώς είναι ακέφαλη στον κεντρικό τρούλο του ναού.

2) Οι Δέκα Προφήτες, σε μία υπέροχη κυκλική διάταξη κάτω από το Χριστό Παντοκράτορα,  στον τρούλο.

3) Οι Τέσσερις Ευαγγελιστές, στα τέσσερα σφαιρικά τρίγωνα κάτω από τον τρούλο.

4) Το Άγιο Μανδήλιο με τη μορφή του Χριστού, στην ανατολική βάση του τρούλου.

5) Η Μεταμόρφωση του Σωτήρα, στη νότια πλευρά της δυτικής καμάρας.

6) Η Βαϊοφόρος, στη βόρεια πλευρά της δυτικής καμάρας.

7) Η Κάθοδος του Χριστού στον Άδη, στην ανατολική πλευρά της βόρειας καμάρας.

8) Η Σταύρωση, δυτικά της βόρειας καμάρας που είναι μισοκατεστραμένη.

9) Η Γέννηση του Χριστού, στην ανατολική πλευρά της νότιας καμάρας που επίσης είναι μισοκατεστραμμένη επάνω και στη μέση της ενώ πάνω και δεξιά υπάρχουν «Οι δύο Βοσκοί».

Η Μεταμόρφωση του Σωτήρα.
Πηγή

10) Η Βάπτιση, στη δυτική πλευρά της νότιας καμάρας που δυστυχώς και αυτή μισοκατεστραμμένη στην επάνω πλευρά της. Δεξιά υπάρχουν «Οι δύο Άγγελοι».

11) Η Κοίμηση της Θεοτόκου, στο δυτικό τοίχο, μισοκατεστραμμένη.

12) Ο Ευαγγελισμός, πάνω από το βορειοανατολικό κίονα, είναι δυστυχώς πολύ κατεστραμμένη.

13) Η Υπαπαντή, πάνω από το νοτιοδυτικό κίονα, που είναι πολύ κατεστραμμένη.

Σε πολλές θέσεις υπάρχουν ψηφιδωτά κοσμήματα με γεωμετρικά σχήματα όπως μαίανδροι, σταυροί καθώς και φυτικά σχήματα όπως φύλλα δάφνης, άκανθοι, ρόδακες κ.α. ενώ δεκατέσσερις μορφές αγίων και μαρτύρων υπάρχουν σε διάφορες θέσεις του βόρειου και κυρίως του δυτικού τοίχου του ναού

Τμήμα τοιχογραφίας του Γενέσιου του Προδρόμου με νεαρή κόρη
 να κρατά το νεογέννητο, 1310-1320, Παρεκκλήσι Προδρόμου
πηγή

Η τοιχογράφηση του ναού έχει γίνει επί της ηγουμενίας του ηγούμενου Παύλου ''και δευτέρου κτήτορος'' μετά το 1314 ή μεταξύ των ετών 1328 - 1334 και κατά τη μετατροπή του ιερού σε τζαμί όλες οι παραστάσεις καλύφθηκαν με κονίαμα και για το σκοπό αυτό οι τοιχογραφίες του είχαν σφυροκοπηθεί, για να κολλήσει το κονίαμα. 

Η αποκάλυψη των τοιχογραφιών έχει γίνει σταδιακά μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης αλλά παρ’ όλες τις φθορές που υπέστησαν οι τοιχογραφίες διασώζονται πολλά και εντυπωσιακά μέρη τους. 

Οι τοιχογραφίες περιλαμβάνουν :

Στο νότιο τοίχο του κυρίως ναού βρίσκονται «Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος» και «Ο Άγιος Δημήτριος», στον τοίχο του κυρίως ναού βρίσκονται «Ο Ιωάννης ο Θεολόγος» και «Ο Άγιος Γεώργιος» και στη νότια στοά βρίσκονται «Ο Άγιος Νέστορας», «Οι Στρατιωτικοί Άγιοι», «Ο Άγιος Πέτρος», «Ο Άγιος Παύλος», «Η ρίζα του Ιεσσαί», δηλαδή το γενεαλογικό δένδρο της Θεοτόκου, «Η Σκηνή του Μαρτυρίου», «Ο Γεδεών με τον Πόκον του», «Ο Μωυσής με τους Νόμους του Θεού», και επίσης κάτω από τη βάση του νοτιοδυτικού μικρού τρούλου βρίσκεται, «Ο Αββακούμ».

Λεπτομέρεια ψηφιδωτής παράστασης της Βαϊοφόρου 

πηγή

Γύρω - γύρω στον κυρίως ναό, στο Ιερό αλλά και στην Πρόθεση, υπάρχουν αρκετές μορφές άλλων Αγίων.

Αυτές οι μορφές είναι σε μέγεθος λίγο μεγαλύτερο του φυσικού, πάνω δηλαδή από 2 μέτρα καθώς και αρκετοί ιεράρχες σε ολόσωμες παραστάσεις ή ακόμη και σε προτομές.

Στο Διακονικό υπάρχει η παράσταση του «Ο Άγιου Γρηγόριου Νύσσης» και η παράσταση των «Δύο Ιεραρχών».

Στους δύο δυτικούς τρούλους του ναού υπάρχουν κάποιες ολόσωμες παραστάσεις των προπατόρων και των πατριαρχών του Ισραήλ. 

Στο βορειοανατολικό τρούλο του ναού υπάρχει η Παναγία με το Χριστό και παραστάσεις αγγέλων ενώ στην βόρεια στοά η παράσταση με τον ύμνο των Χριστουγέννων «τι σοι προσενέγκωμεν Χριστέ», στη μέση η Θεοτόκος βρεφοκρατούσα και γύρω της η φάτνη, οι μάγοι, οι ποιμένες, άγγελοι και μοναχοί ενώ στον εσωνάρθηκα υπάρχει η τοιχογραφία της «Θεοτόκου ένθρονης ανάμεσα σε δύο Αρχαγγέλους». 

Ψηφιδωτή παράσταση του «χρυσού αιώνα» 

πηγή

Επίσης υπάρχει και η παράσταση τα «Εισόδια της Θεοτόκου» η οποία όμως δυστυχώς είναι μισοκατεστραμμένη ενώ ακόμη υπάρχουν οι παραστάσεις το «Μαρτύριο των Αγίων Τεσσαράκοντα», το «Μαρτύριο του Αγίου Δημητρίου» καθώς επίσης και οι «Ψυχές των δικαίων», υπό την μορφή βρεφών στην παλάμη του Θεού. 

Ακόμη υπάρχουν οι εξής τοιχογραφικές παραστάσεις: «Η Προσευχή της Άννας», «Ο Ευαγγελισμός του Ιωακείμ», «Η Μαρία η Αιγυπτία» και «Ο Αββας Ζωσιμάς».

Στο ανατολικό μέρος του βορείου τμήματος της στοάς του ναού, στο παρεκκλήσι του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, υπάρχουν διάφορες σκηνές από τη ζωή του Προδρόμου, από τις οποίες μερικές διατηρούνται σε εξαιρετική κατάσταση, όπως «Το όραμα του Ζαχαρία», «Η Γέννηση του Προδρόμου» και «Το Συμπόσιο του Ηρώδη», «Ο Χορός της Σαλώμης» και η «παρουσίαση του βρέφους».

Τοιχογραφία της Αγίας Μαρίας της Αιγυπτίας
πηγή

Μετά την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον Ελληνικό Στρατό το 1912, με τις επίπονες προσπάθειες της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, και σταδιακά έως το 2002 αποκαλύφτηκαν οι τοιχογραφίες από το 1926 και εξής και καθαρίστηκαν εξ' ολοκλήρου τα ψηφιδωτά του ναού. 

Μετά τους σεισμούς του 1978 έγιναν εργασίες στερέωσης, το 2002 καθαρίστηκαν τα ψηφιδωτά και αναδείχθηκε ο χρωματικός πλούτος τους ενώ το 1988 αναδείχθηκε μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UΝESCO.

Εντάχθηκε στη λίστα μαζί με άλλα Παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης όπως η Ροτόντα, ο ναός του Αχειροποίητου, ο ναός του Αγίου Δημητρίου, η Μονή Λατόμου, ο ναός της Αγίας Σοφίας, η Παναγία των Χαλκέων, ο ναός του Αγίου Νικολαόυ Ορφανού και ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα.

Τηλέφωνο επικοινωνίας: (+30) 2310 537 448, Αρχιμανδρίτης Σπυρίδης Θεολόγος.