Ιερά Μονή Παναγίας της Βαρνάκοβας, Φωκίδα

πηγή

Bρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του νομού Φωκίδας, στο Δήμο Ευπαλίου, 30 περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Ναυπάκτου, στον παλαιό δρόμο του Λιδωρικίου, κτισμένη πάνω σε έναν μικρό λόφο τις παρυφές των Βαρδουσίων Ορέων και σε υψόμετρο 800 περίπου μέτρων, ανάμεσα σε πυκνό δάσος από βελανιδιές και αγριοκαστανιές, με πλουσιότατη θέα προς την ορεινή Ναυπακτία, τη Δωρίδα το Όρος Γκιώνα και τον ποταμό Μόρνο.

 

Άποψη της Μονής

Η Ιερά Μονή Παναγίας Βαρνάκοβας είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και είναι ένα από τα ιστορικότερα Μοναστήρια της Ελλάδας και το 5ο παλαιότερο. 

Ιδρύθηκε κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο, το έτος 1077, από τον Όσιο Αρσένιο τον Βαρνακοβίτη, μοναχό καταγόμενο από την Καρυά Δωρίδας και γρήγορα αναδείχθηκε σε θρησκευτικό κέντρο μεγάλης ακτινοβολίας, θέση που διατηρεί μέχρι και σήμερα, αποκαλούμενη ως "η Αγία Λαύρα της Ρούμελης". 

Όπως αναφέρει η κτητορική επιγραφή, η οποία βρίσκεται στο εσωτερικό του καθολικού, εντοιχισμένη υπεράνω της πύλης που συνδέει τον εξωνάρθηκα με τον κυρίως ναό, η Μονή ιδρύθηκε το 1077, επί αυτοκράτορος Μιχαήλ Ζ' Δούκα (ή Παραπινάκη) και Οικουμενικού Πατριάρχου Κοσμά Α' Ιεροσολυμίτου. 

Άποψη της Μονής
πηγή

Άποψη της Μονής
πηγή

Άποψη της Μονής
πηγή

Επί αυτοκράτορα Αλεξίου Α' Κομνηνού και Πατριάρχου Νικολάου Γ' Κυρδινιάτη ή Γραμματικού), ολοκληρώνεται η κατασκευή του μοναστικού συγκροτήματος, ενώ ιδρύεται δεύτερος και μεγαλοπρεπέστερος ναός το 1148. 

Ο Αλέξιος Κομνηνός  έγινε μοναχός με το όνομα "Ακάκιος" και ετάφη μέσα στον Ναό της Παναγίας ενώ στον ίδιο Ναό ετάφη και ο Εμμανουήλ Πορφυρογέννητος, που είχε διαδεχθεί τον Ιωάννη Ανδρόνικο και αυτός τον Αλέξιο Κομνηνό στο θρόνο, μάλιστα, στη Μονή βρέθηκε και επιγραφή σε πέτρινη λάρνακα που αναφέρει τα ονόματα "Σεβαστοκράτωρ Άννα και Κωνσταντίνος" (Κομνηνοί). 

Την περίοδο εκείνη η Μονή κατέχει αρκετά μετόχια στην γύρω περιοχή, με μερικά από αυτά να προέρχονται από αφιερώσεις των Κομνηνών, γεγονός που μαρτυρεί την ακτινοβολία της ενώ αρχές του 13ου αιώνα, όπως αναφέρεται στο κτητορικό της Μονής για το έτος 1212, ζούσαν στη Βαρνάκοβα 96 ιερομόναχοι και διάκονοι, ενώ η περιουσία του Μοναστηριού ήταν μεγάλη. 

Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, το 1204, το Μοναστήρι τέθηκε υπό του Δεσποτάτο της Ηπείρου και παρέμεινε εντεταγμένο σε αυτό για όσο το Δεσποτάτο υπήρχε (δηλαδή ως το 1359, οπότε και ενσωματώθηκε ξανά στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία).

Άποψη της Μονής
πηγή

Άποψη της Μονής
πηγή

Το Καθολικό της Μονής
πηγή

Το αγάπησαν και το προστάτεψαν οι Κομνηνοί που τής δώρισαν πολλά κτήματα στην κοιλάδα τού Μόρνου, πού έφθαναν μέχρι τη θάλασσα αλλά και νησιά του Κορινθιακού, οι Παλαιολόγοι καθώς όμως και ο Καποδίστριας.

Ο αρχικός ναός ξεκίνησε να δημιουργείται το 1077 και το 1148 δημιουργείται ένας δεύτερος, μεγαλύτερος είτε με εκ βάθρων ανέγερση είτε επεκτείνοντας τον πρώτο ναό. 

Ο νέος αυτός ναός ήταν του τύπου βασιλικής με τρούλο, με τρία ζεύγη κιόνων σε δύο σειρές, που χώριζαν το εσωτερικό του σε τρία κλίτη και στην τελική του μορφή, αποτελούνταν από έναν εξωτερικό νάρθηκα, έναν εσωτερικό νάρθηκα και τον κυρίως ναό, που ήταν και το παλαιότερο μέρος του αρχιτεκτονικού συνόλου. 

Άποψη της εισόδου της Μονής
πηγή

Ο εσωνάρθηκας ανεγέρθη εκ βάθρων το 1151 ενώ ο εξωνάρθηκας το 1229, όπως δηλώνεται σε χρονικό σημείωμα του 1690, ένα από τα πολλά έγγραφα που διασώθηκαν στον θησαυρό της μονής. 

Το δάπεδο του ναού εκείνου ήταν διακοσμημένο με μαρμαροθετήματα, όμως πυρπολήθηκε το 1700 (ίσως, μάλιστα, να είχε προηγηθεί μια παρόμοια πυρκαγιά και το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα), ανακαινίσθηκε το 1805 και τελικά ανατινάχθηκε στις 26 Μαΐου 1826, κατά την τελική φάση της πολιορκίας της μονής.

Ο σημερινός ναός κατασκευάστηκε το 1831, είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο, αμφικλινής, κεραμοσκεπής και κτισμένος με λαξευτούς λίθους ενώ εξωτερικά, δεξιά της εισόδου του, υπάρχει δίλοβο κωδωνοστάσιο, σε σχέδιο του Ανδρέα Γάσπαρη Κάλανδρου, υπεύθυνου της ανακατασκευής, επηρεασμένο από την επτανησιώτικη αρχιτεκτονική. 

Άποψη της εισόδου της Μονής

πηγή φωτογραφίας: greece.terrabook.com

Άποψη του Καθολικού της Μονής
πηγή

Ο νάρθηκας και ο κυρίως ναός διαιρούνται σε 3 κλίτη από 2 σειρές κιόνων, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν οι κίονες του παλαιού εξωνάρθηκα.

Επάνω από την πύλη με την οποία επικοινωνεί ο νάρθηκας με τον κυρίως ναό είναι εντοιχισμένη η κτητορική επιγραφή, ενώ έχει διασωθεί και μία τοιχογραφία της Παναγίας Οδηγήτριας, που σύμφωνα με τον Αναστάσιο Ορλάνδο ανάγεται πριν το 1453.

Αντίθετα με τον εξωνάρθηκα, ο παλαιός εσωτερικός νάρθηκας δεν διακρίνεται στον σημερινό ναό. Ο αρχικός διαχωρισμός του ναού σε εσωτερικό νάρθηκα και κύριο μέρος μπορεί να παρατηρηθεί από μια μικρή υψομετρική διαφορά ελάχιστων εκατοστών στο δάπεδο του κυρίως ναού. 

Μαρμαροθέτημα με λιοντάρι στο δάπεδο της Μονής

πηγή

Το δάπεδο του κυρίως ναού αποτελείται εν μέρει από μαρμαροθετήματα του 11ου αιώνα, τα οποία είναι και το μοναδικό στοιχείο διακόσμησης που διασώζεται από τον παλαιό ναό, αφού οι τοιχογραφίες και το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι από την περίοδο 1831 - 1838, όταν ανοικοδομήθηκε ο ναός.

Θεματικά, τα μαρμαροθετήματα του δαπέδου του Καθολικού χωρίζονται σε 25 μικρά τετράγωνα ή ορθογώνια πλαίσια, ομαδοποιημένα σε 14 ομάδες, τα οποία φέρουν είτε διάφορες γεωμετρικές παραστάσεις είτε και παραστάσεις ζώων, με τις παραστάσεις αυτές να είναι κατασκευασμένες με την τεχνική της εκτομής του μαρμάρου με βάση το σχέδιο του πλαισίου και τοποθετημένα προσεχτικά στις τομές μικρών μαρμάρινων τεμαχίων.

Κάτοψη του δαπέδου του Καθολικού με τα 

μαρμαροθετήματα.

πηγή

Λόγω της δυσκολίας αυτής της τεχνικής, η ύπαρξη παρόμοιων παραστάσεων ζώων σε άλλους βυζαντινούς ναούς είναι σπάνια. 

Οι Κομνηνοί αγάπησαν τόσο την Παναγία την Βαρνάκοβα, ώστε επέλεξαν το καθολικό τής Μονής ως τόπο ενταφιασμού τους και αυτό, διότι έγιναν από αυτούς δύο μοναχοί: ο Αλέξιος, με το όνομα Ακάκιος και ο κάποτε ηγούμενος και ο πατέρας του Εμμανουήλ, με το όνομα Ματθαίος. 

Ο αρχαιολόγος Ορλάνδος απεκάλυψε τούς τάφους τους κάτω από το δάπεδο του εσωνάρθηκα, το 1919 και υπάρχουν, ακόμη, στη Μονὴ οι επιτύμβιες πλάκες τους σήμερα. Η Βαρνάκοβα ήταν το προπύργιο της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού στα χρόνια της επιρροής των Λατίνων στη Δυτική Ελλάδα και κυρίως, κατά τη Φραγκοκρατία, αλλά και ο «κυματοθραύστης» των σχεδίων καθολικοποίησης του Ελληνισμού, που θρησκευτικά ανήκε τότε στον Πάπα της Ρώμης ενώ στην Μονή λειτούργησε και κρυφό σχολειό από το 1520 έως το τέλος περίπου του 19ου αιώνα. 

Άποψη του Καθολικού

πηγή

Το χαρακτηριστικό της όνομα, Βαρνάκοβα ή Βερνίκοβα (ή Βερνίκωβα), είναι πιθανόν σλαβικής (σερβικής ή ρωσικής) προέλευσης ενώ σε έγγραφο του 1212 αναφέρονται 96 Ιερομόναχοι.

Ανάμεσα στις οσιακές μορφές που μόνασαν στην Μονή διακρίνονται εκτός του ιδρυτή Οσίου Παρθενίου, ο 'Οσιος Δαυίδ της Ευβοίας, οι Δάσκαλοι Καλλίνικος και Καβάσιλας, ο ήρωας μοναχός Θεοχάρης κ.α. 

Το 1821 ήταν ορμητήριο Καπεταναίων της περιοχής και υπήρξε κέντρο ανεφοδιασμού των μαχητών της Ρούμελης και ισχυρό οχυρό τους. Κατά το έκτο έτος της επανάστασης λίγες εβδομάδες μετά την Άλωση του Μεσολογγίου, δύναμη 4.000 Τούρκων του Κιουταχή, προελαύνοντας προς τα ανατολικά, πολιορκεί την Βαρνάκοβα. 

Ηγούμενος είναι τότε ο Κοσμάς Θεοχάρης. Μαζί με τους μοναχούς, μέσα στο μοναστήρι βρίσκονται αρκετοί οπλαρχηγοί της περιοχής όπως ο Κίτσος Τζαβέλας. 

Η πολιορκία κρατάει ημέρες, ωστόσο οι Τούρκοι αδυνατούν να καταλάβουν το μοναστήρι ενώ ύστερα από επανειλημμένες προσπάθειες εκπόρθησης των οχυρώσεων του χωρίς επιτυχία, αποφασίζουν μυστικά να σκάψουν υπόγεια, κάτω από τη Μονή, με σκοπό να την ανατινάξουν. 

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Βαρνάκοβας

Το μυστικό τους προδίδεται στους μοναχούς από έναν Αλβανό και στις 26 Μαΐου αποφασίζεται έξοδος, η οποία και πραγματοποιείται, με απώλεια δύο μοναχών και ενός λαϊκού. 

Η Βαρνάκοβα, έπειτα, ανατινάζεται, για να ξαναχτιστεί μετά από πέντε χρόνια, το 1831 με επιχορήγηση 1.800 φοινίκων από τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος θεωρείται και δεύτερος κτήτωρ της Μονής.  

Ανάμεσα στα κειμήλια του Μοναστηριού, δεσπόζει η εικόνα της Παναγίας Βαρνάκοβας η οποία φέρει εμφανές ράγισμα κατά μήκος του προσώπου τής Θεοτόκου, το οποίο σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες δημιουργήθηκε από τοπικό σεισμό που συνέβη στις 15 Αυγούστου του 1940, την ώρα του τορπιλισμού της Έλλης στην Τήνο. 

Επίσης η εντοιχισμένη κτητορική επιγραφή σε πέτρινη πλάκα μήκους 1.52 μέτρου και ύψους 0.22 μέτρα επάνω από την θύρα εισόδου από τον πρόναο στον κυρίως Ναό αλλά και η βυζαντινή τοιχογραφία της βρεφοκρατούσας Θεοτόκου κατά τον τύπο της "Παναγίας Οδηγήτριας" που κατά τον Ορλάνδο κατασκευάσθηκε προ του 1453 καθώς επίσης και το δάπεδο της Μονής το οποίο είναι μαρμαροθετημένο και εκτείνεται σε όλη την επιφάνεια του κυρίως Ναού και του εσωνάρθηκα, δηλαδή εκτάσεως 100 τ.μ. 

Άποψη του τέμπλου της Μονής, 19ος αιώνας.
πηγή

Το δάπεδο αυτό διατηρεί την αρχική του διάταξη και είναι πλούσιο σε παραστάσεις ζωικές και γεωμετρικές,  μάλιστα θεωρείται μοναδικό και άριστο βυζαντινό παράδειγμα του 11ου και 12ου  αιώνα. 

Για χρόνια ολόκληρα στην Μονή υπήρχε μόνο ένας μοναχός, ο αείμνηστος αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος Γεωργακός από την Αγιά της Λάρισας που σε δύσκολες συνθήκες κράτησε το μοναστήρι ζωντανό.

Το μοναστήρι σήμερα είναι γυναικείο και υπάρχει αδελφότητα από 17 μοναχές με Ηγουμένη την Γερόντισσα Θεοδοσία και η πρόσβαση σε αυτό γίνεται με οδικό δίκτυο σε αρκετά καλή κατάσταση και εορτάζει 15 Αυγούστου.

Την Κυριακή 29 Ιανουαρίου του 2017 μετά από πολύ μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε από έναν λέβητα ξύλων, η Μονή Βαρνάκοβας παραδόθηκε στην ολοκληρωτική καταστροφή όμως οι 17 περίπου μοναχές κατάφεραν να σώσουν την θαυματουργική εικόνα της Παναγίας της Βαρνάκοβας καθώς και τα Ιερά Λείψανα αλλά και κειμήλια της Μονής.

Από την καταστροφική μανία της φωτιάς γλύτωσαν μόνο το παλαιό και νέο καθολικό της μονής, καθώς και ο χώρος της έκθεσης ενώ το αρχείο της Μονής καταστράφηκε.

Για την ανοικοδόμηση της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου Βαρνακόβης, ανοίχθηκε τραπεζικός λογαριασμό στον οποίο μπορούν να συνδράμουν όσοι το επιθυμούν για την αναβίωση και πάλι της ιστορικής μονής. 

Ο λογαριασμός έχει ανοιχτεί στο κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας και ο αριθμός είναι:

IBAN Λογαριασμού
GR7101104260000042654500125
Αριθμός Λογαριασμού 42654500125

Για όσους βρίσκονται στο εξωτερικό και επιθυμούν να βοηθήσουν:

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
GR71 0110 4260 0000 4265 4500 125
SWIFT BIC: ETHNGRAA 

Για πληροφορίες σχετικά με τη μονή μπορείτε να απευθυνθείτε στο τηλέφωνο της Ιεράς Μητροπόλεως 22650 28224 και στο τηλέφωνο της Μονής: 6946 248 615.