Ναός Ζωοδόχου Πηγής Σαμαρίνα, Ανδρούσα Μεσσηνίας

πηγή

Βρίσκεται σε αγροτική περιοχή, αριστερά του δρόμου που οδηγεί από την Καλογερόρραχη προς την Ελληνοεκκλησιά (τέως Σάμαρι) σε περιβάλλον εξαιρετικού φυσικού κάλλους και είναι ένα από τα ωραιότερα βυζαντινά μνημεία της Πελοποννήσου και το πιο καλοδιατηρημένο βυζαντινό μνημείο του Νομού Μεσσηνίας.

πηγή

Ο Ναός της Ζωοδόχου Πηγής ήτανε από την ίδρυσή του ένα γυναικείο μοναστήρι με την ονομασία Ιερά Μονή Σαμαρίνας.

Σήμερα δυστυχώς είναι χωρίς μοναχές, από αιώνες βέβαια και αποτελεί Μετόχι της Ιεράς Μονής Βουλκάνου. 

Σύμφωνα με την παράδοση ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής Σαμαρίνας έχει κατασκευαστεί πάνω σε ένα αρχαίο ναό αφιερωμένο στη θεά Ρέα ενώ υπήρξε καθολικό μονής, όπως πιστοποιούν άλλωστε και τα υπολείμματα μίας πτέρυγας κελιών, μία δεξαμενή και ένας διώροφος κοιμητηριακός ναός σε μικρή απόσταση, υπάρχει όμως και μία άλλη, διαφορετική εκδοχή ότι αρχικά ήτανε Ναός αφιερωμένος στην Οσία Μαρία την Αιγυπτία.

πηγή

Ο αρχικός του πυρήνας ανάγεται στον 12ο αιώνα και ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του δικιόνιου σταυροειδή εγγεγραμμένου ναού με τρεις προεξέχουσες τρίπλευρες αψίδες στα ανατολικά. 

Στα δυτικά προσκολλάται νάρθηκας, ακόμη δυτικότερα υπάρχει ανοικτή κιονοστήρικτη στοά και στο μέσο της βόρειας πλευράς διαμορφώνεται κιονοστήρικτο προστώο με μικρό καμαροσκεπές πρόσκτισμα στα δυτικά του. 

Παρόμοιας μορφής προστώο υπήρχε και στο μέσο της νότιας πλευράς. Στα δυτικά του ναού υψώθηκε σε μεταγενέστερη φάση ένας πύργος κωδωνοστασίου ενώ η τοιχοποιία του μνημείου είναι ιδιαίτερα επιμελημένη με ευρεία χρήση αρχαίου οικοδομικού υλικού και πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο.

πηγή

πηγή

πηγή

Στο εσωτερικό σώζονται τοιχογραφίες της λεγόμενης «Ακαδημαϊκής τάσης» της υστεροκομνήνειας ζωγραφικής. 

Οι σκηνές από το βίο του Χριστού, που εντυπωσιάζουν με την μνημειακότητά τους, διατάσσονται στις καμάρες των σκελών του σταυρού. 

Στην ίδια φάση ανήκουν και οι δυσδιάκριτες τοιχογραφίες του νάρθηκα, ενώ σε μεταγενέστερη περίοδο (14ος - 15ος αιώνας) ανάγεται η παράσταση ολόσωμων αγίων στο νότιο τοίχο του κυρίως ναού. 

Από τις σωζόμενες τοιχογραφίες του ενδιαφέρον παρουσιάζουν η Πλατυτέρα στην κεντρική κόγχη του Αγίου Βήματος, που έγινε με πρότυπο τη μνημειώδη ψηφιδωτή Πλατυτέρα της Αγίας Σοφίας στην Πόλη, και κάτω απ' αυτή ο υπέροχος Επιτάφιος της Σαμαρίνας, που παριστάνει το Χριστό εξηπλωμένον επί τεταμένης λευκής σινδόνος.

πηγή

πηγή

Το μαρμάρινο τέμπλο

Αξίζει να επισημανθεί η εκπληκτική ποιότητα των αρχιτεκτονικών γλυπτών του Ναού της Ζωοδόχου Πηγής.

Το μαρμάρινο τέμπλο καθώς όμως και τα δύο προσκυνητάρια αποτελούν έξοχες δημιουργίες του λεγόμενου «εργαστηρίου της Σαμαρίνας», η δράση του οποίου τοποθετείται στην νότια Πελοπόννησο, κατά το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα. 

Τα δύο θωράκια του τέμπλου έχουν τοποθετηθεί σε δεύτερη χρήση ως πλάκες στην Αγία Τράπεζα και στην Τράπεζα της Πρόθεσης αντίστοιχα. 

Πολύ αξιόλογο επίσης όμως είναι και το δάπεδο του ναού το οποίο είναι κατασκευασμένο με την εξαιρετική τεχνική του μαρμαροθετήματος, που σώζεται αποσπασματικά σε όλους τους χώρους του όπως στο Ιερό Βήμα, στον κυρίως ναό αλλά και τον νάρθηκα.

Το εργαστήριο γλυπτικής της Σαμαρίνας, 12ος - 13ος αιώνας.

Τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού

Ο όρος «Εργαστήριο της Σαμαρίνας» ανήκει στη Λασκαρίνα Μπούρα, η οποία προσδιόρισε με αυτόν μια ομάδα αρχιτεκτονικών γλυπτών από το νοτιοελλαδικό χώρο, του τέλους του 12ου - αρχών του 13ου αιώνα. 

Στη συγκεκριμένη ομάδα κεντρική θέση κατέχουν τα γλυπτά του ναού της Ζωοδόχου Πηγής στο Σάμαρι της Μεσσηνίας, που είναι γνωστός ως Σαμαρίνα.

Η επισήμανση δύο ακόμα γλυπτών, που μπορούν με ασφάλεια να προσγραφούν στην ίδια ενότητα, επιτρέπει μια νέα προσέγγιση του εργαστηρίου της Σαμαρίνας. 

Το γεγονός ότι από την παραγωγή του είναι γνωστά μόνον επιστύλια τέμπλων και πλαίσια προσκυνηταρίων, περιορίζει ως ένα βαθμό τη δυνατότητα μιας πλήρους αποτίμησης της παρουσίας του. 

Τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού

Τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού

Εν τούτοις, η ειδολογική ομοιογένεια αυτού του υλικού επιτρέπει να γίνουν ορισμένες παρατηρήσεις.

Κυρίως  σε ότι αφορά  θέματα που χρησιμοποιούνται και τον τρόπο σύνθεσης τους και στις τεχνικές επεξεργασίας που εφαρμόζονται.

Επίσης και στο γεωγραφικό χώρο όπου εκτείνεται η δράση του εργαστηρίου, καθώς βέβαια και στην πιθανή χρονολογική κατάταξη των σωζόμενων γλυπτών. 

Από την παραγωγή του εργαστηρίου έχουν μέχρι σήμερα επισημανθεί έργα σε τέσσερις θέσεις της νότιας Πελοποννήσου. 

Ατυχώς όμως μόνο τα γλυπτά στο ναό της Σαμαρίνας διατηρούνται στην αρχική θέση τους. 

Τα υπόλοιπα γλυπτά έχουν σωθεί σε δεύτερη χρήση και μόνον υποθέσεις μπορούν να γίνουν σχετικά με τα μνημεία τα οποία κοσμούσαν αρχικά.

πηγή

Στο ναό της Σαμαρίνας, ο οποίος αποτελεί το καθολικό μιας άλλοτε μονής, έχει διασωθεί σημαντικό μέρος του μαρμάρινου τέμπλου που έφραζε το τριμερές ιερό. 

Το επιστύλιο του ιερού βήματος, τα δύο προσκυνητάρια που καλύπτουν το μέτωπο των διαχωριστικών τοίχων και τα επιστύλια της πρόθεσης και του διακονικού διατηρούνται κατά χώραν με μικρές φθορές (ρηγματώσεις και αποκρούσεις στα έξεργα στοιχεία). 

Η πλήρης μορφή του τέμπλου δεν είναι γνωστή, καθώς από τους κιονίσκους δεν έχει σωθεί τίποτε, ενώ τα θωράκια που υπάρχουν σήμερα σε δεύτερη χρήση μέσα στο ιερό διαφοροποιούνται τεχνοτροπικά από τα άλλα σωζόμενα τμήματα του. 

πηγή

Στα γλυπτά που εκτέλεσε το συνεργείο το οποίο εργάστηκε στο τέμπλο, θα πρέπει να συμπεριληφθούν τα κιονόκρανα των κιονίσκων στα δίλοβα παράθυρα των κεραιών αλλά και του ιερού βήματος. 

Τα περισσότερα κοσμούνται με φυλλοφόρους σταυρούς, σε χαμηλό ανάγλυφο. 

Η απόδοση τους στο εργαστήριο βασίζεται σε στοιχεία τεχνοτροπικά καθώς όμως και επιγραφικά.

Στον Ναό της Ζωοδόχου Πηγής, πραγματοποιήθηκαν σειρά αναγκαίων επεμβάσεων από την 26η Εφορεία Βυζαντινών αρχαιοτήτων η οποία εδρεύει στην Καλαμάτα, στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος ΔΕΠΙΝ του ΕΣΠΑ.

Τα κλειδιά του ναού της Ζωοδόχου Πηγής, προκειμένου να τον επισκεφτείτε μπορείτε να τα αναζητήσετε είτε στο μοναστήρι της Παναγίας του Βουλκάνο, είτε ακόμη και στον ιερέα του ναού της Ανδρούσας. 

Η ευρύτερη αυτή περιοχή διοικητικά βέβαια ανήκει στο Δήμο Ανδρούσας. 

Για να πάτε εκεί μπορείτε να ξεκινήσετε από την Καλαμάτα, να περάσετε την Μεσσήνη και να κατευθυνθείτε βόρεια προς Βαλύρα και Μελιγαλά. 

Λίγο αργότερα στο χωριό Τρίοδος ή ακόμη και πιο μετά, στο χωριό Εύα, στρίψτε αριστερά προς Ανδρούσα.

Στην Ανδρούσα αξίζει να κάνετε μια στάση στο κάστρο για να απολαύσετε από εκεί τη θέα προς τον μεσσηνιακό κάμπο.

Συνεχίστε με κατεύθυνση προς βορά για το χωριό Καλογερόραχη και Τρίκορφο. 

Θυμηθείτε λίγο μετά την Καλογερόραχη, ότι θα δείτε την καφέ πινακίδα που σας ενημερώνει για τα αξιοθέατα, εκεί στρίψτε αριστερά και θα βρεθείτε στην Αγία Σαμαρίνα.

Ο Ναός εορτάζει την Παρασκευή του Πάσχα, της Ζωοδόχου Πηγής αλλά και την 25η Μαρτίου.

Τηλέφωνα 26ης ΕΒΑ : (+30) 27210 26410, (+30) 27210 22534