Ναός Παναγίας Μεσοσπορίτισσας, Καλύβια Θορικού, Αττική.

πηγή

Βρίσκεται ένα χιλιόμετρο δυτικά των Καλυβίων, στην περιοχή των εννέα Πύργων στο Δήμο Σαρωνικού, ένα μεσαιωνικό οικισμό με αρκετά βυζαντινά μνημεία. Πολύ κοντά είναι και ένα άλλο βυζαντινό μνημείο, ο ναός του Αγίου Πέτρου. 

 

Άποψη του Ναού 

πηγή

Η Παναγία είναι μεταξύ άλλων και προστάτης των αγροτών.

Επειδή οι καιρικές συνθήκες δεν είναι ίδιες σε όλη την Ελλάδα η σπορά γίνεται σε διαφορετικές ημέρες.

Έτσι σε κάποιες περιοχές η Παναγία ονομάζεται Αποσπορίτισσα (τέλειωσε η σπορά) ή όπως στην περίπτωσή της εκκλησίας των Εννέα Πύργων Μεσοπορίτισσα (μέσο της σποράς).

Ο ναός αρχικά ήταν ένας συνεπτυγμένος σταυροειδής ναός του 11ου ή 12ου αιώνα με κομψό τρούλλο "αθηναϊκού τύπου". Η σημερινή μορφή του ναού είναι διαφοροποιημένη, αφού στα μεταβυζαντινά χρόνια, προστέθηκε δυτικά του ναού θολωτός νάρθηκας και στα βόρεια παρεκκλήσιο με λίγες αξιόλογες τοιχογραφίες του 18° αιώνα.

Άποψη του Ναού 

πηγή

Άποψη του Ναού 

πηγή

Άποψη του Ναού 

πηγή

Άποψη του τρούλου Ναού 

πηγή

Ο αρχικός ναός της Παναγίας έχει όλα τα χαρίσματα των βυζαντινών ναών, όπου το αίσθημα του Υψηλού - που αναδύεται από τη διακριτική υπερίσχυση του κατακόρυφου στοιχείου - έχει ενσωματώσει το αίσθημα του Ωραίου που αναδύεται από τελειότητα των αναλογιών και την αρμονική συνύπαρξη των επί μέρους στοιχείων.

Μοναδική παραφωνία του Ναού της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας είναι οι κακότεχνες αγιογραφίες του τέμπλου αλλά και του Ιερού του 1902, οι οποίες έχουν πιθανότατα επικαλύψει το παλαιότερο βυζαντινό στρώμα τοιχογραφιών ενώ έχει απομείνει μόνο ένα αρκετά μικρό τμήμα τοιχογραφίας της βυζαντινής περιόδου.

Στη σημερινή μορφή του ο ναός είναι ένας μονόχωρος τρουλλαίος συνεπτυγμένος σταυροειδής ναός με νάρθηκα και βόρεια προσθήκη παρεκκλησίου, συνολικών διαστάσεων 7.20 x 10.20 μέτρων περίπου. Η μορφή αυτή έχει προκύψει σε δύο οικοδομικές φάσεις. Η παλαιότερη φάση αφορά τον κυρίως ναό, που είναι ένας μονόχωρος, συνεπτυγμένος σταυροειδής, τρουλλαίος ναός των μεσοβυζαντινών χρόνων (11ος ή 12ος αιώνας).

Άποψη του Ναού 

πηγή

Καταλήγει σε επιμελημένη ημιεξαγωνική κόγχη, που καταλαμβάνει ολόκληρη σχεδόν την ανατολική πλευρά και φέρει τρίλοβο παράθυρο.

Ο τρούλος είναι κομψότατος, οκταγωνικός εξωτερικά και κυλινδροειδής εσωτερικά.

Έχει οκτώ μονόλοβα επιμήκη παράθυρα, καμπύλα γείσα, λιθίνους κιονίσκους στις ακμές και υδρορροές.

Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά των τρούλλων των αθηναϊκών ναών του 11ου - 12ου αιώνα, γι αυτό και χαρακτηρίζεται σαν τρούλος "αθηναϊκού τύπου", με βάση τον οποίο έχει γίνει και η χρονολόγηση του μνημείου. Σε δεύτερη μεταβυζαντινή οικοδομική φάση - πιθανόν στα χρόνια της τουρκοκρατίας - προστέθηκαν στον αρχικό ναό, παρεκκλήσι και νάρθηκας.

Άποψη του Ναού 

πηγή

Το παρεκκλήσι στα βόρεια του ναού είναι καμαροσκέπαστο, και καταλήγει σε μία ημιεξαγωνική κόγχη Ιερού κατά πολύ μικρότερη όμως της κόγχης του κυρίως ναού, η οποία και φέρει και ένα παράθυρο σχηματισμένο σε τύπο πολεμίστρας.

Για την επικοινωνία με τον αρχικό ναό, ανοίχτηκαν δύο τοξωτές καμάρες, μία μεγαλύτερη και μία μικρότερη, ενώ μια ακόμα μικρότερη καμάρα συνδέει τα δύο Ιερά μεταξύ τους.

Δυτικά του ναού της Μεσοσπορίτισσας, προστέθηκε ο επίσης καμαροσκέπαστος νάρθηκας, που αυτός επικοινωνεί με τον κυρίως ναό αλλά επίσης και με το παρεκκλήσι μέσω μιας τοξωτής καμάρας.

Άποψη του εσωτερικού του Ναού 

πηγή

Πάνω από την είσοδο υπάρχει ένα τοξωτό προσκυνητάρι, με μία αετωματική επίστεψη, αλλά χωρίς την τοιχογραφία του Αγίου του ναού (εν προκειμένω των Εισοδείων) η οποία δυστυχώς έχει πλέον καταστραφεί.

Ο φωτισμός του κυρίως ναού εισβάλλει εσωτερικά άπλετος, από τα οκτώ εντυπωσιακά παράθυρα του τρούλλου και λιγότερο όμως από το τρίλοβο παράθυρο της κόγχης αλλά επίσης και από το μονόλοβο παράθυρο που βρίσκεται ψηλά στο αψίδωμα του νοτίου τοίχου.

Στο παρεκκλήσι καθώς όμως και στον νάρθηκα του ναού, ο φωτισμός είναι έμμεσος και σαφώς κάπως χαμηλότερος ενώ η κεντρική είσοδος στο ναό είναι χαμηλή και μας αναγκάζει να σκύψουμε προκειμένου να μπούμε εσωτερικά.

Άποψη του τρούλου του Ναού 

πηγή

Το τέμπλο του κυρίως ναού της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας, είναι κτιστό με πάχος 0.36 μέτρων και με δύο χαμηλά βάθρα εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης. 

Το τέμπλο είναι επίσης σχετικά χαμηλό και επιτρέπει έτσι την θέαση στο επάνω μέρος της αψίδας του Ιερού. 

Το τέμπλο του παρεκκλησίου είναι επίσης και αυτό κτιστό με πάχος 0.50 μέτρα, με μία είσοδο. 

Οι τοιχογραφίες του τέμπλου και του Ιερού του κυρίως ναού, είναι μια παραφωνία στο υπόλοιπο περιβάλλον καθόσον είναι πολύ κακότεχνες, αγιογραφημένες το 1902, πάνω πιθανότατα στις παλαιότερες βυζαντινές εικόνες, που ίσως ήταν ημικατεστραμμένες. 

Άποψη των τοιχογραφιών του Ναού, Η Πλατυτέρα 

πηγή

Η κεντρική είσοδος του ναού

Στο παρεκκλήσι όμως έχουν διασωθεί πέντε αξιόλογες, μη επιζωγραφημένες, αγιογραφίες, όπως η Παναγία και ο Χριστός στο τέμπλο και στο πλάι οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος, κ.α.. 

 

Αυτές χρονολογούνται το 18ο αιώνα και έχουν πιθανά αγιογραφηθεί από μαθητές της σχολής του Γ. Μάρκου.

Στην περιοχή των Εννέα Πύργων υπήρχε ένας αξιόλογος μεσαιωνικός οικισμός, όπως διαφαίνεται από τα μνημεία που έχουν καταγραφεί είτε με μορφή ερειπίων είτε διασωσμένα, όπως ο Άγιος Πέτρος και η Παναγία Μεσοσπορίτισσα. 

Γύρω από τις δύο αυτές εκκλησίες υπάρχουν σωροί λίθων από ερείπια και άλλων βυζαντινών μνημείων, ενώ ανασκαφές μπορεί να αποκαλύψουν και άλλες εκκλησίες, όπως το ερείπιο του πιθανολογούμενου Άγιου Ιωάννη του Γκουριμπίμ, που ερευνάται τα τελευταία χρόνια.

Τα κλειδιά για την επίσκεψη του ναού βρίσκονται στο ναό της Ευαγγελίστριας Καλυβίων Θορικού, στην ενορία του οποίου ανήκει και η Παναγία Μεσοσπορίτισσα πανηγυρίζει την ημέρα των Εισοδίων της Θεοτόκου, στις 21 Νοεμβρίου με πανηγυρικό εσπερινό αλλά και Θεία Λειτουργία.

Τηλέφωνο: (+30) 22990 48485, Ιερός ναός Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, Καλυβίων.