 |
| πηγή |
Στην όχθη του Πορταϊκού ποταμού, απέναντι από την κωμόπολη της Πύλης, στον παλαιό οικισμό της Πόρτα - Παναγιάς που ήταν γνωστός στην βυζαντινή εποχή ως "Μεγάλαι Πύλαι", βρίσκεται ο ναός της Πόρτα - Παναγιάς, άλλοτε καθολικό σταυροπηγιακής μονής.
 |
| Η είσοδος στον περίβολο του Ναού |
Ήτανε μία αρκετά πλούσια και Σταυροπηγιακή μονή, υπαγόταν κατευθείαν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, διέθετε πολλά κτήματα που όμως όταν διαλύθηκε αυτά διανεμήθηκαν στους κατοίκους της γειτονικής Πόρτας.
Ο ναός με ένα Πατριαρχικό Σιγίλιο του 1843, περιήλθε στην κυριότητα της κοντινής, Ιεράς Μονής του Δουσίκου ενώ εξακολουθούσε όμως να λειτουργεί και ως ο ενοριακός ναός των κατοίκων του χωριού της Πόρτα - Παναγιάς.
Άποψη του Ναού
Άποψη του Ναού
 |
| Μπαίνοντας από την κεντρική είσοδο στον περίβολο του Ναού συναντάμε ένα καλαίσθητο κτίριο που χρησιμεύει ως αρχονταρίκι |
Αυτό άλλωστε μας καταμαρτυρούν και οι αρχαίοι κίονες οι οποίοι βρίσκονται στον περιβάλλοντα χώρο γύρω από τον ναό, όπως επίσης όμως και η ύπαρξη πολλών αρχιτεκτονικών μελών είτε εντοιχισμένων στον Ναό είτε όμως και όσων που μαζεύτηκαν κατά καιρούς και που σήμερα φυλάσσονται στο ναό.
Το Καθολικό, ακολουθεί τον ίδιο αρχιτεκτονικό τύπο με τον ναό της Μονής Κάτω Παναγιάς, στην Άρτα και το καθολικό που είναι σύγχρονο με την αρχική φάση της μονής και αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, αποτελεί σήμερα, το μοναδικό σωζόμενο κτίσμα της Μονής.
 |
| Άποψη του εσωτερικού του Καθολικού πηγή |
 |
| Άποψη του επιβλητικού τρούλου |
Τα τρία αυτά κλίτη διαιρούνται εσωτερικά με κιονοστοιχίες ενώ η τοποθέτηση των στεγών των επιμέρους τμημάτων του ναού σε διαφορετικά ύψη μεταξύ τους, δίνει στο μνημείο αυτό, μια μοναδική πλαστικότητα.
Οι εντυπωσιακοί εξωτερικοί τοίχοι του Καθολικού, μέχρι και το ύψος των 2 μέτρων από την ευθυντηρία είναι κατασκευασμένοι από μερικούς μεγάλους φαιούς ασβεστόλιθους και ορισμένοι από τους οποίους σχηματίζουν σταυρούς.
 |
| Άποψη του ναού από ανατολικά |
Τα δίλοβα ή τρίλοβα παράθυρα περιβάλλονται από τοξωτά πλαίσια που φτάνουν ως την ποδιά τους και περιγράφονται από οδοντωτές ταινίες. Τα τύμπανα των παραθύρων κοσμούνται με κεραμοπλαστικό διάκοσμο που συνίσταται σε επάλληλες ορθές γωνίες και ενίοτε οριζόντιες οδοντωτές ταινίες ή ομόλογες καμπύλες.
Οι εξωτερικοί τοίχοι διασπώνται επίσης από κεραμοπλαστικό διάκοσμο, οδοντωτές ταινίες κάτω από τα πώρινα γείσα, μαιάνδρους, σταυρούς κ.λ.π. Ο εξωνάρθηκας, ο οποίος προστέθηκε στο τέλος του 14ου αιώνα έχει σχήμα σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο.
 |
| ψηφιδωτές εικόνες στο τέμπλο. στον αριστερό πεσσό, δεξιά στην φωτογραφία, η Παναγία βρεφοκρατούσα και στον δεξιό πεσσό (αριστερά στην φωτογραφία) ο Χριστός. πηγή |
Το μαρμάρινο τέμπλο είναι το αρχικό με ορισμένες αναπροσαρμογές που οφείλονται στην αποκατάσταση του Αναστάσιου Ορλάνδου. Τα κιονόκρανα που επιστρέφουν τους κιονίσκους, καθώς και το επιστύλιο, κοσμούνται με ανάγλυφο επιπεδόγλυφο διάκοσμο που φέρει υπολείμματα κηρομαστίχης.
Στους
δυο ανατολικούς πεσσούς είναι
προσαρμοσμένες, σε θέση αντίστροφη της
ορθόδοξης διάταξης, ολόσωμες ψηφιδωτές
εικόνες του Χριστού και της Θεοτόκου
Βρεφοκρατούσας, αντίθετα από τη
συνηθισμένη τοποθέτηση στους ορθόδοξους
ναούς και αυτό την κάνει μοναδική στην
Ελλάδα.
Ο
καθηγητής Αναστάσιος Ορλάνδος τοποθετεί
την κατασκευή τους στα 1285, τις συνδέει
με τα ψηφιδωτά του τρούλλου της
Παρηγορίτισσας της Άρτας και μάλιστα
τις αποδίδει στον ίδιο τεχνίτη.
Από τον εικονογραφικό διάκοσμο, αξιοπρόσεκτη είναι η τοιχογραφία που καλύπτει την ημικυκλική κόγχη, στην ΝΔ γωνία του κυρίως ναού, όπου απεικονίζεται ο κτήτορας της μονής Ιωάννης Δούκας που άγγελος τον οδηγεί στην προστάτιδα της μονής, Παναγία.
Από τον εικονογραφικό διάκοσμο, αξιοπρόσεκτη είναι η τοιχογραφία που καλύπτει την ημικυκλική κόγχη, στην ΝΔ γωνία του κυρίως ναού, όπου απεικονίζεται ο κτήτορας της μονής Ιωάννης Δούκας που άγγελος τον οδηγεί στην προστάτιδα της μονής, Παναγία.
 |
| Η περίτεχνη παράσταση της Σύναξης των Αρχαγγέλων και η Παναγία Βρεφοκρατούσα στον αριστερό πεσσό |
Η τοιχογραφία στην καμάρα του κεντρικού κλίτους και εκείνες πλησίον του παραθύρου της νότιας πλευράς και της δυτικής πλευράς του κυρίως ναού, χρονολογούνται κατά τον 18ο αιώνα όπως και εκείνες του νάρθηκα, στις οποίες δυστυχώς η μεγάλη πυρκαγιά του 1980, επέφερε ανεπανόρθωτη ζημιά.
Τελευταία ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως και τον τάφο του Ιωάννη Δούκα - δυστυχώς συλημένος, επίσης έφερε στο φως επίσης τμήματα του αρχικού μαρμάρινου τέμπλου, τμήματα από αρχαίες ενεπίγραφες στήλες, τμήματα επικράνων με όλα αυτά να αποτελούν το δεύτερο δάπεδο της μονής, σε δεύτερη βέβαια χρήση.
 |
| Ο τάφος του Ιωάννη Δούκα, βρέθηκε δυστυχώς συλημένος στη τελευταία ανασκαφική έρευνα. |
Η Πόρτα - Παναγιά είναι και η γενέτειρα του Αγίου Βησσαρίωνα του θαυματουργού, άλλοτε μητροπολίτη Λαρίσης και Τρίκκης, ο οποίος είναι και ο πολιούχος Άγιος της Πύλης, της Καλαμπάκας επίσης όμως και των Τρικάλων ενώ αποτελεί μία πολύ μεγάλη και Αγία μορφή της Χριστιανοσύνης.
Ο εντυπωσιακός και περίτεχνος αυτός ναός, της Πόρτας Παναγιάς, έχει δικαίως χαρακτηριστεί με την
απόφαση ΒΔ19-4-1921, ΦΕΚ 68/Α/26-4-1921 ΥΑ 10977/16-5-1967, ΦΕΚ 352/Β/31-5-1967 ως ένα σπουδαίο αρχαίο διατηρητέο
και ιστορικό μνημείο.
Ο Ναός ανοίγει για το κοινό μόνο κατόπιν συνεννοήσεως στο τηλέφωνο (+30) 24340 23267 και πολλοί, κυρίως Τρικαλινοί, επιλέγουν να τελέσουν εκεί τα μυστήρια τους όπως τον γάμο τους ή τις βαπτίσεις των παιδιών τους.
Ο Ναός ανοίγει για το κοινό μόνο κατόπιν συνεννοήσεως στο τηλέφωνο (+30) 24340 23267 και πολλοί, κυρίως Τρικαλινοί, επιλέγουν να τελέσουν εκεί τα μυστήρια τους όπως τον γάμο τους ή τις βαπτίσεις των παιδιών τους.