Μονή Οσίου Δαυίδ - Λατόμου, Θεσσαλονίκη

πηγή

Βρίσκεται στην Άνω Πόλη, στο τέλος της οδού Αγίας Σοφίας. Αρχικά ήτανε αφιερωμένος στο Χριστό Σωτήρα ή κατά άλλους στον Προφήτη Ζαχαρία, ενώ το όνομα Όσιος Δαυίδ του αποδόθηκε λανθασμένα στην αρχή του περασμένου αιώνα, μετά την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους και επικράτησε από τότε. 

Άποψη της Μονής
πηγή

Είναι ένα περίτεχνο  παλαιοχριστιανικό, και εξαιρετικά σημαντικό μνημείο της Θεσσαλονίκης.

Στην αρχική του μορφή ο ναός αποτελούσε ένα τετράγωνο κτίριο με κόγχη στα ανατολικά και μέσα στο τετράγωνο σχηματιζόταν ένας ισοσκελής σταυρός από τέσσερα μικρά διαμερίσματα στις γωνίες. 

Το κτίριο διέθετε επίσης τρούλο, ο οποίος μετέπειτα όμως αντικαταστάθηκε από μία κεραμωτή στέγη. 

Η δυτική πλευρά του κτηρίου από όπου γινόταν παλαιότερα και η είσοδος του σε αυτό, έχει δυστυχώς καταστραφεί και έτσι η σημερινή είσοδος του μνημείου που εξυπηρετεί τους επισκέπτες του, βρίσκεται πλέον στη νότια πλευρά.

Άποψη της Μονής

Άποψη της Μονής

Άποψη του εσωτερικού της Μονής
πηγή

Από κείμενο του τέλους του 9ου αιώνα, είναι γνωστό ότι το Καθολικό της παλιάς μονής Λατόμου την εποχή εκείνη ήταν αφιερωμένο στο Σωτήρα Χριστό του Λατόμου, όπως επιβεβαιώθηκε ύστερα από τη θαυμαστή αποκάλυψη του σπουδαίου ψηφιδωτού της κόγχης του Ιερού. 

Η προσωνυμία «του Λατόμου», ή «των Λατόμων» οφείλεται στα λατομεία πέτρας που υπήρχαν στην περιοχή. 

Ο ναός, αφιερωμένος ίσως στον Προφήτη Ζαχαρία ιδρύθηκε στα τέλη του 5ου αιώνα.

Κτίστηκε πάνω στη θέση ενός ρωμαϊκού κτηρίου στα τέλη του 5ου με αρχές του 6ου αιώνα. 

Η παράδοση θέλει την Θεοδώρα, την κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, η οποία είχε ασπασθεί το χριστιανισμό να παρακάλεσε τον πατέρα της να της χτίσει ένα λουτρό. 

Αυτή όμως, ως κρυπτοχριστιανή, το προόριζε για χριστιανικό ναό και η ίδια φρόντισε για το ψηφιδωτό της κόγχης και μάλιστα, για να μην προκαλέσει των υποψία των δικών της, το σκέπασε με δέρμα βοδιού. 

Άποψη του εσωτερικού Ιερού της Μονής
πηγή

Η Θεοδώρα, τελικά, μαρτύρησε για την πίστη της, ενώ το ψηφιδωτό αποκαλύφθηκε σαν από θαύμασε ένα σεισμό μετά την εικονομαχία.

Το εξαιρετικό ψηφιδωτό της κόγχης απεικονίζει το «όραμα» του προφήτη Ιεζεκιήλ, με το Χριστό Εμμανουήλ «αγένειο» (νεαρό) στο κέντρο να κάθεται επάνω σε ένα πολύχρωμο φωτεινό τόξο. 

Γύρω του εικονίζονται τα διάφορα σύμβολα των τεσσάρων Ευαγγελιστών και στην αριστερή γωνία ο προφήτης Ιεζεκιήλ στις όχθες του ποταμού Χοβάρ και στη δεξιά ο προφήτης Αββακούμ ή ο Ησαΐας. 

Βρίσκεται ανάμεσα στα τέσσερα σύμβολα των ευαγγελιστών (άγγελος, μοσχάρι, λιοντάρι κι αετός) και από τα πόδια του ξεκινούν οι τέσσερις ποταμοί του Παραδείσου: Ο Τίγρης, ο Ευφράτης, ο Φίσων και ο Γέων. 

Στο αριστερό του ψηφιδωτού, εικονίζεται ο προφήτης Ιεζεκιήλ, δείχνοντας την έκπληξή του για το όλο θέαμα, ενώ από την άλλη πλευρά, ο προφήτης Αββακούμ (ή ο Ησαϊας πιθανόν) παρακολουθεί τη σκηνή με το τοπίο να είναι παραδείσιο και η ατμόσφαιρα άκρως αποκαλυπτική, ώστε να δημιουργείται έντονη η αίσθηση του θριάμβου του Χριστού.

Άποψη των τοιχογραφιών της Μονής

Άποψη των τοιχογραφιών της Μονής

Άποψη των τοιχογραφιών της Μονής

H Γέννηση του Xριστού, Mονή Oσίου Δαυίδ, 1160
πηγή

Η τοποθέτηση μιας παράστασης με τέτοιο θέμα τέτοιο θέμα στην αψίδα είναι μοναδική στον κόσμο. 

Το μοναδικό αυτό ψηφιδωτό γλύτωσε από την περίοδο της Εικονομαχία αφού κάποιος το κάλυψε με δέρμα βοδιού και κονίαμα. 

Η αποκάλυψή του συνέβη στα χρόνια του αυτοκράτορα Λέοντος του Αρμενίου (813 - 820), στη διάρκεια ενός σεισμού. 

Στη νότια καμάρα σώζεται πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος με θέματα την Γέννηση και τη Βάπτιση του Ιησού καθώς και ίχνη της Υπαπαντής και τη Μεταμόρφωσης, όλα έργα του 12ου αιώνα που εντάσσονται στην "ακαδημαϊκή" τεχνοτροπία της Κομνήνειας τέχνης. Το 12ο αιώνα το Καθολικό ανακαινίστηκε και κοσμήθηκε με νέο τοιχογραφικό διάκοσμο, ο οποίος ολοκληρώθηκε στα τέλη του 13ου – αρχές 14ου αιώνα ενώ σήμερα από το αρχικό κτίσμα λείπει το δυτικό τμήμα του. 

Άποψη της εισόδου Μονής

Άποψη της Μονής

Ο Όσιος Δαυίδ ο εν Θεσσαλονίκης
πηγή

Παρόλες τις διαφοροποιήσεις και επεμβάσεις που δέχθηκε κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, είναι μνημείο μοναδικής αρχαιολογικής και ιστορικής αξίας, καθώς αποτελεί τον πρόδρομο του «σταυροειδούς» ναού με τρούλο, όπου εμφανίστηκε πολύ αργότερα (δεύτερη χιλιετία). 

Το 1430, με την κατάληψη της πόλης από τους Οθωμανούς, ο ναός μεταβλήθηκε σε τζαμί με το όνομα Σουλιτζέ ή Κεραμεντίν τζαμί, ενώ άλλη άποψη θέλει τη μεταβολή αυτή να συνέβη στα πλαίσια του 16ου αιώνα. 

Πριν την τουρκοκρατία το μοναστήρι πήρε το όνομα «Χριστού Σωτήρος», ίσως από την παράσταση του περίφημου ψηφιδωτού του Καθολικού του. 

Κατά την τουρκοκρατία και πάλι σκεπάστηκε με κονίαμα το ψηφιδωτό από τους Τούρκους, για να αποκαλυφθεί μόλις το 1927, ενώ οι υπόλοιπες τοιχογραφίες το 1972 - 1975. Μετά τους σεισμούς του 1978 έγιναν εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης του ναού.

Η λάρνακα του Αγίου βρίσκεται σήμερα στην Μονή της 

Αγίας Θεοδώρας στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, καθώς ο 

ναός του Οσίου Δαυίδ αποτελεί μετόχι και ανήκει στην 

μονή της Αγίας Θεοδώρας.

πηγή

Η αφιέρωση του σημερινού Ιερού Ναού, άλλοτε Καθολικό της μονής Λατόμου, στον Όσιο Δαυίδ της Θεσσαλονίκης έγινε μόλις το 1921 για να τιμηθεί ο Άγιος που ασκήτεψε τον 6ο αιώνα στην περιοχή αυτή, τρία χρόνια, πάνω σε ένα δένδρο αμυγδαλιάς. 

Η λάρνακα του Αγίου βρίσκεται σήμερα στην Ιερά Μονή Αγίας Θεοδώρας στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, καθώς ο ναός του Οσίου Δαυίδ αποτελεί μετόχι και ανήκει στην μονή της Αγίας Θεοδώρας.

Η ιστορία της μονής, η μοναδική αρχιτεκτονική του ναού και τα εξαίσια ψηφιδωτά έχουν καταστήσει και κατατάξει την Μονή Λατόμου  ως  ένα από  τα 15 παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά «στολίδια» της Θεσσαλονίκης, μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Τηλέφωνο: (+30) 2310 221506