 |
| πηγή |
Φυλάσσεται
στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας Αγίου
όρους και είναι αφιέρωμα προς Αυτήν του
βυζαντινού αυτοκράτορα Νικηφόρου
Φωκά.
Στην φωτογραφία διακρίνεται και ο ο
βαρύς επιστήθιος ηγουμενικός σταυρός
του Οσίου
Αθανασίου του Αθωνίτη,
του θεμελιωτή του μοναχισμού στο Άγιο
Όρος, που περιέχει ιερά λείψανα.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στην Ορθόδοξη Εκκλησία αποδίδουμε στα Αγία λείψανα τιμή και ευλαβική προσκύνηση, η όποια όμως δεν αποτελεί λατρευτική προσκύνηση η λατρεία. Τούτο γιατί κανείς ποτέ ορθόδοξος χριστιανός δεν ταύτισε στη σκέψη του τα τίμια λείψανα με «θεούς». Μακαριστός π. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΛΕΒΙΖΟΠΟΥΛΟΣ (ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ ΑΙΡΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ).
 |
Αγιος Βασίλειος ο Μέγας, Φορητή εικόνα του 1850,
Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου (Σκήτη) Βέροιας
πηγή |
Ως πατρίδα του αναφέρεται η Καισαρεία της Καππαδοκίας και είχε 8 ή 9 αδέρφια, 3 αγόρια και πέντε κορίτσια ενώ κάποιο ακόμη παιδί φαίνεται να πέθανε σε βρεφική ηλικία. Από τα 4 αγόρια τα 3 έγιναν επίσκοποι (ο Βασίλειος Καισαρείας, ο Γρηγόριος Νύσσης και ο Πέτρος Σεβάστειας, το ένα μοναχός (ο Ναυκράτιος) ενώ από τις 5 αδερφές του, η πρώτη και το πιο μεγάλο παιδί της οικογένειας, η Οσία Μακρίνα.
Γονείς του ήταν ο Βασίλειος με καταγωγή από την Νεοκαισάρεια του Πόντου, καθηγητής ρητορικής και η μητέρα του Αγία Εμμέλεια που ήταν απόγονος οικογένειας Ρωμαίων αξιωματούχων όμως ο πατέρας της είχε πεθάνει ως Χριστιανός μάρτυρας.
Οι γονείς του αν και ήτανε ευγενείς και πλούσιοι, είχαν μεγάλο χριστιανικό φρόνημα και έθεσαν τις πρώτες, καθοριστικής σημασίας, πνευματικές βάσεις του Αγίου που μεταφέρθηκε από τη γιαγιά του Μακρίνα στο κτήμα των Αννήσων κοντά στον ποταμό Ίρι της Μικράς Ασίας, όπου ανατράφηκε από αυτήν μέχρι το θάνατό της και μετέπειτα από την πρωτότοκη αδερφή του Μακρίνα η οποία επηρέασε καθοριστικά τον μικρό Βασίλειο να στραφεί στην Χριστιανική πίστη.
 |
Ο Άγιος Βασίλειος.
Τοιχογραφία τού 16ου αιώνα στην Ιερά Μονή Αγίου
Νεοφύτου κοντά στην πόλη της Πάφου, Κύπρος.
|
Με εφόδιο αυτή τη χριστιανική ανατροφή, ο Βασίλειος αρχίζει μια καταπληκτική ανοδική πνευματική πορεία έχοντας τα χαρίσματα της ευστροφίας και της μνήμης, κατακτά σχεδόν όλες τις επιστήμες της εποχής του.
Το σπουδαιότερο είναι ότι κατακτά τη θεία θεωρία του Ευαγγελίου και την κάνει αμέσως πράξη με την αυστηρή ασκητική ζωή του.
Την εγκύκλια παιδεία έλαβε από τον πατέρα του ενώ μετά την εκδημία του γύρω στα 345 μετέβη στην Καισάρεια και κατόπιν η ανάγκη του για περαιτέρω μόρφωση τον έφερε στην Κωνσταντινούπολη, όπου φοίτησε κοντά στο γνωστό δάσκαλο της εποχής Λιβάνιο και επακόλουθα στην Αθήνα κατά το 352.
Στην Αθήνα επί τέσσερα χρόνια συμπλήρωσε τις σπουδές του, σπουδάζοντας φιλοσοφία, ρητορική, γραμματική, αστρονομία και ιατρική έχοντας συμφοιτητές του τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό, τον Ιουλιανό τον Παραβάτη ενώ γράφηκε στη σχολή του Χριστιανού φιλοσόφου Προαιρεσίου παρακολουθώντας τη διδασκαλία.
Από την Αθήνα επέστρεψε στην Καισαρεία το καλοκαίρι του 356 και δίδασκε την ρητορική τέχνη όμως το 358, επηρεασμένος από το θάνατο του αδερφού του μοναχού Ναυκρατίου, βαπτίζεται Χριστιανός πιθανόν από τον επίσκοπο Διάνιο, και αποφασίζει να αφιερώσει τον εαυτό του στην ασκητική πολιτεία.
Το σπουδαιότερο είναι ότι κατακτά τη θεία θεωρία του Ευαγγελίου και την κάνει αμέσως πράξη με την αυστηρή ασκητική ζωή του.
Την εγκύκλια παιδεία έλαβε από τον πατέρα του ενώ μετά την εκδημία του γύρω στα 345 μετέβη στην Καισάρεια και κατόπιν η ανάγκη του για περαιτέρω μόρφωση τον έφερε στην Κωνσταντινούπολη, όπου φοίτησε κοντά στο γνωστό δάσκαλο της εποχής Λιβάνιο και επακόλουθα στην Αθήνα κατά το 352.
Στην Αθήνα επί τέσσερα χρόνια συμπλήρωσε τις σπουδές του, σπουδάζοντας φιλοσοφία, ρητορική, γραμματική, αστρονομία και ιατρική έχοντας συμφοιτητές του τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό, τον Ιουλιανό τον Παραβάτη ενώ γράφηκε στη σχολή του Χριστιανού φιλοσόφου Προαιρεσίου παρακολουθώντας τη διδασκαλία.
Από την Αθήνα επέστρεψε στην Καισαρεία το καλοκαίρι του 356 και δίδασκε την ρητορική τέχνη όμως το 358, επηρεασμένος από το θάνατο του αδερφού του μοναχού Ναυκρατίου, βαπτίζεται Χριστιανός πιθανόν από τον επίσκοπο Διάνιο, και αποφασίζει να αφιερώσει τον εαυτό του στην ασκητική πολιτεία.
 |
Ο Άγιος Βασίλειος, τοιχογραφία.
Ιερό Παρεκκλήσιο Αποστόλου Παύλου.
Ναός Παναγίας Σκριπούς Ορχομενός
πηγήΒοιωτίας. |
Επέστρεψε το 359 στον Πόντο και για μικρό χρονικό διάστημα διέμεινε στην Αριανζό, κοντά στο φίλο του Γρηγόριο.
Τον Ιανουάριο του 360 φαίνεται να συμμετείχε, ως παρατηρητής εντεταλμένος από τον επίσκοπο Διάνιο, στην Αρειανική Σύνοδο, που συνήλθε στην Κωνσταντινούπολη, για την έριδα μεταξύ Ομοουσιανών και Ομοιανών και μετά την υπογραφή, από μέρους του Διανίου, του συμβόλου των Ομοιανών, ο Βασίλειος απογοητευμένος αποσύρθηκε στο ησυχαστήριο της αδερφής του εγκαινιάζοντας τη μνημειώδη αλληλογραφία του με το Γρηγόριο.
Το καλοκαίρι του 364 ο Ευσέβιος Καισαρείας τον χειροτόνησε πρεσβύτερο όμως η μεγάλη δραστηριότητα και η μόρφωση του Βασιλείου προκάλεσαν τα ζηλόφθονα αισθήματα του Ευσεβίου γεγονός που οδήγησε τον Βασίλειο, για ακόμα μία φορά, να επιστρέψει στην πατρίδα του.
Η μεσολάβηση, όμως, του Γρηγορίου επιφέρει εξομάλυνση των σχέσεων και την επιστροφή του Βασιλείου στην Καισάρεια και μετά το θάνατο του Ευσεβίου, με τη συνδρομή του Ευσεβίου επισκόπου Σαμοσάτων και του Γρηγορίου επισκόπου Ναζιανζού, εκλέγεται διάδοχός του στην επισκοπική έδρα της Καισάρειας και αναλαμβάνει συν τω χρόνω, λόγω του κύρους της προσωπικότητάς του, την εξαρχία της Αρχιεπισκοπής του Πόντου.
 |
Ο Άγιος Βασίλειος, ο Αρχιεπίσκοπος της Καισάρειας.
Βυζαντινό Μηνολόγιο 30 Δεκεμβρίου - 1 Ιανουαρίου
τού 14ου αιώνα, βρίσκεται στην Οξφόρδη.
Bodleian Βιβλιοθήκη (Bodleian Library).
|
Στην περιφέρεια της ποιμαντικής του ευθύνης είχε να αντιμετωπίσει την έντονη παρουσία του αρειανικού στοιχείου και άλλων χριστιανικών, μη ορθόδοξων, ομολογιών ενώ σε αυτό τον τομέα έδρασε και ως επίσκοπος, δηλαδή οργανωτικά, αλλά και με την αντιρρητική του γραμματεία.
Μέσα από τις επιστολές του φαίνονται οι προσπάθειες που κατέβαλε για την ανάδειξη άξιων κληρικών στο ιερατείο, την καταπολέμηση της σιμωνίας των επισκόπων, την πιστή εφαρμογή των ιερών κανόνων από τους πιστούς καθώς και η ποιμαντική μέριμνα, που επέδειξε έναντι των αποκομμένων και περιθωριοποιημένων μελών της Εκκλησίας.
 |
Ο Άγιος Βασίλειος, ο Αρχιεπίσκοπος της Καισάρειας.
Εικόνα ελληνική τού δεύτερου μισού τού 16ου αιώνα
Βυζαντινό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
|
Η όλη του δραστηριότητα επιφέρει τη βαθμιαία αναγνώρισή του ως κοινού έξαρχου ολόκληρου του ασιατικού θέματος της Αυτοκρατορίας.
Στην οικουμενική Εκκλησία ο Βασίλειος αναλαμβάνει τα πνευματικά ηνία από το Μέγα Αθανάσιο, ο οποίος βαθμιαία αποσύρεται από την ενεργό δράση λόγω γήρατος και εργάζεται για την επικράτηση των ορθόδοξων χριστιανικών αρχών και υπερασπίζεται το δογματικό προσανατολισμό της Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας.
Στην οικουμενική Εκκλησία ο Βασίλειος αναλαμβάνει τα πνευματικά ηνία από το Μέγα Αθανάσιο, ο οποίος βαθμιαία αποσύρεται από την ενεργό δράση λόγω γήρατος και εργάζεται για την επικράτηση των ορθόδοξων χριστιανικών αρχών και υπερασπίζεται το δογματικό προσανατολισμό της Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας.
Προσπαθεί να βρίσκεται σε αλληλενέργεια με τα ορθόδοξα πατριαρχεία και ουσιαστικά υποκαθιστά και αντικαθιστά την αρειανίζουσα ιεραρχία του πολιτικού κέντρου της Αυτοκρατορίας.
Σε αυτή την προσπάθεια συναντά την αδιάφορη ή προκατειλημμένη στάση των άλλων πατριαρχείων, γεγονός, που παρά την απογοήτευση που του επιφέρει δεν τον καταβάλει στη συνέχιση του αγώνα του ενώ έργο ζωής και σημαντικό σταθμό στην πορεία του, αποτελεί η ίδρυση και λειτουργία ενός κοινωνικού φιλανθρωπικού συστήματος, του Πτωχοκομείου ή Βασιλειάδας.
 |
Ο Μέγας Βασίλειος και ο Όσιος Εφραίμ ο Σύριος.
Φορητή εικόνα 10ου αιώνα, μονή Αγίας Αικατερίνης, Σινά
|
Εκεί διοχετεύει όλη την ποιμαντική του ευαισθησία, καθιστώντας την πρότυπο κέντρου περίθαλψης και φροντίδας των ασθενέστερων κοινωνικά ατόμων.
Ουσιαστικά η Βασιλειάδα υπήρξε ένας πρότυπος οίκος για τη φροντίδα των ξένων, την ιατρική περίθαλψη των φτωχών άρρωστων και την επαγγελματική κατάρτιση των ανειδίκευτων.
Καθίσταται η μήτρα ομοειδών οργανισμών που δημιουργήθηκαν σε άλλες επισκοπές και στάθηκε η σταθερή υπενθύμιση στους πλούσιους του προνομίου τους να διαθέτουν τον πλούτο τους με έναν αληθινά χριστιανικό τρόπο.
Καταπονημένος ο Βασίλειος από την ευρεία δράση που ανέπτυξε σε πολλούς τους τομείς της χριστιανικής μαρτυρίας καθώς και την ασκητική ζωή, την οποία ακολουθούσε, πεθαίνει την 1 Ιανουαρίου του 379 σε ηλικία 49 ετών.
Καταπονημένος ο Βασίλειος από την ευρεία δράση που ανέπτυξε σε πολλούς τους τομείς της χριστιανικής μαρτυρίας καθώς και την ασκητική ζωή, την οποία ακολουθούσε, πεθαίνει την 1 Ιανουαρίου του 379 σε ηλικία 49 ετών.
Ο θάνατός του βυθίζει στο πένθος όχι μόνο το ποίμνιό του αλλά και όλο το χριστιανικό κόσμο της Ανατολής ενώ στην κηδεία του συμμετέχουν Ιουδαίοι, πιστοί της εθνικής θρησκείας και ένα πλήθος ανομοιογενούς θρησκευτικής και εθνικής απόχρωσης.
 |
Τρεις συλλειτουργούντες ιεράρχες κρατώντας
ενεπίγραφα ειλητάρια, στραμμένοι προς τα δεξιά.
Αναγνωρίζεται στη μέση, από τα φυσιογνωμικά του
χαρακτηριστικά, ο Βασίλειος.
Τοιχογραφία - νωπογραφία (αποτοιχισμένη)
α' μισό 13ου αιώνα Βυζαντινό μουσείο Βέροιας
|
Η παρακαταθήκη του υπήρξε το τεράστιο σε μέγεθος και σημασία θεολογικό – δογματικό του έργο μαζί με τη συμβολή του στη λειτουργική και την πρωτότυπη ανθρωπιστική του δράση.
Ο Μέγας Βασίλειος είναι ένας από τους σημαντικότερους δογματικούς θεολόγους του Ορθοδόξου Χριστιανισμού με σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη του Τριαδικού δόγματος που διακήρυξε την ενότητα της Αγίας Τριάδας ως μιας ουσίας και προχώρησε στον προσδιορισμό του υποστατικού διαχωρισμού των Προσώπων της.
Κάθε υπόσταση διακρίνεται από ορισμένους τρόπους ύπαρξης και μεμονωμένα χαρακτηριστικά (ιδιώματα): ο Πατέρας είναι αγέννητος, ο Υιός γεννηθείς αχρόνως και το Άγιο Πνεύμα εκπορευτό διά του Πατρός. Η μόνη προτεραιότητα του Πατέρα είναι λογική, μη χρονική και δεν ενέχει καμία ανωτερότητα ενώ τόνισε επίσης τη σημασία της διάκρισης μεταξύ ουσίας και ενεργειών του Θεού, μεταξύ του άκτιστου Θεού και του κτιστού κόσμου υπάρχει οντολογικό χάσμα, που αποκλείει την κατ’ ουσία κοινωνία και σχέση μεταξύ τους.
Ο Θεός καθίσταται αντιληπτός στον κόσμο διά των ενεργειών του, το ότι ο κόσμος διατηρείται στο "είναι" οφείλεται στη δημιουργική, συνεκτική και ζωοποιό ενέργεια του Θεού.
Ο Θεός καθίσταται αντιληπτός στον κόσμο διά των ενεργειών του, το ότι ο κόσμος διατηρείται στο "είναι" οφείλεται στη δημιουργική, συνεκτική και ζωοποιό ενέργεια του Θεού.
Ο Βασίλειος ήταν θαυμαστής του μεγάλου αλεξανδρινού φιλοσόφου Ωριγένη αλλά στο ερμηνευτικό του έργο απορρίπτει την αλληγορική μέθοδο και πλησιάζει προς την αντιοχειανή σχολή, ερμηνεύει χρησιμοποιώντας το κείμενο ως αφορμή έκθεσης των προσωπικών του θέσεων.
 |
Η Κοίμηση τού Αγίου Βασιλείου τού Μεγάλου
Εικόνα τού 15ου αιώνα στην Μονή Αγ. Αικατερίνης, Σινά
|
Κεφαλαιώδης ήταν και η συμβολή του στην αξιολόγηση της θύραθεν παιδείας μέσα στη χριστιανική Εκκλησία.
Μελετητής ο ίδιος και γνώστης της ελληνικής φιλοσοφίας, τη χρησιμοποιεί ως όργανο επεξεργασίας και διατύπωσης των θεολογικών του αντιλήψεων.
Η φιλοσοφία, κατά το Βασίλειο, πρέπει να μελετάται υπό το νέο χριστιανικό πρίσμα, δεν απορρίπτει τη μελέτη των κλασσικών γραμμάτων αλλά αντίθετα προτρέπει στη χρήση τους ως ένδυμα της χριστιανικής θρησκευτικής διδασκαλίας.
Η φιλοσοφία, κατά το Βασίλειο, πρέπει να μελετάται υπό το νέο χριστιανικό πρίσμα, δεν απορρίπτει τη μελέτη των κλασσικών γραμμάτων αλλά αντίθετα προτρέπει στη χρήση τους ως ένδυμα της χριστιανικής θρησκευτικής διδασκαλίας.
Στον τομέα του μοναχισμού ανέλαβε δράση, θέτοντάς τον υπό τον έλεγχο της εκκλησιαστικής ηγεσίας και εισήγαγε την ομολογία της αφιέρωσης στο Θεό και της ένταξης στην αδελφότητα, η οποία προέβλεπε αγαμία, υπακοή και ακτημοσύνη ενώ έθεσε την αυθαίρετη πνευματικότητα του μοναχισμού στη σταθερή βάση της Αγίας Γραφής και τοποθέτησε τους μοναχούς στη γραμμή του κοινού βίου και της οργανωμένης δράσης.
Στις μέρες του υπήρξε μια σοβαρή αίρεση, ο Αρειανισμός και ο Άγιος αγωνίστηκε για την ενότητα της εκκλησίας, για αυτό έγραψε και σπουδαία θρησκευτικά συγγράμματα, όπως το "Περί Αγίου Πνεύματος" και εργαζόταν σκληρά, προς την επίλυση των διαφορών, δείχνοντας μόνο τον δρόμο της αγάπης.
 |
Ο Άγιος Βασίλειος, ο Αρχιεπίσκοπος της Καισάρειας.
Τμήμα βυζαντινής Εικόνας τού 14ου αιώνα στην Ιερά
Μονή Αγίας Αικατερίνης στο Σινά.
|
Πλούσιο είναι και το νομικό του έργο το οποίο βρίσκουμε συγκεντρωμένο κυρίως στις επιστολές του προς τον Αμφιλόχιο Ικονίου, από τις οποίες προήλθαν οι 85 κανόνες που, αφού επικυρώθηκαν από τη Σύνοδο εν Τρούλω στα τέλη του 7ου αιώνα (691/2), αποτελούν ως σήμερα, ως συστατικό στοιχείο των νομοκανονικών συλλογών, βασικό βοήθημα του εκκλησιαστικού δικαίου.
Το ίδιο ισχύει και για ένα άλλο νομικό του έργο, τους λεγόμενους «μοναχικούς κανόνες» διατάξεις που αφορούν την οργάνωση των μονών και τη διαβίωση των μοναχών.
Ενδεικτικό της μεγάλης εκτίμησης στο έργο του Μ. Βασιλείου που έτρεφαν οι ερμηνευτές των δικαιϊκών πηγών όχι μόνο του χώρου της Εκκλησίας αλλά και της Πολιτείας, αποδεικνύεται από την συχνή παραπομπή των κανόνων του στα σχόλια των Βασιλικών, της τελευταίας δηλαδή επίσημης κωδικοποιήσεως που πραγματοποιήθηκε κατ΄εντολήν του Λέοντος ΣΤ' του Σοφού στα τέλη του 9ου αιώνα.
 |
«Οι Τρεις Ιεράρχες και σκηνές του βίου τους».
Τοιχογραφία από το ναό της Παναγίας Πικριδιώτισσας.
Αρχές 18ου αιώνα, Μουσείο Ζακύνθου.
|
Η μνήμη του τιμάται στις 1 Ιανουαρίου ενώ το 1081 ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως – Νέας Ρώμης Ιωάννης Μαυρόπους (ο από Ευχαΐτων) θέσπισε έναν κοινό εορτασμό των Τριών Ιεραρχών, Βασιλείου του Μεγάλου, Ιωάννη Χρυσοστόμου και Γρηγορίου του Θεολόγου, στις 30 Ιανουαρίου ως προστάτες των γραμμάτων και της παιδείας.
Το έθιμο της βασιλόπιτας (γλυκό φούρνου που μέσα τοποθετείται ένα νόμισμα) συνδέεται με τον Άγιο Βασίλειο και σερβίρεται στο γιορτινό τραπέζι της Πρωτοχρονιάς, δηλαδή την ημέρα που τιμάται η μνήμη του.
Σύμφωνα με την παράδοση μπήκαν κάποτε εχθροί στην Καισάρεια και έκλεψαν όλα τα χρυσαφικά όμως με θαυματουργό τρόπο βρέθηκαν τα κοσμήματα και ο Επίσκοπος Άγιος Βασίλειος σκέφτηκε να κάνει μια τεράστια πίτα, όπου μέσα έβαλε τα κοσμήματα και καθένας που έπαιρνε ένα κομμάτι αποκτούσε και το κόσμημα που περιείχε το κομμάτι του. Έτσι όλοι ήταν ευχαριστημένοι που είχαν πάλι χρυσά κοσμήματα.
Το έθιμο της βασιλόπιτας (γλυκό φούρνου που μέσα τοποθετείται ένα νόμισμα) συνδέεται με τον Άγιο Βασίλειο και σερβίρεται στο γιορτινό τραπέζι της Πρωτοχρονιάς, δηλαδή την ημέρα που τιμάται η μνήμη του.
Σύμφωνα με την παράδοση μπήκαν κάποτε εχθροί στην Καισάρεια και έκλεψαν όλα τα χρυσαφικά όμως με θαυματουργό τρόπο βρέθηκαν τα κοσμήματα και ο Επίσκοπος Άγιος Βασίλειος σκέφτηκε να κάνει μια τεράστια πίτα, όπου μέσα έβαλε τα κοσμήματα και καθένας που έπαιρνε ένα κομμάτι αποκτούσε και το κόσμημα που περιείχε το κομμάτι του. Έτσι όλοι ήταν ευχαριστημένοι που είχαν πάλι χρυσά κοσμήματα.
Απολυτίκιο
του Μεγάλου Βασιλείου.
του Μεγάλου Βασιλείου.