 |
| πηγή |
Στα
αριστερά του δρόμου που οδηγεί από τον
άγιο Κοσμά στη Βήσσανη και 1300 μέτρα πριν
από αυτή βρίσκεται ένα ύψωμα με βελανιδιές
και η μικρή εκκλησία της Παναγίας, ενώ
200 μέτρα μακρύτερα και σε ένα πλάτωμα
δασώδης περιοχής που ονομάζεται
«Μοναστήρια» βρίσκεται η Μονή η αφιερωμένη
στην κοίμηση της Θεοτόκου, πιο γνωστή
ως μονή Άβελ.
 |
| Άποψη του Καθολικού πηγή |
Η επωνυμία "Αβελ" πιθανότατα οφείλεται
σε κάποιον γαιοκτήμονα Άβελη, που χρηματοδότησε την ανακαίνισή της, λίγο
πριν το 1770.
Την μόνη πληροφορία για χρονολόγηση της μονής μας την δίνει η κτητορική επιγραφή
πού βρίσκεται πάνω από την πόρτα πού συνδέει τον
κυρίως ναό με τον νάρθηκα και προς την πλευρά του κυρίως ναού.
Η παράδοση μας λέει πως η πρώτη ίδρυση της μονής έγινε από
τους μοναχούς της μονής Γιουρχάν, που
υπήρχε σε κοντινή απόσταση, οι οποίοι
αφού την εγκατέλειψαν λόγω επιδρομών,
ίδρυσαν τη μονή Άβελ, το καθολικό της οποίας ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού, αθωνίτικου τύπου με τρίπλευρους πλάγιους χορούς στη νότια και βόρεια πλευρά ενώ ο περίβολος της μονής έχει σημεία οχύρωσης.
 |
| Φωτογραφία: Θοδωρής Αθανασιάδης / www.viewsofgreece.gr |
 |
| Άποψη του Καθολικού πηγή |
Δεξιά από την είσοδο του ναού και κολλημένο πάνω του είναι το ψηλό μεταγενέστερο καμπαναριό του.
Στη Δυτική πλευρά της εκκλησίας βρίσκεται και η μοναδική είσοδος με μια ξύλινη πόρτα, πάνω ακριβώς από την οποία υπάρχει μια κόγχη με τη φορητή εικόνα της Παναγίας και πάνω από αυτή μια μικρή ορθογώνια εσοχή με τη μισοκαταστραμμένη επιγραφή «ανεκαινίσθη ο θείος ναός..» ενώ το εσωτερικό της εκκλησίας χωρίζεται σε νάρθηκα κυρίως ναό και Ιερό Βήμα.
 |
| Άποψη της εισόδου του Καθολικού πηγή |
Ο νάρθηκας
βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με την
επιφάνεια του εδάφους, ενώ ο κυρίως ναός
μισό μέτρο χαμηλότερα (συνδέονται με
μια πολύ μικρή πόρτα ύψους 1,5 μέτρου
περίπου).
Ο τρούλος κοσμείται με τυφλά αψιδώματα και μία οδοντωτή ταινία.
Στην ανατολική πλευρά εξέχει πεντάπλευρη αψίδα και στη νοτιοδυτική γωνία υπάρχει μεταγενέστερο κωδωνοστάσιο ενώ στη δυτική πλευρά υπάρχει νάρθηκας.
Οι αγιογραφίες πού καλύπτουν κάθε επιφάνεια του κυρίως ναού και του νάρθηκα διατηρούνται σε πολύ καλή γενικά κατάσταση με ζωηρά ακόμα τα χρώματα, στα όποια επικρατεί το γαλάζιο φόντο και μόνο πίσω από τα μεταγενέστερα στασίδια οι τοιχογραφίες έχουν ασβεστωθεί.
Από την κτητορική επιγραφή πληροφορούμαστε πώς η αγιογράφηση ολοκληρώθηκε το 1770 και είναι έργο των Χιονιαδιτών ζωγράφων Κωνσταντίνου και Μιχαήλ του Μιχαήλ.
Πρώτος ο Χιονιαδίτης παιδαγωγός Ευριπίδης Ζούρλας έδωσε την προσωνυμία «Οικιακή Αγιογραφική Σχολή Χιονιάδων» στο σύνολο των ζωγράφων πού καταγόταν από το Ηπειρωτικό χωριό Χιονιάδες, σωστότερος όμως θα ήταν ο όρος «Αγιογραφική παράδοση».
 |
| Άποψη των τοιχογραφιών στο Καθολικό πηγή |
Το πιθανότερο όμως είναι, την τέχνη τους, πού έχει εντονότατο λαϊκό χαρακτήρα, αφού έπαιρναν τα πρώτα στοιχεία στον τόπο τους, να την τελειοποιούσαν στο Άγιο Όρος.
Χρησιμοποιούσαν την τεχνική «του φρέσκου» ή «του χλωρού», καθώς και «του αυγού» ενώ δίπλα στο ονομά τους, σε πάμπολλες κτητορικές επιγραφές και φορητές εικόνες υπενθύμιζαν την καταγωγή τους με διάφορους τρόπους: «έκ Χιονιάδων», «έκ κώμης Χιονιάδες», «Χιονιαδίτου» κτλπ.
 |
Άποψη του τέμπλου του Καθολικού
|
Το 1774 ο Κωνσταντίνος μόνος του αγιογράφησε το καθολικό τής Μονής Αγίου Δημητρίου στο Μπλάστι (Βλάστη) της Σιάτιστας, ενώ ο Μιχαήλ το 1802 το καθολικό τής Μονής Αγίας Τριάδας Βυθού (πρώην Ντόλος).
Και οι δύο καλλιτέχνες αναφέρονται σε αγιογραφίες στην περιοχή τής Ηπείρου αλλά και στην Δυτική Μακεδονία και την Θεσσαλία.
Το τέμπλο του ναού είναι νεότερο (19ου αιώνα) ξυλόγλυπτο από ξύλο καρυδιάς, επιχρυσωμένο και κατασκευασμένο με την μέθοδο «του κεντητού» ή «σκαλιστού στον αέρα» ενώ παρουσιάζει ομοιότητες με το τέμπλο του κεντρικού ναού του Αγίου Νικολάου Βήσσανης, ώστε να θεωρούνται έργα των ίδιων τεχνιτών.
Η ομοιότητα του τέμπλου με το τέμπλο του Αγίου Νικολάου πού πήρε την τελική μορφή του στα πρώτα χρόνια μετά το 1800, καθώς και ίχνη στις τοιχογραφίες περίπου 10 εκατοστά πίσω από το υπάρχον τέμπλο, οδηγούν στο συμπέρασμα οτι υπήρχε σε πρώτη φάση άλλο τέμπλο κατασκευασμένο πιθανόν ταυτόχρονα με την αγιογράφηση, πού για κάποιο λόγο αντικαταστάθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα.
 |
| Άποψη του Καθολικού πηγή |
Μετά τη διάλυσή της, τη διαχείριση του μοναστηριού ανέλαβε μία επιτροπή από Βησσανιώτες, υπό τον παπά Νικόδημο ενώ αργότερα, το 1934 έγινε μετόχι της Μονής Μακραλέξη.
Το 1947 η αρχαιολογική υπηρεσία το ανακήρυξε ιστορικό διατηρητέο μνημείο με την απόφαση ΥΑ34283/1044/20-5-1947 - ΦΕΚ 95/Β/9-7-1947 και σήμερα, από το μοναστηριακό αυτό συγκρότημα της Μονής Ζωοδόχου Πηγής σώζεται μόνο το καθολικό αλλά και το σύγχρονο ηγουμενείο.
 |
| Άποψη της Μονής πηγή |
Η Βήσσανη είναι ένα όμορφο χωριό, χτισμένο σε υψόμετρο 750 μέτρων με παραδοσιακά πετρόχτιστα σπίτια και αρχοντικά, διώροφα και τριώροφα.
Αποτέλεσε πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο του Πωγωνίου επί Τουρκοκρατίας, σήμερα έχει 426 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2001 και απέχει 53 χιλιόμετρα Βορειοδυτικά από τα Ιωάννινα ενώ πολύ αξιόλογα δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής σώζονται στον οικισμό, όπως το Παρθεναγωγείο που κτίστηκε το 1873, το Αρρεναγωγείο, έργο του αρχιτέκτονα Καζαμία (1890), η βιβλιοθήκη που ιδρύθηκε το 1899, τα δέκα πέτρινα πηγάδια και ο Άγιος Νικόλαος (1791).
Στον οικισμό υπάρχει η κατάλληλη υποδομή για να διανυκτερεύσετε και να απολαύσετε εξαιρετικό φαγητό ενώ είναι επίσης γνωστή και από το πασίγνωστο δημοτικό τραγούδι "Κοντούλα λεμονιά":
«Mωρή κοντού- μωρή κοντούλα λεμονιά
με τα πολλά λεμό- λεμόνια, Bησσανιώτισσα
απ’ τον καημό σου αρρώστησακι ούτε γιατρό δε φώναξα.
Πότε μικρή μεγάλωσες κι απόλυκες κλωνάρια
συ μ’ έκαμες κι αρρώστησα και το γιατρό δε φώναξα.
Xαμήλωσε τους κλώνους σου να κόψω ένα λεμόνι Bησσανιώτισσα
απ’ τον καημό σ’ αρρώστησα.
Για να ντο ζήψω να ντο πιώ να μου διαβούν οι πόνοι
σε φίλησα κι αρρώστησα
κι ούτε γιατρό δε φώναξα»
Από
τις 14 έως τις 16 Αυγούστου, γίνεται μεγάλο
παραδοσιακό πανηγύρι στην πλατεία του
χωριού ενώ η Μονή εορτάζει την Παρασκευή
του Πάσχα.
Δείτε το βίντεο