Ναός Αγίου Παντελεήμονα, Θεσσαλονίκη

πηγή

Στη συμβολή των οδών Αρριανού και Ιασονίδου, σε μικρή απόσταση από την αψίδα του Γαλερίου και τη Ροτόντα, βρίσκεται ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα.

Άποψη του εσωτερικού του ναού
πηγή

Πρόκειται ίσως για τον ομορφότερο Βυζαντινό ναό στην Θεσσαλονίκη, σήμερα. 

Η εκκλησία, η επωνυμία της οποίας είναι πολύ νεώτερη, ταυτίζεται με το καθολικό της βυζαντινής μονής της Θεοτόκου Περιβλέπτου, γνωστής και ως μονής του κυρ Ισαάκ από τον ιδρυτή της το μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ιάκωβο (1295 - 1314), μετέπειτα μοναχό Ισαάκ. 

Η μονή λοιπόν της Περιβλέπτου, αποτέλεσε σπουδαίο πνευματικό κέντρο του 14ου αιώνα και συνδέθηκε με την μεγάλη συγγραφική και διδακτική δραστηριότητα των κορυφαίων ελληνιστών Θωμά Μάγιστρου και Ματθαίου Βλάσταρη.

πηγή φωτογραφίας: www.seleo.gr

πηγή φωτογραφίας: www.seleo.gr

Άποψη του ναού
πηγή

Ο Ναός του Αγίου Παντελεήμονα ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλλο αλλά και με περίστωο.

Ένας δεύτερος τρούλλος επιστέφει το νάρθηκα του ναού, καθώς ακόμη και δύο παρεκκλήσια σχηματίζονται στο ανατολικό πέρας των πλαγίων στοών του.

Ο τύπος αυτός του Ναού συνιστά ένα σπουδαίο και φυσικά χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής της φημισμένης εποχής της Παλαιολόγειας αναγέννησης στη Θεσσαλονίκη, στους ναούς της οποίας οι περισσότεροι του ενός τρούλλοι αλλά και η στοά με τα παρεκκλήσια καθιερώνονται εφεξής. 

πηγή φωτογραφίας: www.hellenic-college.gr

πηγή φωτογραφίας: www.hellenic-college.gr

Άποψη των τοιχογραφιών του ναού

Από την αρχική φάση του ζωγραφικού διακόσμου του Ναού του Αγίου Παντελεήμονα σώζονται στην πρόθεση, το διακονικό και στα παρεκκλήσια η Θεοτόκος Βλαχερνήτισσα, διάφοροι άγιοι αλλά και ιεράρχες.

Ενδιαφέρον για την ιστορία του ναού παρουσιάζει η απεικόνιση του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου, συνώνυμου αγίου με το μητροπολίτη και ιδρυτή του ναού, σε προέχουσα θέση στο διακονικό μαζί με σεβάζοντες Ιεράρχες.

Οι τοιχογραφίες του Ναού εντάσσονται στα τέλη του 13ου - αρχές του 14ου αιώνα και συνδυάζουν τη μνημειακή αντικλασική αντίληψη με τις νέες τάσεις της παλαιολόγειας αναγέννησης.

Άποψη των τοιχογραφιών του ναού

Μετά τα μέσα του 16ου αιώνα, περίπου το 1568 με 1571, ο ναός μετατρέπεται σε τζαμί με την επωνυμία ''Ισαακιέ Τζαμί'' που σημαίνει το τζαμί του Ισαάκ. 

Οι τοιχογραφίες του ναού αλλά και η εξωτερική τοιχοποιία του ασβεστώνονται, υψώνεται ένας μιναρές, του οποίου σώζεται η βάση, και κατασκευάζεται μαρμάρινο σιντριβάνι στον περίβολο. 

Στις αρχές του 20ου αιώνα το κτίσμα επισκευάζεται από τους Οθωμανούς με καθαίρεση της στοάς αλλά και την διατήρηση των παρεκκλησίων, με τον ζωγραφικό του διάκοσμο που συναντάμε στον νάρθηκα, να ανήκει σε αυτή ακριβώς την φάση όπου εκτός του νάρθηκα διασώζεται ο κεντρικός σταυρικός πυρήνας και τα δύο παρεκκλήσια.

Άποψη των τοιχογραφιών του ναού

Οι τοιχογραφίες, που εντάσσονται στα τέλη του 13ου – αρχές 14ου αιώνα, είναι σημαντικές και ενδεικτικές της παλαιολόγειας ζωγραφικής και βρίσκονται κυρίως στον χώρο της πρόθεσης και στο διακονικό, όπως η Θεοτόκος η Βλαχερνήτισσα, άγιοι και ιεράρχες. 

Σε εξέχουσα θέση στο διακονικό βρίσκεται η απεικόνιση του αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου, συνώνυμου αγίου με τον μητροπολίτη και ιδρυτή του ναού. Οι τοιχογραφίες που βλέπουμε σήμερα στο νάρθηκα και στον κυρίως ναό ανήκουν στα χρόνια της τουρκοκρατίας, ενώ από τον αρχικό βυζαντινό διάκοσμο διατηρήθηκαν τοιχογραφίες στο χώρο της πρόθεσης και του διακονικού, των οποίων η χρονολόγηση στα όρια του 13ου και 14ου αιώνα συμφωνεί με την εποχή που ο Ιάκωβος ήταν μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, ενισχύοντας την άποψη που θέλει το ναό να έχει κτιστεί στα τέλη του 13ου αιώνα.

Μετά τους σεισμούς του 1978 ακολούθησαν εργασίες αποκατάστασης του ναού το 1992 και τελικά το 1994 ο ναός επαναλειτούργησε. Η ομορφιά και η ιστορική σημασία του ναού δεν πέρασε απαρατήρητη από την Unesco, η οποία τον βράβευσε το 2000.

τηλέφωνο: (+30) 2310 204150