Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος Αρετίου, Λασίθι, Κρήτη

πηγή

Βρίσκεται σε υψόμετρο 530 μέτρων βόρεια και κοντά στο χωριό Καρύδι, σε μια ξηρή και απομονωμένη περιοχή της επαρχίας Μιραμπέλου στο Λασίθι. 

 

Η είσοδος στην Μονή
πηγή

Χτίστηκε γύρω στο 1600 όταν ο ευγενής τιμαριούχος Μάρκος Παπαδόπουλος αφιέρωσε σε αυτήν αγρούς 40 μουζουριών. 

Μαζί με τη γειτονική μονή Καρδαμούτζας αποτελούσαν τις σημαντικότερες μονές της περιοχής που στην περιφέρειά της βρίσκονται τα περισσότερα μοναστήρια από κάθε άλλο μέρος στην Κρήτη. 

Έξω από το μοναστήρι σώζονται δύο καλντερίμια, το ένα καταλήγει στην κοντινή και εξίσου ισχυρή μονή της Καρδαμούτσας, ενώ το άλλο αποτελεί το τελευταίο τμήμα του δρόμου που συνέδεε το Αρέτι με το Καρύδι και τα άλλα χωριά ενώ η γη γύρω από τη μονή είναι χωρισμένη σε πεζούλες και παλιά καλλιεργούνταν εντατικά. 

Άποψη του εσωτερικού περιβόλου της Μονής
πηγή

Σήμερα, τριγύρω υπάρχουν διάφοροι κήποι και μεγάλα κυπαρίσσια, με το έδαφος να είναι πετρώδες. 

Ως προς την ονομασία της μονής, οι μελετητές της με το ζήτημα αυτό έχουν διατυπώσει διάφορες εκδοχές.

Κατά τον Λογαριαστάκη, η ονομασία της Μονής οφείλεται στην πρόωρα αποβιώσασα αδελφή του κτήτορος Μάρκου Παπαδόπουλου, Αρετή.

Κατά τον Γ. Κουρμούλη, η μονή έλαβε το όνομα από τον κτήτορα της ή και τον πρώτο οικιστή, ενώ κατά τον Σπανάκη η μονή πήρε το όνομα της από το γνωστό και διαδεδομένο κατά την Ενετοκρατία, όνομα Αρέτης.

Άποψη της Μονής

Από μακριά το μοναστήρι θυμίζει μία μικρή πόλη με φρούριο, καθώς μέρος του είναι περιτειχισμένο από τείχος. 

Ανήκει στην πεντάδα των πιο σημαντικών κτιριακά μονών στην Κρήτη και η είσοδος σε αυτό γίνεται μέσω στοάς, που οδηγεί στις μεγάλες θολωτές αποθήκες, το στάβλο και την πύλη της εσωτερικής αυλής. 

Στον κυρίως περίβολο εσωκλείονται δεξαμενές και τα περισσότερα ενδιαιτήματα ενώ στις διώροφες πτέρυγες βρίσκονται τα κελιά, το μαγειρείο, το αρτοποιείο, η τράπεζα, οι αποθήκες, το σιδηρουργείο και άλλες εγκαταστάσεις. 

Το καθολικό της Μονής

Εκτός του κλειστού περιβόλου βρίσκονται δύο μεγάλες ανοιχτές δεξαμενές, το ελαιοτριβείο, το τυροκομείο και 12 αιωνόβια κυπαρίσσια που συμβολίζουν τους 12 Αποστόλους. 

Η αρχιτεκτονική της Μονής προσαρμόστηκε στο κεκλιμένο προς τα ανατολικά έδαφος, ενώ η τοιχοδομία φέρει κυρίως βορινά εξωτερικά ανοίγματα.

Το καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο στην Αγία Τριάδα και βρίσκεται στο κέντρο του περιβόλου. 

Είναι ναός μονόχωρος καμαροσκέπαστος με οξυκόρυφη καμάρα και λιθανάγλυφο θύρωμα ενώ διασώζει σπάνιες εικόνες της Κρητικής Σχολής, του 17ου αιώνα, με σημαντικότερες την Αγία Τριάδα, την Κυρία των Αγγέλων και την Πεντηκοστή, που φιλοτεχνήθηκαν από το χέρι του ίδιου ανώνυμου όμως ζωγράφου. 

Το κωδωνοστάσιο, κατασκευασμένο από πελεκητή πέτρα, φέρει καμπάνα με επιγραφή 1618 και έχει δυτική είσοδο με οξυκόρυφο ανακουφιστικό τόξο διπλής καμπυλότητας, που απολήγει σε σπείρες στις κάτω άκρες και στέφεται με ανθέμιο. 

Ο  ναός του Αγίου Λαζάρου, ο μοναδικός στην Κρήτη

Με βάση τα μορφολογικά του χαρακτηριστικά ο ναός θα μπορούσε να χρονολογηθεί στα τέλη του 16ου ή τις αρχές του 17ου αιώνα οικοδομήθηκε δηλαδή συγχρόνως ή λίγο μετά την ίδρυση του μοναστηριού. 

Στον περίβολο βρίσκεται και δεύτερος ναός της Βενετοκρατίας, ο Άγιος Λάζαρος, με κοιμητηριακό χαρακτήρα και είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος με επίσης λιθανάγλυφο θύρωμα. 

Τέλος, πρόσφατα εγκαινιάστηκε μέσα σε ένα πολύ μικρό δωμάτιο της μονής και ο ναΐσκος του Οσίου Μακαρίου του Αιγυπτίου. 

Σχετικά με την ίδρυση της Μονής υπάρχει ο παρακάτω μύθος: Στα μέσα της Ενετοκρατίας στην Κρήτη οι σχέσεις με τους κατακτητές είχαν ομαλοποιηθεί κάπως. 

Ένας κάτοικος της περιοχής που εργάζονταν σε κάποιο από τα Ενετικά λιμάνια, έμαθε τα Ιταλικά, κάνοντας έτσι πολλούς φίλους Ενετούς και ένας από αυτούς τον κάλεσε στην Βενετία στον γάμο της κόρης του κι εκεί άκουσε μια παρέα Ενετών να συζητούν για τον τόπο του. 

Άποψη του τέμπλου του καθολικού της Μονής
πηγή

Μη γνωρίζοντας αυτοί ότι μιλάει την γλώσσα τους, μιλούσαν άνετα και κατέστρωναν ένα σχέδιο να πάνε στην περιοχή εκείνη και να ξεθάψουν ένα θησαυρό που ήταν κρυμμένος, λέγοντας ότι ο θησαυρός έχει κατάρα και όποιος τραβήξει το καπάκι από το καζάνι που είναι μέσα οι λίρες θα πεθάνει. 

Ο Κρητικός τα είχε ακούσει όλα και γνωρίζοντας την περιοχή που ήταν κρυμμένος ο θησαυρός, πήγε πρώτος, βρήκε το καζάνι και έδεσε το καπάκι του καζανιού σε ένα γάιδαρο. 

Όταν το κακομοίρικο ζώο περπάτησε και ξέσυρε το καπάκι από το καζάνι, έπεσε νεκρό και έτσι ο ίδιος έγινε πολύ πλούσιος ενώ σε ένδειξη ευγνωμοσύνης στον θεό, έκτισε τη μονή μέσα σε αυτό το πετρώδες και άγονο μέρος.

Το αρχονταρίκι της Μονής
πηγή

Από το έτος 1596 μέχρι και το 1866 οι γραπτές αναφορές που αφορούν στη μονή Αρετίου είναι πολυπληθείς.

Αφορούν σε συναλλαγές με άλλα μοναστήρια, αφιερώσεις, αγοραπωλησίες και ενοικιάσεις χωραφιών, δάνεια, κληρονομικές διευθετήσεις, συμμετοχή σε διαιτησίες της μονής και των μοναχών της. 

Εκτός από τον πρώτο και δεύτερο ηγούμενο της Αρετίου, Ιωσήφ Τζε και Γερμανό Συναδηνό, στα χρόνια της Βενετοκρατίας γνωστοί από τα συμβόλαια είναι ο κελλάρης της μονής Γεράσιμος Σκλήτζας που αναφέρεται τα έτη 1621 και 1639, ο δάσκαλος μοναχός Κοσμάς Βαρτζάγγης που εμφανίζεται ως αγιογράφος το 1614 και το 1623 και άλλοι καλόγεροι, όπως ο Ιωαννίκιος Χασάνης, ο Μακάριος Στρουμπούλης και ο Διακομής Πεδιώτης από το Αμπραμοχώρι.

Φορητές εικόνες της Μονής
πηγή

Λιθόγλυπτο της Μονής
πηγή

Στην απογραφή του 1635 δηλώθηκαν από την μονή μεγάλες εκτάσεις, τεράστια εισοδήματα καθώς και τέσσερα μοναστήρια ως μετόχια, συνολικά όμως επτά μοναστήρια πέρασαν τα χρόνια της Βενετοκρατίας στη δικαιοδοσία της μονής Αρετίου. 

Ο Αρχάγγελος στο Λούμα, ο Άγιος Αντώνιος και ο Προφήτης Ηλίας στο Καρύδι, ο Άγιος Αντώνιος στο Σύρμεσο, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος στο Σκουρά, η Κυραπολίτισσα στον κάμπο της Φουρνής και η Αγία Φωτεινή στις Καρές.

Την Οθωμανική περίοδο η μονή Αρετίου ακμάζει και κατά καιρούς αποτελεί έδρα της επισκοπής Πέτρας ενώ μετά την επανάσταση του 1821 οι Τούρκοι του Χουμεριάκου το λεηλάτησαν και το πυρπόλησαν, καταστρέφοντας κειμήλια, έπιπλα και τη βιβλιοθήκη που περιείχε έγγραφα και βιβλία από τα χρόνια της Βενετοκρατίας. 

Άποψη του εσωτερικού περιβόλου της Μονής
πηγή

Η μονή ανακαινίστηκε το 1844 και λειτούργησε με μικρό αριθμό μοναχών, ενώ το 1991 άρχισε η προσπάθεια αναστήλωσης της.

Στην επανάσταση του 1878 οι ενοικιαστές των κτημάτων της Μονής παρέδιδαν τρόφιμα και άλλα προϊόντα στους επαναστάτες καί στους πρόσφυγες. 

Το 1881 - 1882 έγινε εκτεταμένη συντήρηση στα κτήρια της Μονής όμως «ἐσυλήθη καί κατεστράφη»  πάλι το 1940 από τα στρατεύματα κατοχής και το 1955 - 56 επανιδρύεται. Η Μονή Αρετίου ήταν ερειπωμένη για πολλά χρόνια, όμως από το 1991 με συνεχής προσπάθειες από την 13η εφορεία βυζαντινών αρχαιοτήτων, σήμερα έχει αναστηλωθεί. 

Στη μονή μπορείτε να φτάσετε από ένα χωματόδρομο από το Καρύδι ή το Βάλτο από τα οποία απέχει αντίστοιχα 2 και 5 χιλιόμετρα. 

Στην Μονή υπάρχει ανδρική μοναχική αδελφότητα με ηγούμενο τον αρχιμανδρίτη Ευμένιο Κοκολινάκη.

Τηλέφωνο Μονής: (+30) 28410 32120