Ιερά Μονή Παναγίας Κεράς, Κρήτη

πηγή

Βρίσκεται 50 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Ηρακλείου, σε μια κατάφυτη περιοχή της Βόρειας Δίκτης, δίπλα στον δρόμο που οδηγεί στο Οροπέδιο Λασιθίου.

πηγή, © Δήμος Χερσονήσου

Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ιστορικό μοναστήρι, από το οποίο έχουν πάρει και το όνομα τους οι οικισμοί Κερά και Άνω Κερά ενώ αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μοναστηριακά συγκροτήματα της Κρήτης, με πλήθος επισκεπτών κάθε χρόνο. 

Η Μονή Κεράς είναι αφιερωμένη στο Γενέσιον της Θεοτόκου ενώ η αρχαιότερη μνεία του ονόματός της γίνεται σε κάποιο έγγραφο του 1333, εκείνη την εποχή η Μονή Κεράς αποτελούσε ένα σημαντικό φέουδο του Λατινικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης και ενοικιαζόταν από την πληρεξούσιό του L. Morosini στον Mario Cornario.

Έχει υποστηριχθεί από τον Στέργιο Σπανάκη ότι η ίδρυση της Μονής Κεράς συνδέεται άμεσα με τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Κεράς Παναγία ή της Διαρκούς Βοηθείας που σήμερα βρίσκεται δυστυχώς στον Καθολικό ναό του Αγίου Αλφόνσου στο Εσκουιλίνο της Ρώμης. 

πηγή

πηγή

πηγή

πηγή

Η πρωτότυπη, Θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Κεράς ή
Παναγίας της Παντοτινής Βοήθειας.
Βρίσκεται στον Καθολικό Ναό του Αγίου Αλφόνσου στην Ρώμη.
πηγή

Η ίδια η εικόνα έχει χρονολογηθεί, είτε κατά τον 11ο αιώνα από τον Giuseppe Gerola, είτε κατά τον 16ο αιώνα από τον Ανδρέα Ξυγγόπουλο και έχει διαστάσεις 54 cm ύψος με 41,5 cm πλάτος ενώ συντηρήθηκε το 1990. 

Η εικόνα κατά την παράδοση είναι έργο του Αγίου Λαζάρου του ζωγράφου ή Ομολογητή που έζησε την εποχή  του  εικονομάχου αυτοκράτορα Θεοφίλου τον 9ο αιώνα και συνδέθηκε με θαυματουργικές ιδιότητες, μνεία των οποίων γίνεται ήδη στα 1415 από τον Ιταλό καλόγερο και σπουδαίο γεωγράφο της εποχής εκείνης,  Cristoforo Buondelmondi.

Η εικόνα της Παναγίας βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη κατά την διάρκεια της ταραγμένης περιόδου της Εικονομαχίας, στην διάρκεια της οποίας οι πολέμιοι της ορθοδοξίας, κατέστρεφαν όλες τις εικόνες.

Σύμφωνα με την παράδοση, η πανέμορφη αυτή εικόνα της Παναγίας, για να αποφύγει την καταστροφή της από τους εικονομάχους, άνοιξε τα φτερά της και πέταξε μακριά, στο νησί της Κρήτης όπου και εγκαταστάθηκε στο μοναστήρι της Κεράς.

Ο κίονας που δέθηκε η εικόνα, στον περίβολο της
Μονής Κεράς για να μην "φύγει".

Ο εικονομάχος αυτοκράτορας  Θεόφιλος, άκουσε για τα θαύματα της εικόνας και διέταξε να την βρουν και να την φέρουνε πίσω στην Κωνσταντινούπολη για να την καταστρέψει με τα ίδια του τα χέρια όμως η θαυματουργή εικόνα ξέφευγε από τους διώκτες της και επέστρεφε πάντα πίσω.

Ο Θεόφιλος τότε διέταξε να την αλυσοδέσουν σε μία μαρμάρινη κολόνα, αυτή όμως έσπαγε τα δεσμά της κάθε φορά και εξαφανίζονταν, ακόμη και σήμερα διασώζονται η κολόνα και τα δεσμά της εικόνας στην Μονή Κεράς.

Η εικόνα τελικά κλάπηκε το 1498 από έναν Έλληνα έμπορο κρασιού για να την μεταφέρει στην Ρώμη, όμως στην μέση του πελάγους τους έπιασε μεγάλη φουρτούνα και κινδύνεψαν να πνιγούν, ο έμπορος τρομοκρατημένος ζήτησε την βοήθεια της Παναγίας και Αυτή τους έσωσε, σταματώντας την θαλασσοταραχή. 

Όταν έφτασαν στη Ρώμη ο έμπορος αρρώστησε και πριν πεθάνει είπε σε έναν φίλο του Ιταλό για την κλοπή της εικόνας και τον παρακάλεσε αν πεθάνει να την πάει σε κάποια εκκλησία.

Ο νέος κάτοχος τής εικόνας όμως πέθανε και δεν κατάφερε να εκπληρώσει την τελευταία επιθυμία του φίλου του γιατί η γυναίκα του δεν θέλησε να την αποχωριστεί.

To σημείο στον περίβολο της Μονής και ο κίονας που 

δέθηκε η εικόνα της Παναγίας Κεράς

πηγή, © Δήμος Χερσονήσου

Ωστόσο, η Παναγία εμφανίστηκε στὸ εξάχρονο κορίτσι της οικογένειας.

Είπε η εικόνα στο κορίτσι ότι ονομάζεται «Μητέρα η Διαρκὴς Βοήθειας» και νὰ πει στην μητέρα της αλλά και τὴ γιαγιά της ότι πρέπει να τη μεταφέρουν στη εκκλησία του Αγίου Ματθαίου, πού βρισκότανε ανάμεσα στους ναούς της Σάντα Μαρία Ματζόρε και του αγίου Ιωάννη του Λατερανού, έτσι στις 27 Μαρτίου του 1499 η εικόνα μεταφέρθηκε στο ναό του ευαγγελιστή Ματθαίου.

Η θαυματουργή εικόνα ήτανε για 300 περίπου χρόνια αντικείμενο μεγάλης τιμής και λατρείας από τούς πιστούς οι οποίοι κατέφθαναν στη Μονή και έμεινε γνωστή ως η "Μαντόνα του αγίου Ματθαίου".

Ο ναός του Αγ.Αλφόνσου, στο Εσκουιλίνο της Ρώμης

Τὸ 1798 οι κάτοχοι του ναού ήταν Ιρλανδοί Αυγουστινιανοί μοναχοί και μετά τὴν εισβολή των γαλλικών στρατευμάτων μετέφεραν τὴν εικόνα στὸ μοναστήρι τους, του αγίου Ευσεβίου.

Εκεί ξεχάστηκε από όλους εκτός απὸ έναν τυφλό, μέλος της αδελφότητας, τὸν Agostino Orsetti, ο οποίος είχε πληροφορήσει ένα αγόρι της χορωδίας, τον Michele Marchi.

Τὸ παιδί αυτό έγινε αργότερα μέλος μίας νέας μοναστικής αδελφότητας, ενός τάγματος πού είχε ως σημείο αναφοράς την απολύτρωση του Ιησού Χριστού που είχε ιδρύσει ο Alfonsus Liguori.

Τὸ 1866 μετά απὸ αίτημα στον πάπα Πίο τον 9ο, η εικόνα δωρίζεται στὸ νέο τάγμα ποὺ είχε ιδρυθεί μὲ την εντολή του ποντίφικα: «Κάντε την εικόνα γνωστὴ σὲ όλο τον κόσμο», έτσι η εικόνα τοποθετήθηκε στον ναὸ του Αγίου Αλφόνσου, στο Εσκουιλίνο, Sant' Alfonso all' Esquilino, στην Ρώμη όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα και ονομάζεται Παναγία της Παντοτινής Βοήθειας, Madonna del perietuo soccorco.

πηγή, © Δήμος Χερσονήσου

Η εικόνα αυτή της Παναγίας είναι πολύ διαδεδομένη αλλά και πολύ αγαπητή στους Καθολικούς.

Είναι η εθνική προστάτιδα της Αϊτής, την συναντούμε στην Ουρουγουάη, σε πολιτείες τής Αμερικής, στον Καναδά, στην Πολωνία και ιδιαίτερα μάλιστα τιμάται από τούς Καθολικούς των Φιλιππίνων.

Το 1735 η εικόνα στη Μονή Κεράς αντικαταστάθηκε με μια εικόνα διαφορετικού τύπου που βρίσκεται στο τέμπλο της μονής που θεωρείτε και αυτή όμως εξίσου θαυματουργή ενώ ένα εξαιρετικό αντίγραφο βρίσκεται και στον Μητροπολιτικό ναό του Ρεθύμνου με το όνομα Παναγία του Πάθους ή Κυρία των Αγγέλων.

πηγή

πηγή, © Δήμος Χερσονήσου

πηγή, Γιώργος Μαμάκης

Στα 1720 η μονή της Παναγίας Κεράς έγινε Σταυροπηγιακή, Πατριαρχική με την πρωτοβουλία της οικογένειας Μαγγανάρη, που την ανακαίνισε. 

Λόγω της οχυρής θέσης της, στη διάρκεια των κρητικών επαναστάσεων ήταν το επαναστατικό κέντρο της Ανατολικής Πεδιάδας και υπέστη πολλές φορές τα αντίποινα των Τούρκων ενώ καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς το 1822 και το 1842. 

Από την αρχική, φρουριακού χαρακτήρα μονή διατηρείται σήμερα δυστυχώς μόνο το καθολικό το οποίο και παρουσιάζει τέσσερις διαφορετικές οικοδομικές φάσεις ενώ ο αρχικός μικρός και μονόχωρος ναός της Παναγίας χρησιμοποιείται σήμερα ως ιερό βήμα, και χωρίζεται από τον υπόλοιπο χώρο με ένα εξαιρετικά περίτεχνο τέμπλο ενώ είναι άγνωστο πότε ακριβώς κτίστηκε το βόρειο παρεκκλήσιο. 

πηγή, © Δήμος Χερσονήσου

Ο πρώτος προς τα δυτικά νάρθηκας έχει μία τριμερή διάταξη, με εγκάρσιες προς τον μονόχωρο ναό, οξυκόρυφες καμάρες και μία παράγωνη κάτοψη.

Δυτικά του πρώτου νάρθηκα ανοίγεται δεύτερος νάρθηκας, με επίσης παράγωνη κάτοψη, το εσωτερικό του οποίου καλύπτεται από καμάρα με διάταξη εγκάρσια προς τον προηγούμενο χώρο, χωρίς ενισχυτικά τόξα.

Οι γωνίες των κτισμάτων κατασκευάζονται εξωτερικά από πελεκητούς λίθους και οι προσόψεις των δυο ναρθήκων ακολουθούν τα πρότυπα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής με τυφλά πλίνθινα ημικυκλικά τόξα, πλίνθινα τόξα παραθύρων καθώς και κεραμοπλαστικό διάκοσμο.

Ο αρχαιότερος τοιχογραφικός διάκοσμος διατηρείται στο χώρο του σημερινού ιερού, του αρχικού ναού, κάτω από την Βρεφοκρατούσα της κόγχης του ιερού Βήματος παριστάνονται οι Συλλειτουργούντες Ιεράρχες και στα πλάγια του θριαμβικού τόξου ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. 

Στην καμαρωτή οροφή του αρχικού ιερού εικονίζεται η Ανάληψη του Κυρίου και στην υπόλοιπη οροφή αναπτύσσεται ένας κύκλος με σκηνές από το βίο της Θεοτόκου. Η τεχνοτροπία αυτή είναι χαρακτηριστική για τις πρώτες δεκαετίες του 14ου αιώνα και συνδέει τη ζωγραφική αυτή με την περιοχή της Μακεδονίας. 

πηγή, Γεώργιος Μαμάκης

Τα ευγενικά πρόσωπα πλάθονται με ζωηρά χρώματα, η πλούσια ρέουσα πτυχολογία προσδίδει στις μορφές ιδιαίτερη σωματικότητα, οι κινήσεις χαρακτηρίζονται από έντονη ταραχή ή δραματική παθητικότητα και ο ρεαλισμός ορισμένες φορές φτάνει ως την υπερβολή. Στο κεντρικό κλίτος του πρώτου προς δυσμάς νάρθηκα, ο ανατολικός τοίχος κοσμείται με παράσταση της Κοίμησης της Θεοτόκου. 

Στην καμαρωτή οροφή υπάρχουν παραστάσεις από τη ζωή του Ιησού (Γέννηση, Όνειρο του Ιωσήφ, Φυγή στην Αίγυπτο, Βαϊοφόρος, Προδοσία Ιούδα, Χριστός Ελκόμενος, Έγερση του Λαζάρου, Μυροφόρες στον Τάφο, Εις Άδου Κάθοδος, Υπαπαντή, Πεντηκοστή) και στο δυτικό τοίχο εικονίζεται ο Μυστικός Δείπνος, ο Νιπτήρας και υπολείμματα της Σταύρωσης.

πηγή, Γεώργιος Μαμάκης

πηγή,  Γεώργιος Μαμάκης

Στο νότιο κλίτος του πρώτου νάρθηκα κυριαρχούν σκηνές από τη Δευτέρα Παρουσία με τη Δέηση στην κορωνίδα του ανατολικού τοίχου και πιο κάτω διατηρείται αποσπασματικά η παράσταση του Επιτάφιου Θρήνου από ένα προγενέστερο ζωγραφικό στρώμα στα τέλη του 14ου αιώνα. 

Οι τοιχογραφίες του βορείου κλίτους του πρώτου νάρθηκα του ναού είναι μεταγενέστερες και ποιοτικά υποδεέστερες σε σχέση βέβαια με αυτές του αρχικού ναού. 

Η ζωηρή κίνηση των μορφών, ειδικά στις σκηνές των Παθών, φτάνει ως τη βιαιότητα, η έκφραση των προσώπων είναι τραχιά, η απόδοση των λεπτομερειών του σκηνικού βάθους γίνεται με ισχυρά πρισματικά σχήματα και έντονες φωτεινές αντανακλάσεις. 

Τα χαρακτηριστικά αυτής της ζωγραφικής συνδέουν τον τοιχογραφικό διάκοσμο με το δραματικό ρεαλισμό της σπουδαίας, Μακεδονικής Σχολής αγιογραφίας.

Σήμερα η Μονή Κεράς λειτουργεί ως γυναικεία μονή με ηγουμένη την μοναχή Μαριάμ και αξίζει να την επισκεφτείτε, συνδυαζόμενη με μια βόλτα στο Οροπέδιο Λασιθίου ενώ γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.

Τηλέφωνο: (+30) 28970 51203