Είναι
χτισμένη στα δυτικά του Ελικώνα κάτω
από την ακρόπολη της αρχαίας Στείριδας,
κοντά στο χωριό Στείρι, στη Βοιωτία.
 |
| Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών |
Το μοναστήρι με τις δύο μεγάλες εκκλησίες (το ναό της Παναγίας και το Καθολικό), την Κρύπτη, το καμπαναριό, τα κελιά και τα άλλα κτίσματα, αφιερωμένο στον θαυματουργό Όσιο Λουκά, απέκτησε σύντομα μοναδική ακτινοβολία και τούτο γιατί η μορφή της τέχνης του θεωρείται πρότυπο για τα βυζαντινά μνημεία του 11ου αιώνα σε όλη την Ελλάδα.
 |
| Εξωτερικό του καθολικού |
 |
| Ο τρούλος του καθολικού |
 |
| Εξωτερική άποψη του τρούλου της Θεοτόκου |
 |
| Η συνάντηση των δύο εκκλησιών, της Παναγίας και του καθολικού της Μονής του Οσίου Λουκά από Αριστερά |
Είχε γεννηθεί στο Καστρί Φωκίδας το 896 από γονείς πρόσφυγες από την Αίγινα. Ακολούθησε το μοναχισμό νωρίς και στα τέλη του 910 ή 911 βρίσκεται ως μοναχός στην Αθήνα, ύστερα σε διάφορα ησυχαστήρια της Φωκίδας και της αντίπερα κορινθιακής ακτής στο Κόρφο Κορινθίας. Οι μετακινήσεις του Οσίου υπαγορεύονταν από την απειλή των Βουλγάρων, του Συμεών Α, το 946 - 947 εγκαθίσταται στην τοποθεσία του σημερινού μοναστηριού όπου και πεθαίνει το 953.
 |
| Λεπτομέρεια από ψηφιδωτό με αναπαράσταση του Νιπτήρα Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών |
 |
| Γενική άποψη του καθολικού του Ναού Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών |
 |
| Η λάρνακα στην οποία είχε ταφεί ο όσιος Λουκάς. Βρίσκεται στην λεγόμενη Κρύπτη της Αγίας Βαρβάρας. |
Αυτές οι ικανότητες του οσίου και η φήμη του μετά θάνατον συνέβαλαν ώστε να αποκτήσει η περιοχή προσκυνηματικό ενδιαφέρον και μάλιστα ο στρατηγός του θέματος Κρηνίτης χρηματοδότησε την οικοδόμηση εκκλησίας όσο ζούσε ο όσιος το 946, την Αγία Βαρβάρα, η οποία ολοκληρώθηκε μετά το θάνατο του Οσίου. Ο Όσιος τάφηκε στο δάπεδο του κελιού του και το 955 μοναχοί έκτισαν σταυροειδές κτήριο γύρω από τον τάφο του καθώς και τα πρώτα κελιά της μοναστικής κοινότητας.
 |
| Ο οκταγωνικού τρούλος, το σπουδαιότερο μέρος του Ναού του Οσίου Λουκά. (Φωτογραφία: ΑΡΧΕΙΟ LEICA ACADEMY) πηγή φωτογραφίας: www.kathimerini.gr |
 |
| Το μαρμάρινο τέμπλο του καθολικού |
 |
| Περίτεχνες ορθομαρμαρώσεις, τοιχογραφίες και ψηφιδωτά |
 |
| Κάτω από το καθολικό χτίστηκε η Κρύπτη, που στεγάζεται ο αρχικός τάφος του Οσίου Λουκά. |
Σύμφωνα με την συζήτηση που θέλει το μοναστήρι να απολαμβάνει αυτοκρατορικής εύνοιας (είτε του Ρωμανού Β' ή του Βασιλείου Β' ή του Κωνσταντίνου Θ Μονομάχου) λόγω της μνημειώδους αρχιτεκτονικής του και του πλούσιου διακόσμου, ως επικρατέστερη εκδοχή θεωρείται η ανάμειξη αυτοκρατορικών εργαστηρίων επί Κωνσταντίνου Θ' Μονομάχου, η οποία συμπίπτει με μια γενικότερη αναγέννηση των τεχνών στο Βυζάντιο.
 |
| Η είσοδος της Κρύπτης κάτω από το Καθολικό πηγή φωτογραφίας: www.facebook.com/ επι-δεξιος (ψάλτης) |
 |
| Το εσωτερικό της Κρύπτης κάτω από το Καθολικό πηγή φωτογραφίας: www.facebook.com/ επι-δεξιος (ψάλτης) |
 |
| Το εσωτερικό της Κρύπτης κάτω από το Καθολικό πηγή φωτογραφίας: www.facebook.com/ επι-δεξιος (ψάλτης) |
 |
| Το εσωτερικό της Κρύπτης κάτω από το Καθολικό πηγή φωτογραφίας: www.facebook.com/ επι-δεξιος (ψάλτης) |
 |
| Καθολικό, ΝΑ άποψη. Διακρίνονται τα τόξα αντιστήριξης. |
Μετά το 1204 και τη Φραγκοκρατία στην Ελλάδα στο μοναστήρι εγκαθίστανται Λατίνοι μοναχοί ενώ με την Τουρκοκρατία επανέρχεται σε ελληνικά χέρια.
Στη διάρκεια των αιώνων γνώρισε καταστροφές και λεηλασίες, ωστόσο διασώζει σπανιότατο αρχιτεκτονικό και διακοσμητικό πλούτο. Εργασίες αναστήλωσης ξεκίνησαν το 1938 από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και την Αρχαιολογική Εταιρία και συνεχίζονται ως σήμερα με σημαντική επιτυχία.
 |
| Η είσοδος του κυρίως μοναστηριακού συμπλέγματος, με τα κελιά στο βάθος. (Φωτογραφία: ΑΡΧΕΙΟ LEICA ACADEMY) πηγή φωτογραφίας: www.kathimerini.gr |
 |
| Μεταλλικά σήμαντρα στην πτέρυγα απέναντι από το Καθολικό. (Φωτογραφία: ΑΡΧΕΙΟ LEICA ACADEMY) πηγή φωτογραφίας: www.kathimerini.gr |
 |
| Το Φωτάναμα της Μονής πηγή φωτογραφίας: www.facebook.com/ επι-δεξιος (ψάλτης |
 |
| Εξωτερικό του καθολικού |
Το Καθολικό, που χτίστηκε για να στεγάσει τα λείψανα του οσίου, είναι η μεγαλύτερη εκκλησία του συγκροτήματος και βρίσκεται στα νότια της εκκλησίας της Παναγίας.
Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σταυροειδούς οκταγωνικού ναού, στον οποίο ο τρούλος (διαμέτρου περίπου 9 μέτρων) στηρίζεται σε οκτώ πεσσούς αντί των τεσσάρων του κανονικού εγγεγραμμένου σταυροειδούς ναού.
Οι πεσσοί αυτοί είναι τοποθετημένοι πιο κοντά στους τοίχους διευρύνοντας τον κεντρικό χώρο του κυρίως ναού.
Ο συγκεκριμένος τύπος είναι ειδικότερα γνωστός ως σύνθετος οκταγωνικός ή ηπειρωτικός, καθώς η σταυροειδής διάταξη διατηρείται στις καμάρες της οροφής και ανάμεσά τους παρεμβάλλονται ημιχώνια. Χαρακτηριστικό του τύπου είναι και η διαμόρφωση περιστώου γύρω από τον κεντρικό χώρο του κυρίως ναού.
 |
| Άποψη της Μονής πηγή φωτογραφίας: greece.terrabook.com |
 |
| Άποψη της Μονής πηγή φωτογραφίας: greece.terrabook.com |
 |
| Άποψη της Μονής πηγή φωτογραφίας: www.gtp.gr |
 |
| Τοίχοι στήριξης Καθολικού |
Τον Ρωμανό Β΄ (959 - 963), τον Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο (976 - 1028) και τον Κωνσταντίνο Θ΄ το Μονομάχο (1042 – 1056).
Το Καθολικό περιέχει τα πιο καλοδιατηρημένα σύνολα ψηφιδωτών από την περίοδο της Μακεδονικής Αναγέννησης στο Βυζάντιο.
Όμως το σύνολο δεν είναι ολόκληρο: η αρχική εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα, στον τρούλο λείπει, όπως και οι μορφές των αρχαγγέλων που τοποθετούνται συνήθως ανάμεσα στα επάνω παράθυρα.
 |
| Βυζαντινό ηλιακό ρολόι τοίχου της Μονής πηγή φωτογραφίας: www.facebook.com/ επι-δεξιος (ψάλτης |
 |
| Μαρμάρινη Κρήνη στην Μονή πηγή φωτογραφίας: apantaortodoxias.blogspot.gr |
 |
| Άποψη του κωδωνοστασίου της Μονής πηγή φωτογραφίας: www.facebook.com/ επι-δεξιος (ψάλτης) |
 |
| Άποψη εσωτερικού |
Άλλα κτήρια που έχουν αναστηλωθεί είναι το βορδονάρειο (στάβλος), στο οποίο εκτίθενται αποτοιχισμένες τοιχογραφίες του 18ου αιώνα από το ναό του Αγίου Σπυρίδωνος μετόχι του Οσίου Λουκά στην περιοχή Στειρίου, το φωτάναμμα με τη χαρακτηριστική καπνοδόχο και η τράπεζα, που από το 1993 λειτουργεί ως μουσείο και περιλαμβάνει αρχιτεκτονικά μέλη από διάφορες οικοδομικές φάσεις της και ευρήματα από τη γύρω περιοχή.
Εκτός από τα τείχη, τη γλυπτική, τα χρυσά και αργυρά πινάκια, τις τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά (εξαιρετικά εντυπωσιακά στις κοίλες επιφάνειες, το εσωτερικό κοσμούσαν εικόνες, πολυέλαιοι, μεταξωτές κουρτίνες και υφάσματα βωμών (αντιμήνσια).
Μόνο ένα τμήμα τους σώζεται σήμερα στη θέση του, κυρίως οι χρωματιστές επενδύσεις των μαρμάρων και τα κιγκλιδώματα των παραθύρων. Παρά τις απώλειες το Καθολικό «δίνει την καλύτερη εντύπωση που μπορεί να αποκομίσει κανείς οπουδήποτε σήμερα για τη μορφή του εσωτερικού ενός ναού τους πρώτους αιώνες μετά το τέλος της Εικονομαχίας».
 |
| Η Πεντηκοστή, Ψηφιδωτό στο Καθολικό |
Χρονολογούνται γύρω στη δεύτερη και τρίτη δεκαετία του 11ου αιώνα, είναι δηλαδή πρωιμότερα από τα άλλα δύο μεγάλα ψηφιδωτά σύνολα του ελλαδικού χώρου, αυτά της Νέας Μονής Χίου και του Δαφνίου. Στη κόγχη του ιερού απεικονίζεται η Παναγία ένθρονη Βρεφοκρατούσα, ενώ στο χαμηλό θόλο πάνω από το ιερό παριστάνεται η Πεντηκοστή. Στο μεγάλο τόξο επάνω από την είσοδο του ιερού εικονίζονται οι δύο αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ.
 |
| Ο Χριστός. Ψηφιδωτό 11ου αιώνα |
 |
| Ο Απόστολος Πάυλος. Ψηφιδωτό 11ου αιώνα |
 |
| Ο Άγιος Λουκάς. Ψηφιδωτό 11ου αιώνα |
 |
| Η Ανάστασις. Ψηφιδωτό 11ου αιώνα |
 |
| Περίτεχνες ορθομαρμαρώσεις, τοιχογραφίες και ψηφιδωτά |
Τη ψηφιδωτή διακόσμηση συμπληρώνουν παραστάσεις ενός πολύ μεγάλου αριθμού αγίων, κυρίως μοναχών, ιεραρχών, στρατιωτικών αγίων και αγίων ιατρών. Τα δύο παρεκκλήσια, βορειοδυτικό και νοτιοδυτικό, μικρό τμήμα του βορειοανατολικού διαμερίσματος και η κρύπτη κοσμούνται με τοιχογραφίες που χρονολογούνται στο τρίτο τέταρτο του 11ου αιώνα.
 |
| Τοιχογραφία του Ιησού του Ναυί, 12ος - 13ος αιώνας |
Ο Δεσπότης Σαλώνων Ησαΐας, ευλόγησε στις 27 Μαρτίου 1821 τα ρουμελιώτικα όπλα και κήρυξε επίσημα την Επανάσταση.
Μετά την πυρπόληση της Λιβαδειάς τον Ιούνιο του 1821 από τον Ομέρ Βρυώνη, οι διασκορπισμένοι επαναστάτες συγκεντρώθηκαν στον Όσιο Λουκά και ξεκίνησαν για την επιστροφή στο Μοριά. Από τον Όσιο Λουκά πάλι, ξεκίνησε λίγους μήνες αργότερα ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ξαναπήρε τη Λιβαδειά.
Κατά την κάθοδο του Μαχμούτ Πασά Δράμαλη οι Τούρκοι αποτελείωσαν ότι απέμεινε στον Όσιο Λουκά το 1822 και το 1823. Όμως και πάλι το μοναστήρι επιβίωσε, διαθέτοντας την τεράστια περιουσία του στον Αγώνα.
Μετά την απελευθέρωση, επί Καποδίστρια, το μοναστήρι ερήμωσε, όπως και κατά τη διάρκεια της μεσοβασιλείας (1831 - 1833), της βασιλείας του Όθωνα (1833 - 1862) και στη μεσοβασιλεία του 1862 - 1863. Με τον ερχομό του Γεωργίου του Α΄ (1863 - 1913) άρχισαν επισκευές στα κτίρια και ενισχύθηκαν τα οικονομικά της Μονής.
 |
| Ο Παντοκράτωρ στην οροφή του Καθολικού της Μονής Φωτογραφία: © Jean Housen / Wikimedia Commons |
 |
| Τοιχογραφίες στο Καθολικό της Μονής πηγή φωτογραφίας: apantaortodoxias.blogspot.gr |
 |
| Το κτήριο της Τράπεζας έχει θαυμάσια αποκατασταθεί και στεγάζει σήμερα το Μουσείο της Μονής. |
Αναστήλωσαν την Τράπεζα και άλλα κτίρια της Μονής με τον Διευθυντή Αναστηλώσεως Αρχαίων και Ιστορικών Μνημείων Ευστάθιο Στίκα, υπό την επίβλεψη του Ακαδημαϊκού Aναστασίου Ορλάνδου, στερέωσαν και καθάρισαν τα ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες με τον Φώτη Ζαχαρίου και τον έμπειρο Δημήτριο Σκόρδο.
Στην διάρκεια αυτών των εργασιών αποκαλύφθηκε η τοιχογραφία του Ιησού του Ναυή και αποκαταστάθηκε ορθά η διαδοχή των οικοδομικών φάσεων των δύο ναών.
 |
| Απο τα εγκαίνια των υπόγειων Στοών της Μονής πηγή φωτογραφίας: artion-news.gr |
Το
απόγευμα της 13ης Οκτωβρίου του
2016
τελέστηκαν τα εγκαίνια των υπόγειων
στοών της βόρειας πτέρυγας της Μονής
του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία.
Τα εγκαίνια έγιναν παρουσία
του Σεβασμιώτατου Mητροπολίτη Θηβών κ.
Γεώργιο, ο οποίος επί πολλά έτη υπήρξε
Ηγούμενος της Μονής και με την παρουσία
των Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτών Χαλκίδος
κ. Χρυσοστόμου, Φωκίδος κ. Θεοκτίστου
και Κηφισίας κ. Κυρίλλου, του Πρωτοσυγκέλλου
της Αρχιεπισκοπής Αθηνών Αρχιμανδρίτου
κ. Συμεών, ως εκπροσώπου του Μακαριωτάτου
Αρχιεπισκόπου, των υπευθύνων της Εφορείας
Αρχαιοτήτων, εκπροσώπων της Περιφέρειας
Στερεάς Ελλάδας, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης,
του Στρατού και των πιστών της ευρύτερης
περιοχής.
 |
| Οι υπόγειες Στοές της Μονής πηγή φωτογραφίας: artion-news.gr |
 |
| Οι υπόγειες Στοές της Μονής πηγή φωτογραφίας: artion-news.gr |
 |
| Οι υπόγειες Στοές της Μονής πηγή φωτογραφίας: artion-news.gr |
 |
| Απο τα εγκαίνια των υπόγειων Στοών της Μονής πηγή φωτογραφίας: artion-news.gr |
Η αποκατάσταση των υπόγειων
στοών ξεκίνησε
από την δεκαετία του 1970 χάρη στις ενέργειες
του τότε Πρωτοσυγκέλλου της Μητροπόλεως
και νυν Αρχιεπισκόπου κ. Ιερωνύμου.
Σύμφωνα με την παράδοση οι υπόγειες στοές της Μονής ονομάζονται «κατοικούμενα» ή και «κατηχούμενα»,
γιατί τον καιρό της Τουρκοκρατίας
χρησίμευαν ως κρυψώνες για τα γυναικόπαιδα,
τονίζοντας συνάμα τη μεγάλη συμβολή
της Μονής στην απελευθέρωση του Γένους.
Τις
εργασίες αναστήλωσης των υπόγειων Στοών
επιμελήθηκε η πρώην 23η Εφορεία Βυζαντινών
Αρχαιοτήτων οι οποίες έγιναν με
χρηματοδότηση του έργου από το ΕΣΠΑ
μέσα από την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας.
 |
| Το μνημείο του Επισκόπου Σαλώνων Ησαΐα στην Μονή. πηγή φωτογραφίας: www.facebook.com/ επι-δεξιος (ψάλτης) |
 |
| Τα όπλα και τα άμφια του Σαλώνων Ησαϊα, φυλάσσονται στον Όσιο Λουκά. πηγή φωτογραφίας: orchomenos-press.blogspot.gr |
 |
| Το σκήνωμα του Οσίου Λουκά εντός του Καθολικού. φωτογραφία: evaggelismostistheotokoukastellas.blogspot.gr |
Το αδιάφθορο Λείψανο του Οσίου Λουκά του Στειριώτη φυγαδεύτηκε στη Δύση μέσω Άρτας και Βοσνίας, λόγω της προελάσεως των Οθωμανών.
Τον Αύγουστο του 1463 έφθασε στη Βενετία, όπου έγινε δεκτό ως Λείψανο του Ευαγγελιστού Λουκά και η απόδοση του Λειψάνου στον Όσιο Λουκά τον Στειριώτη άρχισε αργότερα, τον 19ο αιώνα και κορυφώθηκε το 2001 με την εγγραφή του Αγίου στο Νέο Ρωμαϊκό Μαρτυρολόγιο από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β’.
Το 1986 μετά από ενέργειες του τότε Μητροπολίτη Θηβών και Λεβαδείας Ιερωνύμου, η ρωμαιοκαθολική Εκκλησία επέστρεψε το Λείψανο στην Εκκλησία της Ελλάδος και κατατέθηκε στη Μονή του, όμως το πρόβλημα της γνησιότητας ή όχι του Λειψάνου του Οσίου Λουκά παραμένει αφού το λείψανο που επιστράφηκε φέρει Κάρα και στη Μονή Φιλοθέου Αγίου Όρους φυλάσσεται Κάρα που αποδίδεται στον ίδιο Άγιο.
Στη
Μονή σήμερα ηγούμενος είναι ο πατέρας
Χρύσανθος. Εορτάζει στις 7 Φεβρουαρίου
(Πανήγυρις), 3 Μαίου (Ανακομιδή Ιερού
Λειψάνου και επέτειος εγκαινίων του
καθολικού της Μονής), Κυριακή των
Προπατόρων (Επανακομιδή του Ιερού
Λειψάνου), 15 Αυγούστου (Πανήγυρις του
Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου).
Πως
θα μεταβείτε
Η Ιερά Μονή Οσίου Λουκά απέχει 165 χιλιόμετρα από την Αθήνα, 32 χιλιόμετρα από την Λιβαδειά και 35 χιλιόμετρα από τους Δελφούς.
Η Ιερά Μονή Οσίου Λουκά απέχει 165 χιλιόμετρα από την Αθήνα, 32 χιλιόμετρα από την Λιβαδειά και 35 χιλιόμετρα από τους Δελφούς.
Από την Αθήνα μέσω της Εθνικής Οδού περνάμε περιφερειακά την Λιβαδειά με κατεύθυνση τους Δελφούς, στη συνέχεια κατευθυνόμαστε προς το Δίστομο και ακολουθούμε τις πινακίδες για την Μονή.
Ώρες λειτουργίας 10:00 - 17:00 (Δευτέρα - Παρασκευή)
το καθολικό της Μονής και η κρύπτη της
Αγίας Βαρβάρας κλείνουν στις 16:00.
Τηλέφωνα
Μονής: (+30) 22670 22228, (+30) 22670 21305, Fax: (+30) 22670
21167