Ιερά Μονή Οσίου Μελετίου Κιθαιρώνα.

Βρίσκεται στους πρόποδες του ορεινού όγκου του Κιθαιρώνα, στη νοτιοανατολική πλευρά της Πάστρας και σε υψόμετρο 520 μέτρων, κοντά στην Οινόη, στα όρια των νομών Αττικής και Βοιωτίας, μέσα σε μια όμορφη τοποθεσία γεμάτη πεύκα.

Γενική άποψη του Καθολικού της Μονής
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών
πηγή

Η ιστορία της μονής είναι άρρηκτα δεμένη με τη δράση του Οσίου Μελετίου του Νέου, που ήταν ο μεταρρυθμιστής της ασκητικής ζωής στην Ελλάδα και οπαδός της πλήρους ακτημοσύνης. 

Ο Όσιος Μελέτιος γεννήθηκε στο Μουταλάσκι της Καππαδοκίας το 1035  και στα τέλη του 11ου αιώνα έφθασε στο σημείο αυτό, όπου υπήρχε τότε η Μονή του Συμβόλου, αφιερωμένη στους Ασώματους Ταξιάρχες. 

Εκεί εγκαθίδρυσε τη δική του μοναχική κοινότητα, ακολουθώντας τις αυστηρές αρχές του ασκητισμού των πρώτων χριστιανικών χρόνων ενώ διετέλεσε και Γέροντας του Οσίου Κλήμεντος, κτήτορα της Μονής Σαγματά, ο οποίος ασκήθηκε στην Μονή Κιθαιρώνα για 30 χρόνια πριν αναχωρήσει για το όρος Σαγματά.

Η είσοδος του Καθολικού της Μονής
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών
πηγή

Άποψη του εσωτερικού περιβόλου της Μονής.
πηγή

Άποψη του εσωτερικού του Καθολικού.
πηγή

Η επιλογή του άνυδρου και εντελώς έρημου αυτού τόπου, στο δύσβατο όρος του Κιθαιρώνα, στα όρια Αττικής και Βοιωτίας, κοντά στη Μυούπολη, η οποία συμπίπτει με την αρχαία Οινόη, οφείλεται στην προσπάθεια του Μελετίου να ζήσει απομονωμένος, ώστε να αφοσιωθεί αναπόσπαστος στον ασκητικό βίο που αφιερώθηκε.

Ο Μελέτιος απολάμβανε της εκτίμησης και του σεβασμού των μελών της δυναστείας των Κομνηνών όταν με την θαυματουργική πρόρρηση και την προσευχή του απέτρεψε τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό από μια σύγκρουση με τους Κουμάνους στην Αγχίαλο το 1095, η οποία θα απέβαινε ολέθρια για την αυτοκρατορία. 

Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός, σε μία σημαντική ένδειξη της ευγνωμοσύνης του, ανταμείβει τη μονή του Μελετίου, με μια σημαντική ετήσια χρηματική χορηγία προερχόμενη από τη φορολογία της Αττικής, καθώς όμως και πολλά προνόμια.

Τα χρήματα αυτά όμως δεν διατέθηκαν από τον Μελέτιο για την εξασφάλιση διαφόρων ανέσεων και την κατανάλωση αγαθών, αλλά επενδύθηκαν στην κατασκευή των πολυάριθμων μετοχίων της μονής και στην προμήθεια των αξιόλογων έργων γλυπτικής, τα οποία κοσμούν τόσο αυτά όσο και την κεντρική λαύρα.

Άποψη του μαρμάρινου τέμπλου του Καθολικού.
πηγή

Γύρω από την κεντρική μονή, που έλαβε τελικά το όνομά του αφότου κοιμήθηκε και μετά, ίδρυσε ακόμη 24 μετόχια, πολλά από τα οποία σώζονται σήμερα, όμως ερειπωμένα.

Μεταξύ αυτών,  η Ζωοδόχος Πηγή στο Δερβενοσάλεσι, δύο ναοί του Αγίου Γεωργίου, στις Ερυθρές και στο Πουρνάρι, ο ναός του Σωτήρος, ο ναός της Παναγίτσας και το ναϋδριο των Αγίων Θεοδώρων, του οποίου μάλιστα τα γλυπτά μέλη μεταφέρθηκαν στη Μονή Οσίου Μελετίου, όπως και εκείνα του Σωτήρος με τους τρεις αυτούς ναούς να βρίσκονται σε ερειπιώδη κατάσταση.

Επίσης, το μικρό μετόχι - καθολικό των Αγίων Θεοδώρων στα δυτικά της Μονής, βρίσκεται σε εντελώς ερειπιώδη κατάσταση μέσα σε παρθένο δάσος, όπως και εκείνο της Αγίας Παρασκευής, στη θέση Πουρνάρι κοντά στην Οινόη της Μεγαρίδας.

Γενική άποψη του τρούλου και των αγιογραφιών της
οροφής, διακρίνεται ο Παντοκράτορας.
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών
πηγή

Η μονή στον Κιθαιρώνα, απέκτησε μεγάλη φήμη, έγινε σταυροπηγιακή πριν από την Άλωση και διατήρησε την ακμή της έως τον 16ο αιώνα, οπότε ανακαινίσθηκε από τον Μητροπολίτη Αθηνών Νικάνορα. Στο πέρασμα των αιώνων υπέστη πολλές καταστροφές από επιδρομές και λεηλασίες, και στα χρόνια μετά την απελευθέρωση παρήκμασε, ενώ το 1883 έγινε μετόχι της Ιεράς Μονής Φανερωμένης Σαλαμίνας. 

Δεδομένα για την ιστορία της μονής αντλούμαι από τους δύο βίους του Οσίου Μελετίου, που έχουν γραφτεί από τον σύγχρονό του Θεόδωρο Πρόδρομο και τον επίσκοπο Μεθώνης Νικόλαο, 36 έτη μετά τον θάνατο του οσίου, το 1141, όταν η μονή αριθμούσε 300 μοναχούς.

Επίσης ιστορική πηγή στην οποία συναντάμε το μοναστήρι είναι και οι διάφορες επιστολές του Μιχαήλ Χωνιάτη, καθώς αυτός ο λόγιος μητροπολίτης διατηρούσε τακτική αλληλογραφία με τον ηγούμενο της Μονής και την χαρακτήριζε ως "φιλόσοφον μάνδρα" και στα κείμενα αυτά υπάρχουν και κάποιες αμπελοοινικές πληροφορίες σχετικά με το πολύ καλής ποιότητας κρασί που παραγόταν εκεί.

Άποψη της νότιας πτέρυγας του Καθολικού της Μονής
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών
πηγή

Ο Μιχαήλ Χωνιάτης, εξόριστος στη νήσο Κέα κατά τον πρώιμο 13ο αιώνα γράφει στις επιστολές του ότι νοσταλγεί το κρασί από την μονή του οσίου Μελετίου, το οποίο και παράγεται σε αφθονία.

Στη μονή υπάρχουν ενδιαφέροντα βυζαντινά και νεότερα κτίσματα (ναοί, τράπεζα, συγκροτήματα κελλιών), που ξεχωρίζουν για τη γλυπτική και ζωγραφική τους διακόσμηση. 

Το καθολικό είναι μικρός ναός, τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με οκταγωνικό τρούλο, με προσαρτημένο ένα παρεκκλήσιο και ευρύχωρο νάρθηκα ο οποίος γύρω στα 1150 επεκτάθηκε σε λιτή, με δύο κίονες και πτέρυγες προς βορρά και νότο ενώ γύρω στο 1200 προστέθηκε ανοικτός κιονοστήρικτος εξωνάρθηκας που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες και χρονολογείτε τον 12ο αιώνα. 

Ο Τάφος του Οσίου Μελετίου στην Μονή,

με την αγιογραφία της Κοίμησής του.
πηγή

Πάνω από τον εξωνάρθηκα υπάρχει και ένας δεύτερος όροφος, όπου βρισκόταν πιθανότατα η βιβλιοθήκη του μοναστηριού. 

Το εσωτερικό του Καθολικού, ήταν διακοσμημένο με τοιχογραφίες, από την αρχική φάση των οποίων σήμερα σώζονται ελάχιστα σπαράγματα ενώ οι τοιχογραφίες που φαίνονται σήμερα στον κυρίως ναό και στον νάρθηκα χρονολογούνται στον 17ο αιώνα. 

Στον νάρθηκα παριστάνονται κάποια μαρτύρια αγίων, τούς δίκαιους Αβραάμ, Ισαάκ, Ιακώβ, Λάμεχ κ.λπ., καθώς και λιγοστούς όσιους, ανάμεσα στους οποίους είναι ο άγιος Μελέτιος, ο άγιος Μωυσής ο Αιθίοπας και λίγοι άλλοι ενώ εκεί είναι ιστορημένη και η Κοίμηση του αγίου Μελετίου. 

Ο περίβολος της μονής, από νότια, ανατολικά και βόρεια περιβάλλεται από πτέρυγες κελλιών, εκ των οποίων η βόρεια πτέρυγα χρονολογείται κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους, στα δυτικά του περιβόλου βρίσκεται η Τράπεζα, τα μαγειρεία και τα βοηθητικά κτίρια αυτών, επίσης, μεταβυζαντινών χρόνων ενώ στην ημικυλινδρική κόγχη της τράπεζας διατηρούνται αξιόλογες τοιχογραφίες που χρονολογούνται στο γ΄ τέταρτο του 16ου αιώνα.

Λείψανα που φυλάσσονται στην Μονή.

Στη νότια πλευρά του Καθολικού είναι προσαρτημένο ένα παρεκκλήσιο αφιερωμένο στους Ταξιάρχες, που πιθανότατα ήτανε το πρώτο καθολικό της μονής, ενώ σε μία υπόγεια κρύπτη βρίσκεται και ο τάφος του Οσίου Μελετίου τον οποίο άνοιξε ο ίδιος.

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας η Μονή του οσίου Μελετίου συνέβαλε ουσιαστικά στη διατήρηση της ελληνορθόδοξης συνείδησης των χριστιανών της ευρύτερης περιοχής. 

Τον πρώτο χρόνο της Επαναστάσεως κοντά στη Μονή συγκρούστηκαν οι Έλληνες (υπό τον Ηλία και Κυριακούλη Μαυρομιχάλη) με τους Τούρκους του Κιοσσέ Μεχμέτ και αργότερα η Μονή «υπέστη τα πάνδεινα παρά των Τούρκων». 

Άποψη των τοιχογραφιών στην Μονή

Οι Τούρκοι την λεηλάτησαν δύο φορές και την έκαψαν ενώ αν και κρίθηκε, με το διάταγμα του Όθωνος, διατηρητέα, σιγά - σιγά, λόγω λειψανδρίας, «λησμονιόταν μόνη κι έρημη ψηλά στον Κιθαιρώνα» και μετετράπη σε μετόχι της Μονής Φανερωμένης Σαλαμίνος. 

Ανασυστάθηκε το 1928, σε ανεξάρτητη Μονή, με απόφαση του αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου ενώ με ενέργειες του μητροπολίτου Αττικής και Μεγαρίδος Ιακώβου Βαβανάτσου, το 1950, έγινε γυναικεία Μονή. 

Τα χρόνια μεταξύ 1996 – 1998 έγιναν εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης στην Μονή, αρχικά έγιναν αποξηλώσεις, καθαιρέσεις, εκσκαφές, στο καθολικό έγιναν ενισχύεις, τσιμεντενέσεις, ρητινενέσεις ενώ χρησιμοποιήθηκαν ανοξείδωτοι διατμητικοί σύνδεσμοι και ελκυστήρες. 

Η Τιμία Κάρα του Οσίου Μελετίου του Νέου η οποία
φυλάσσεται στην Μονή της οποίας είναι και Κτήτορας

Στις οικοδομικές εργασίες συμπεριελήφθησαν αρμολογήματα, επιχρίσματα, επιστρώσεις δαπέδων με κεραμικά πλακίδια και ανακατασκευή μαρμάρινης κολώνας ενώ έγινε και κατασκευή της στέγης με χειροποίητα βυζαντινά κεραμίδια, αποτοιχίσεις και συντηρήσεις αγιογραφιών.

Στην Μονή σώζεται τεμάχιο λειψάνου από την κάρα του οσίου Μελετίου, καθώς και λείψανα των Αγίων Θεοδώρου του Στρατηλάτου και Μακαρίου του Αιγυπτίου. 

Στην Μονή σήμερα συνεχίζει από το 1950 να υπάρχει γυναικεία μοναστική αδελφότητα με ηγουμένη την μοναχή Βερονίκη, οι αδελφές της Μονής ασχολούνται με την αγιογραφία, το κέντημα και την κατασκευή εικόνων ενώ λειτουργούν έκθεση και ξενώνα για την φιλοξενία των πιστών.

Η Μονή είναι ανοιχτή Τρίτη έως Παρασκευή 9.00 π.μ - 12.00 μ.μ και 16.00 έως την Δύση του ηλίου και Σάββατο - Κυριακή 9.00 π.μ ως την Δύση του ηλίου ενώ την Δευτέρα είναι κλειστά και πανηγυρίζει την 1η Σεπτεμβρίου, ημέρα εορτής του Οσίου Μελετίου.

Τηλέφωνο επικοινωνίας:  22630 51380 και 51240.