Ιερά Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, Σκιάθος

Το Μοναστήρι της Παναγίας της Ευαγγελίστριας ή όπως το λένε οι ντόπιοι, της Βαγγελίστρας είναι κτισμένο κάτω από την Καραφλυτζανάκα, την υψηλότερη κορυφή της Σκιάθου και δίπλα στις πηγές του ρέματος του Λεχωνιού. 

Η είσοδος της Μονής
πηγή

Από τα μέσα του 18ου αιώνα ως τις αρχές του 19ου αιώνα το Άγιο Όρος στην αρχή και κατόπιν και άλλες περιοχές ταράσσονται από το λεγόμενο κίνημα των Κολλυβάδων, δηλαδή αν είναι κανονική ή μη η τέλεση μνημοσύνων την Κυριακή αντί του Σαββάτου, όπως γινόταν έως τότε.

Η αφορμή δόθηκε το 1754 κατά τη διάρκεια της οικοδομήσεως της σκήτης της Αγίας Άννης από τον Κυριακό και οι υποστηρικτές των παραδόσεων ονομάστηκαν «Κολλυβάδες». 

Από τις ηγετικές μορφές του κινήματος εκτός από το Σχολάρχη της Αθωνιάδος Νεόφυτο Καυσοκαλυβίτη, τον Ιερομόναχο Άγιο Αθανάσιο Πάριο, τον Μητροπολίτη Κορίνθου Άγιο Μακάριο Νοταρά και τον  Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, ήτανε και ο Ιερομόναχος Νήφων, ο οποίος γεννήθηκε το 1736 στο χωριό Πατρικά της νότιας Χίου.

Ήτανε ορφανός και από τους δύο γονείς του που έχασε από την πανώλη βρέφος και έφηβος πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη όπου ασχολείται με το εμπόριο το οποίο όμως εγκαταλείπει και μεταβαίνει στο Άγιο Όρος, αρχικά στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας και κατόπιν στη σκήτη του Παντοκράτορος, όπου εκεί εκάρη Μοναχός. 

To Kαθολικό της Μονής

πηγή

Λόγω της έριδας, ο Νήφων με μια μικρή ομάδα Μοναχών μεταβαίνει λίγο πριν το 1755 αρχικά στη Σάμο, μετά στην Πάτμο, στο νησί Λειψούς  όπου κτίζει μονύδριο και το 1755 πηγαίνει στην Ικαρία, όπου ιδρύει την Ιερά Μονή Ευαγγελίστριας στη θέση Λευκάδα. 

Η επάνδρωση του Μοναστηριού δεν άργησε να γίνει και σύντομα η Μονή απαριθμούσε 25 Μοναχούς, μεταξύ αυτών και ο Γρηγόριος, καταγόμενος από τη Σκιάθο, που είχε έρθει από τη Σχολή της Πάτμου. 

Ο Γρηγόριος ήταν μοναχογιός του Χατζή - Σταμάτη, πλούσιου εμπόρου - κτηματία από τη Σκιάθο και όταν κληρονόμησε τη μεγάλη περιουσία του πατέρα του ο παρότρυνε το Νήφωνα να μεταβούν στη Σκιάθο και οικοδομήσουν εκεί ένα Μοναστήρι, αφού στην Ικαρία βρισκόταν σε πολύ δεινή κατάσταση.

Ο άγιος Νήφων εκ Χίου, Κτήτορας της Μονής

πηγή

Το 1794 μεταβαίνουν στη Σκιάθο, όπου στις 6 Ιουνίου του ιδίου έτους δίνεται η άδεια από τις αρχές της Σκιάθου να οικοδομήσουν το Μοναστήρι στη θέση Αγαλλιανού, όπου υπήρχαν ερείπια ενός παλιού μονυδρίου.

Το μοναστήρι χτίστηκε από το 1794 έως και το 1806 και κατέστη το προπύργιο των Κολλυβάδων κατά τη διάρκεια της έριδας αλλά και στους μετέπειτα χρόνους ενώ ο Σκιαθίτης πεζογράφος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο λογοτέχνης Αλέξανδρος Μωραϊτίδης, ο παπα – Γιώργης και ο λογιότατος Επιφάνιος Δημητριάδης υπήρξαν τέκνα του πνεύματος των Κολλυβάδων και αυτό συνέβαλε ώστε να ονομάζεται η Σκιάθος ως «νήσος των αγίων». 

Μετά από 35 χρόνια ο Ιερομόναχος Νήφων επιθύμησε να μεταβεί στην Ικαρία, όμως δεν πρόλαβε καθώς αρρώστησε όμως ζήτησε από έξι Μοναχούς να μεταβούν στην Ικαρία και να ανακαινίσουν το εγκαταλελειμμένο Μοναστήρι του. 

Ο Ιερομόναχος Νήφων ο πρώτος Ηγούμενος της Μονής Ευαγγελίστριας κοιμήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου του 1809 σε ηλικία 73  ετών και κατόπιν Ηγούμενος της Μονής διετέλεσε ο συνιδρυτής του Μοναστηριού Σκιαθίτης Ιερομόναχος Γρηγόριος Χατζησταμάτης.

Η πρώτη ελληνική σημαία, 1807. 

πηγή

Η προσφορά της Μονής στον αγώνα της παλιγγενεσίας το 1821 ήταν τεράστια, υπήρξε κέντρο τροφοδοσίας, πόλος έλξης και καταφυγής των κλεφταρματολών της Θεσσαλίας και άλλων περιοχών. 

Βοήθησε ηθικά και υλικά τα προεπαναστατικά κινήματα και κατά τη διάρκεια του αγώνα κατέφυγαν εκεί γυναικόπαιδα που ακολουθούσαν τον Καρατάσο, όταν κινδύνευαν από πολεμικές επιχειρήσεις που γίνονταν στη Σκιάθο ενώ εκεί το 1839 έμεινε υπό περιορισμό στην ο κληρικός και φιλόσοφος Θεόφιλος Καΐρης μετά από καταδίκη της Ιεράς Συνόδου. 

Στην Ιερά Μονή Ευαγγελισμού το 1807 είχε καταφύγει ο Νικοτσάρας, ένας εκ των ενδοξότερων αρχηγών των κλεφτών από τη Θεσσαλία, μαζί με τον άλλο φημισμένο καπετάνιο Γιάννη Σταθά και τον πειρατικό στολίσκο τους που διατηρούσαν συχνό ορμητήριο τη Σκιάθο.

ο περίβολος της Μονής 

πηγή

Οι δύο τους σε συνεργασία με τον Όσιο Ηγούμενο Νήφωνα σχεδίασαν, ύφαναν καθώς επίσης και ύψωσαν την πρώτη γαλανόλευκη ελληνική σημαία, όπως την ξέρουμε σήμερα σε γαλάζιο βάθος και με λευκό σταυρό. 

Η πρώτη ελληνική αυτή σημαία αυτή ευλογήθηκε το Σεπτέμβριο του 1807, όπου παρέστη και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και φυλάσσεται σήμερα στην Ιερά Μονή.

Στο εσωτερικό της Ιεράς Μονής δημιουργείται μία ορθογώνια αυλή, της οποίας το κέντρο καταλαμβάνει το Καθολικό της Μονής ενώ η διάταξη των χώρων αλλά και η λειτουργία τους ακολουθεί πιστά τα πρότυπα της Αγιορείτικης αρχιτεκτονικής. 

Ο εντυπωσιακή ανάταση εσωτερικά του Μεγάλου
τρούλου του Καθολικού
πηγή

Για τον επισκέπτη που εισέρχεται από την κύρια πύλη στον περίβολο της Μονής υπάρχει μια στάση που κάνουν στη μικρή πύλη, μπροστά από το διαβατικό. 

Από εκεί δεν αποκαλύπτεται άμεσα η υπόλοιπη αυλή της Μονής αλλά φαίνεται μόνο ένα τμήμα της, η ανατολική όψη του Καθολικού και οι εσωτερικές όψεις των κτισμάτων της νότιας πτέρυγας. 

Το Καθολικό της Μονής είναι μια συνεπτυγμένη μορφή (μονόκλιτη) του αγιορείτικου τύπου της  τρίκοχης βυζαντινής εκκλησίας με τους πλάγιους χορούς, τη λιτή αλλά και το νάρθηκα ενώ καλύπτεται από τους εντυπωσιακούς τρεις τρούλους που τους επικαλύπτουν γκρί σχιστόπλακες και στο εσωτερικό του Καθολικού διακρίνονται αχνά κάποια υπολείμματα διαφόρων τοιχογραφιών του 18ου αιώνα.

Ο περίβολος της Μονής είναι κατά τα Αγιορείτικα 
πρότυπα και έχει στο κέντρο του το Καθολικό 
πηγή

Ο απλός κεραμοπλαστικός διάκοσμος με τα αψιδώματα, τυφλά ή και μη, προσδίδει μια ανάλαφρη χάρη. 

Ξεφεύγει από εκείνη την αυστηρή και πολύ βαριά επιβλητικότητα των καθολικών στις Μονές του Αγίου Όρους ενώ εσωτερικά η ανάταση του μεγάλου τρούλου στο Καθολικό προκαλεί ιδιαίτερη κατάνυξη στον προσκυνητή. 

Το τριμερές ιερό του καθολικού διαιρείται με δυο διαφορετικά τόξα, τα οποία στηρίζονται αφ’ ενός στο κίονα και τον πεσσό και αφ’ ετέρου δε στον ανατολικό τοίχο ενώ το μεσαίο τμήμα καλύπτεται από μία ημικυλινδρική καμάρα, η οποία είναι συνεχεία του μεσαίου τόξου του τριβήλου, του τύμπανου του ανατολικού τόξου δηλαδή που στηρίζει τον τρούλο. 

Άποψη του εσωτερικού του Καθολικού από τον νάρθηκα 
πηγή

Καταλήγει δε στον ανατολικό τοίχο με τετρατοσφαίριο, που βαίνει σε σφαιρικά τρίγωνα (λοφία) και λίγο χαμηλότερα από τη βάση του τεταρτοοσφαιρίου σχηματίζεται η αψίδα του ιερού που είναι ημικυκλική εσωτερικά και τρίπλευρη εξωτερικά και μέσα στην κόγχη είναι ενσωματωμένη η Αγία Τράπεζα η οποία φωτίζεται από μονόλοβο παράθυρο.

Ο χώρος ο οποίος βρίσκεται δυτικά του κεντρικού τετράγωνου και ο οποίος χωρίζεται από αυτό με το τρίβηλο (θεωρητικά αποτελεί τη δυτική κεραία του σταυρού) λειτουργεί ως νάρθηκας ενώ το ιερό χωρίζεται από τον κυρίως ναό με ένα υψηλό ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο και αυτό διαρθρώνεται κατά τα γνωστά: Τη βάση, την ποδιά με τους ταμπλάδες, τους κεταμπέδες, τη ζώνη με τις δεσποτικές εικόνες, το δωδεκάορτο με την επίστεψη και το σταυρό με τα λυπηρά. 

Άποψη του τέμπλου του Καθολικού. 
πηγή

Το ξυλόγλυπτο τέμπλο, είναι έργο ανθρώπων με μεράκι και περίσσια τέχνη, στο λιτό κατά τα άλλα  Καθολικό.

Στην Ιερά Μονή εκτός από το Καθολικό υπήρχαν τα κελιά, η τράπεζα, το νοσοκομείο, ο ξενώνας, η εστία (μαγειρείο), το μαγκιπείο (ζυμωτήριο – φούρνος), η ταλιάγκρα (ελαιοτριβείο), η βιβλιοθήκη, τα παρεκκλήσια, οι αποθηκευτικοί χώροι, το βορδοναρείο (στάβλος), κ.α. 

Τα υλικά και ο τρόπος με τον οποίο κατασκευάστηκαν τα διάφορα οικοδομήματα της Ιεράς Μονής δείχνουν ότι όλα έγιναν με σχέδιο και με τους κανόνες της τέχνης και σε καμμία περίπτωση πρόχειρα. 

Έτσι υπάρχει η υψηλόκορμη καμινάδα της εστίας, από τις ελάχιστες που έχουν απομείνει στο είδος τους, και τον επιβλητικό Πυλώνα με την είσοδο και το Διαβατικό που δείχνουνε και το μεγαλειώδες της κατασκευής ενώ άλλο σημείο ενδιαφέροντος είναι η τράπεζα, δίπλα από την εστία και επάνω από την οποία στεγαζότανε κάποτε το νοσοκομείο. 

Το Αγιο Βήμα είναι το μόνο που είναι αγιογραφημένο απο τον καιρό της Ελληνικής Επανάστασης, από τους Βενιαμίν Α', Μακάριο Β' και Παπαθαλάσσιο, με καταγωγή από την Γαλάτιστα της Χαλκιδικής.

Άποψη των συντηρημένων τοιχογραφιών στο Αγιο Βήμα του
Καθολικού της Μονής, έργα των Βενιαμίν Α', Μακάριο Β'
και Παπαθαλάσσιο.

Ο Βενιαμίν Α΄ και Μακάριος Β΄ από τη Γαλάτιστα Χαλκιδικής, ήταν μοναχοί στην Μονή Παντοκράτορος, στο Άγιον Όρος και διδάχτηκαν την τέχνη της αγιογραφίας από το θείο τους, μοναχό Μακάριο Α΄.

Μετά το αποτυχημένο επαναστατικό κίνημα της Χαλκιδικής το 1821, στο οποίο συμμετείχαν και μονές του Αγίου Όρους, κατέφυγαν αρχικά στη Σκιάθο, όπου ιστόρησαν το Ιερό Βήμα της Ιεράς Μονής Ευαγγελισμού και στη συνέχεια μετακινήθηκαν στη Σκόπελο. 

Στην Σκόπελο μέχρι και την επάνοδό τους στο Άγιον Όρος, στα τέλη του 1831 ή στις αρχές του 1832, δημιούργησαν το εργαστήριό τους σε έναν οίκημα του Ιερού Ναού του Αγίου Μερκουρίου. 

Στην Σκιάθο και την Σκόπελο εντοπίζονται αρκετές εικόνες με την υπογραφή τους, όπως επίσης και των μαθητών τους, Ευθυμίου του Ιμβρίου και Βενιαμίν β΄ Κοντράκη. 

Η τέχνη τους φέρει τα χαρακτηριστικά της λεγόμενης «αγιορείτικης τέχνης», όπως διαμορφώθηκε ουσιαστικά από τον Μακάριο Α΄, ενώ είναι πολύ έντονες οι επιδράσεις του «baroque», της δυτικής τέχνης και της κοσμικής ζωγραφικής, στοιχεία που αφομοιώνονται με ισορροπία από ζωγράφους υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας.

Άποψη των συντηρημένων τοιχογραφιών στο Αγιο Βήμα του

Καθολικού της Μονής, έργα των Βενιαμίν Α', Μακάριο Β'

και Παπαθαλάσσιο.

Άποψη των συντηρημένων τοιχογραφιών στο Αγιο

Βήμα του Καθολικού της Μονής, έργα των Βενιαμίν Α',

Μακάριο Β' και Παπαθαλάσσιο.

Το 2022, με τη χάρη της Παναγίας, την ευλογία του Σεβασμιωτάτου Ποιμενάρχου Μητροπολίτη Χαλκίδος, Ιστιαίας και Βορείων Σποράδων κ.κ. Χρυσοστόμου  και κατόπιν έγκρισης από την αρμόδια Εφορία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας και την Διευθύντρια κ. Άννα Γιαλούρη, συντάχθηκε μελέτη των τοιχογραφιών από την συντηρήτρια έργων τέχνης Σταυρούλα Νάκου, και οι σπάνιες τοιχογραφίες του ιερού βήματος του καθολικού, συντηρήθηκαν, στερεώθηκαν και αποκαταστάθηκαν ενώ το έργο αυτό συνεχίζεται.

Οικονομικοί αρωγοί στην σπουδαία αυτή προσπάθεια στάθηκε η οικογένεια Δερβένη του ξενοδοχείου Skiathos Palace της Σκιάθου που χρηματοδότησε εξ' ολοκλήρου το έργο αποκατάστασης των τοιχογραφιών του ιερού βήματος του καθολικού της Ιεράς Μονής Ευαγγελισμού Θεοτόκου Σκιάθου το οποίο ανέρχεται στις 25 χιλιάδες ευρώ.

Εικόνες του τέμπλου στο Καθολικό

Άποψη του μουσείου της Μονής.
πηγή

Στο νέο μουσείο σκευοφυλάκιο τής μονής, πού στεγάζεται στην πλήρως ανακαινισμένη νότια πτέρυγα φυλάσσονται όσα από τα ιερά κειμήλια διασώθηκαν.

Κειμήλια όπως επάργυρα άγια ποτήρια, δισκάρια, αρτοφόρια, λαβίδες, αργυροί και ξύλινοι σταυροί ευλογίας, εξαπτέρυγα.

Επίσης ένα χειροποίητο καθώς και χειρόγραφο Ευαγγέλιο με χρυσό, ασήμι αλλά και πολύτιμους λίθους, σπάνιας τέχνης τού 1539 που ήτανε κάποτε κτήμα τού ηγουμένου τής Κουνίστρας ιερομόναχου Δαμασκηνού, άλλα δυο Ευαγγέλια με  στάχωση τού 1785, θυμιατά, μυροδοχεία τού 1755, επιτάφιοι, δικηροτρίκηρα, κηροπήγια κ.α.

Άποψη του Μουσείου της  Μονής

Άποψη του Μουσείου της  Μονής

Άποψη του Μουσείου της  Μονής

Το χειροποίητο και χειρόγραφο Ευαγγέλιο με χρυσό, 
ασήμι και πολύτιμους λίθους, σπάνιας τέχνης τού 1539 
 κάποτε ήταν κτήμα τού ηγουμένου τής Μονής 
της Κουνίστρας, ιερομόναχου Δαμασκηνού
πηγή

Ακόμη φυλάσσονται πατριαρχικά μολυβδόβουλα, σιγίλλια και γράμματα, χειρόγραφα των πέντε τελευταίων αιώνων, έντυπα βιβλία του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα, επιστολές του Αγίου Νικόδημου του Aγιορείτου, του Κωνσταντίνου Οικονόμου, του Θεόφιλου Καΐρη και πολλών άλλων. Μεγάλος αριθμός φορητών εικόνων τού 9ου, 12ου, 16ου μέχρι και 19ου αιώνα, όπως “Ρόδον το Αμάραντον”, Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, Κοίμηση τής Θεοτόκου, Παντοκράτωρας, Αγία Θεοκτίστη, Άγιος Γεώργιος ο εξ Ιωαννίνων κ.α. 

Στο Καθολικό της Ιεράς Μονής φυλάσσονται τα ιερά λείψανα Αγίων που τα περισσότερα από τα οποία προσφέρθηκαν από τον Υδραίο Λάζαρο Κουντουριώτη όπως των Αγίων: Παρασκευής, Παντελεήμονος, Χαραλάμπους, Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Αθανασίου του Μεγάλου, Ευθυμίου, Κωνσταντίνου του Υδραίου, Πολυκάρπου Σμύρνης, Θεοδώρου του Στρατηλάτου, Νήφωνος Κωνσταντινουπόλεως, Θεοκτίστης, Τρύφωνος, Πολυδώρου, Κοσμά του Αναργύρου, Ματρώνης της Χιοπολίτιδος, Γεωργίου του Εφεσσίου, Δημητρίου του Πελοποννησίου, Θεοδώρου του Βυζαντίου, Ιακώβου του Πέρσου, Ιωάννου του Ερημίτου και των συμμαρτυρισάντων αυτώ Αγίων Πατέρων και πολλών άλλων ακόμη Αγίων.

ο περίφημος «Αλυπιακός» οίνος που
παράγεται και εμφιαλώνεται στην
Μονή από δικά της αμπέλια.

Στην Ιερά Μονή, ακόμη, παράγεται από τα αμπέλια της Μονής αλλάκαι εμφιαλώνεται εκεί και ο περίφημος «Αλυπιακός» οίνος, για τον οποίο ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης αναφέρει ότι: «είναι κατάλληλος να ανακουφίζει τας λύπας, τους καημούς και τα βάσανα του κόσμου τούτου». 

Στην Μονή, που είναι ανδρική με ηγούμενο τον Αρχιμανδρίτη κ. Ιωσήφ Κατσούρα και πριν από μερικές δεκαετίες η είσοδος στις γυναίκες απαγορευόταν) τα τελευταία χρόνια γίνανε εκτεταμένες επισκευές και νέες κατασκευές όπως η νέα τράπεζα, τα νέα μαγειρεία και άλλα πολλά.

Πολύς κόσμος συρρέει εδώ όλο το χρόνο, αλλά κυρίως την Μεγάλη Εβδομάδα και τον Δεκαπενταύγουστο οπότε οι λειτουργίες λαμβάνουν πανηγυρικό χαρακτήρα ενώ την ημέρα του επιταφίου της Παναγίας ψάλλουν όλοι οι Σκιαθίτες τα εγκώμια της Θεοτόκου, γεγονός που παρατηρείται σε πολύ λίγα μέρη της Ελλάδος.

Η πρόσβαση στην Μονή γίνεται με τακτικά δρομολόγια λεωφορείων, ταξί και ιδιωτικά, ή νοικιασμένα αυτοκίνητα και μοτοσικλέτες. Αν δεν έχετε δικό σας μεταφορικό μέσο από τα ΚΤΕΛ της Σκιάθου αναχωρεί σχεδόν κάθε μία ώρα λεωφορείο με προορισμό του τη Μονή).

Τηλέφωνο Μονής: (+30) 24270 22012