Ιερά Μονή Παναγίας Κανάλων, Καρυά Oλύμπου

Βρίσκεται ανατολικά της Καρυάς Ολύμπου σε απόσταση 8 χιλιoμέτρων από τον οικισμό, παραπλεύρως του οδικού άξονα Καρυάς – Λεπτοκαρυάς και σε ύψος 820 μέτρων στην είσοδο του στενού μέσω του οποίου κατέρχεται από την πεδιάδα της Καρυάς στην Πιερία ο μικρός ποταμός Σύς ή Ζηλιάνα.

Άποψη της Μονής 
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών
πηγή

Είναι αφιερωμένη στο Γενέθλιο της Θεοτόκου και η ονομασία ως Μονή «Κανάλων» οφείλεται στο φυσικό περιβάλλον αφού κοντά στη Μονή πήγαζαν 4 χείμαρροι, κανάλια οι οποίοι σχημάτιζαν το μικρό ποταμό. 

Σύμφωνα με την παράδοση η Μονή ιδρύθηκε από τους μοναχούς Δαμιανό και Ιωακείμ όμως το έτος ιδρύσεως της μας είναι άγνωστο. 

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ιδρύθηκε τον 9ο αιώνα και άλλοι τον 11ο ενώ η παλαιότερη επιγραφή της Μονής είναι του 1638, όπου με έξοδα του ηγουμένου Καλλινίκου ανακαινίσθηκε ο νάρθηκας του Καθολικού και έγινε η αγιογράφησή του ενώ κατά το 1668 έγινε και η αγιογράφηση του Κοιμητηριακού Ναού της Μονής των Αγίων Πάντων κατά τον ίδιο ηγούμενο.

Άποψη του Καθολικού
πηγή

Άποψη του Καθολικού
πηγή

Άποψη του Καθολικού
πηγή

Άποψη της Μονής 
πηγή

Το 1684, επί ηγουμένου Συμεών, κτίστηκε το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου που η αγιογράφησή του ξεκίνησε το 1689 και τελείωσε το 1696. 

Οι πολλές μαρτυρίες των επιγραφών της Μονής του 17ου αιώνα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Μονή άκμασε τον 17ο αιώνα επί ηγουμένων Καλλινίκου και Συμεών.

Η πρώτη αναφορά του ονόματος της μονής γίνεται σε μονόγραμμα του Σουλτάνου, πιθανότατα του  Μουσταφά Β΄, του έτους Εγίρας 1077 (1699), σύμφωνα με το οποίο οι μοναχοί ζητούν από την υψηλή πύλη έκδοση φιρμανιού που θα τους προστάτευε. Η μονή είχε αρκετούς μοναχούς που στις αρχές του 20ου αιώνα ο αριθμός τους ανήλθε περί τους είκοσι, ενώ αργότερα περιορίσθηκε στους πέντε ενώ σε πατριαρχικό έγγραφο του 1861. 

H γραφική καμπάνα στον αύλειο χώρο της Μονής
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών 
πηγή

Παρά τον ολιγάριθμο των μοναχών, εκείνη την εποχή, η Μονή των Κανάλων διέθετε ικανή περιουσία, προερχόμενη από εισοδήματα (δημητριακά και ξυλεία). 

Κατά την πληροφορία του Leon Heuzey το 1843 η Μονή δέχθηκε επίθεση των Αλβανών οι οποίοι, ορμώμενοι σε ώρα Λειτουργίας και εγκλωβίζοντας τους μοναχούς στο καθολικό, αφαίρεσαν από την Μονή 70.000 πιάστρα. 

Σε πατριαρχικό έγγραφο του 1841, στην απαρίθμηση των μοναχών του επισκόπου Πλαταμώνα, σημειώνεται και η Μονή των Κανάλων. Μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας και την κατάργηση της Επισκοπής Πλαταμώνος, η Μονή προσαρτήθηκε στην επισκοπή Ελασσώνος και στη συνέχεια στην επισκοπή Κίτρους. 

Ο Παντοκράτορας 
πηγή

Τον Αύγουστο του 1903, εκδίδεται ένα Πατριαρχικό Σιγίλλιο, με το οποίο η Μονή των Κανάλων ονομάζεται Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή.

Σταδιακά όμως επήλθε παρακμή και το 1930 εγκαταλείφθηκε εντελώς. 

Το 1987 σύμφωνα με τους ιερούς κανόνες και τους νόμους, η Ιερά Σταυροπηγιακή και Πατριαρχική Μονή ανήκει και πάλι στην ιερά Μητρόπολη Ελασσώνος.

Η κύρια είσοδος της Μονής βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά του συγκροτήματος και πάνω από την είσοδο σχηματίζεται μία υπέρθυρος αβαθής κόγχη όπου εικονίζονται σε δύο ζώνες η Ζωοδόχος πηγή και το Γενέσιον της Θεοτόκου. 

Πιο κάτω από τις παραστάσεις εικονίζονται δεκαέξι προφήτες ενώ δίπλα από την κόγχη και δεξιά από την είσοδο υπάρχει η καταχύστρα. 

Η Μονή είχε εξωτερική ξύλινη θύρα που σώζεται σήμερα και έχει μεταφερθεί εσωτερικά ενώ στο μέσο του μοναστηριακού  συγκροτήματος βρίσκεται το καθολικό που είναι αφιερωμένο στο Γενέσιον της Θεοτόκου και που  χρονολογείται το 1883 ενώ κτίστηκε επάνω στον παλαιό Ναό, ο οποίος καταστράφηκε το 1881.

Άποψη του τέμπλου του Ναού
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών 
πηγή

Ο ναός χτίστηκε εκ θεμελίων το 1883 από τον έμπειρο αρχιτέκτονα Ευθύμιο Μήλιο από το Ζιουπάνι της Κοζάνης, επί ηγουμενίας Καλλινίκου.

Ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης θολοσκέπαστης βασιλικής που έχει υπερυψωμένο γυναικωνίτη και είναι κτισμένος από τοπική πέτρα και μάρμαρο για τα αγκωνάρια τα οποία φέρουν εγχάρακτες παραστάσεις, με θέματα από το φυτικό και ζωικό κόσμο. 

Ανάμεσα στην τραπεζαρία και στο καθολικό βρίσκεται το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου, και πρόκειται για ένα μονόχωρο ναΰδριο, αγιογραφημένο με ωραίες παραστάσεις και η κατασκευή του είναι από αργολιθοδομή και φέρει σχιστολιθικές πλάκες στη σκεπή του.

Άποψη τοιχογραφιών στον βόρειο τοίχο του Ναού
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών 
πηγή

Παλαιότερος είναι ο μικρός κοιμητηριακός ναός των Αγίων Πάντων, στο εσωτερικό του οποίου διατηρείται επίσης τοιχογραφικός διάκοσμος του 1638. 

Βόρεια του Καθολικού και ανάμεσα στο παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου και τον βόρειο περίβολο, βρίσκεται η τραπεζαρία της Μονής, ένα επίμηκες κτίσμα όπου στην ανατολική του πλευρά διαγράφονται τρεις κόγχες αγιογραφημένες που όμως λόγω των καιρικών συνθηκών αλλοιώθηκαν.

Υπάρχουν ακόμα δυο αξιόλογες και όμοιες φιάλες (κρήνες), που βρίσκονται στη βόρεια πλευρά της Μονής, εξωτερικά και εσωτερικά αντίστοιχα ενώ στηρίζονται σε τέσσερις κολώνες και στην κορυφή σχηματίζουν θόλο. 

Γενική άποψη της ιστορικής Τράπεζας της Μονής, 
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών 
πηγή

Η κρήνη που βρίσκεται έξω από τη Μονή φέρει χαραγμένη την επιγραφή <1847, Μαΐου 2>. 

Από το μοναστηριακό συγκρότημα σώζονται σήμερα ο οχυρωματικός περίβολος σε αρκετό ύψος, περίπου 3,5 μέτρα και πάχος 1 μέτρο, με την τραπεζαρία στο βόρειο τμήμα του, και δυο - τρία κελιά στη βορειοανατολική πλευρά του. 

Πολλές πηγές αναφέρουν ότι το μοναστήρι δέχτηκε λεηλασίες σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα ενώ η Μονή από την ίδρυσή της μέχρι και το 1930 ήταν ανδρική.

Την ίδια χρονολογία εγκαταλείφθηκε και άρχισε να λειτουργεί ξανά ενώ από το 2001 είναι γυναικεία μονή με 4 μοναχές και με ηγουμένη την μοναχή Ορθοδοξία.

Η Μονή Κανάλων απέχει από την Καρυά Λάρισας 8 χιλιόμετρα και η πρόσβαση σε αυτήν γίνεται τόσο από την Ελασσόνα που απέχει 44 χιλιόμετρα όσο και από τη Σκοτίνα Πιερίας που απέχει 10 χιλιόμετρα.

Η Ιερά Μονή Παναγίας Κανάλων πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου στην Γέννηση της Θεοτόκου.

Τηλέφωνο: (+30) 24930 91250.